Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi Aslina Uygun Güncellenecek
Evliya Çelebi’nin 51 yillik serüvenini büyük bir tarih anlatisina dönüstüren ’Seyahatname’ eseri güncelleniyor. Evliya Çelebi Arastirma ve Uygulama Merkezi Müdürü, Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Ögretim Üyesi Prof. Dr. Musa Duman, akademik dünya için aslina uygun olarak sunulacak 10 ciltlik eserle ilgili, “4 yil içinde ilk yildan itibaren ciltler yayina hazir hale gelmis olacak. 4 yilda hem sadelestirme hem ilmi nesir tamamlanacak” dedi.
Eserin bilim çevrelerine kaynak bir metin olarak yeniden yazilacagini ifade eden Duman, 3 hedefleri oldugunu belirterek, “Birincisi filolojik esaslara göre ilmi bir nesri, ikincisi bu nesri esas alan popüler bir nesir, üçüncüsü dijital bir seyahatname” dedi.
338 yillik eserinin akademik dünyaya kazandirilmasi için bilim dünyasindan Prof. Dr. Robert Darkoff, Nuran Tezcan, Hayati Develi, Nurettin Gemici, Zekeriya Kursun, Slobodon Ilic ve Marta Andric gibi pek çok benzer isimler seyahatname çalisma gruplari içinde yer alacak.
“Seyahat deyince akla gelen Evli Çelebi’dir, Evliya Çelebi deyince Seyahatnamesi akla gelir”
Evliya Çelebi’nin kim oldugunu ve seyahat sürecinin nasil basladigini anlatan Fatih Sultan Mehmet Üniversitesi Ögretim Üyesi Prof. Dr. Musa Duman, “Seyahat deyince akla gelen Evli Çelebi’dir. Evliya Çelebi deyince Seyahatnamesi akla gelir. Herkesin yüzeysel de olsa bilgi sahibi oldugunu düsünüyorum. Esasinda kim bu adam? 10 ciltlik kocaman bir seyahatnamesi var. Biz okumaktan yoruluyoruz. Bir çirpida okuyamiyoruz. O günün sartlarinda böyle bir eseri nasil yazdi? Bütün Osmanli cografyasini nasil gezdi, dolasti? Içinden 40’a yakin devlet çikmis bir cografyadan bahsediyoruz. Evliya Çelebi 1611 yilinda Unkapani’nda dogmus bir Türk aydini. Baba tarafindan bir bürokrat çocugudur. Dolayisiyla o günün sartlarinda saraya yakin ve ilim çevrelerinde adi olan bir Osmanli bürokratinin oglu olarak dünyaya geldi. Evliya ile ilgili ne söylersek kaynagimiz Seyahatnamedir. Evliya Çelebi kendisiyle ilgili neyin ögrenilmesini istiyorsa onlari seyahatnamesine not etmis. Bir olay ve anekdot vesilesiyle ilistirmis. Böylece kendisini de eserinin içine yerlestirmis. Evliya Çelebi’nin yine kendi ifadeleriyle belli bir yasa geldikten sonra bir seyahat etme arzusu olmus. Hatta Istanbul’a Orta Asya’dan gelen giden dervisler var. Isi gezmek olan. Bu dervisleri dinleyerek, onlardan yeni bilgiler ögrenerek seyahat arzusu daha da siddetleniyor. Böylece o günün sartlarinda rahat bir aile ortami diyebilecegimiz bir ortamda yetisip ve egitimiyle ilgili de hafizlik yapiyor. Arapça ögreniyor. Dini ilimleri ve bilgileri ögreniyor. Hat sanatini ögreniyor. Tecvit ilmini ögreniyor. Zaman içinde okçuluk, ata binme bunlar zaten rutin isler o zamanlar. Elinden her is gelen birisi olarak yetisiyor. Diger taraftan Evliya’nin mizaci çok önemlidir. Sen sakrak, sakaci, bulundugu yere kasvet götürmeyip nese götüren bir yani var. Bu sayede gittigi her yerde itibar, saygi ve kabul görüyor. 4. Murad’in huzuruna gittiginde de onunla iliskilerinde de bu özelligini görüyoruz. Dolayisiyla Evliya Çelebi hem yetisme sartlariyla hem de dogustan getirdigi mizaciyla tam bir toplumda aranan, begenilen bir tip olarak karsimiza çikiyor. Yirmili yaslari asana kadar. Sonra seyahat durumlari basliyor. Bir de rüya meselesi var. Evliya Çelebi’nin rüyadaki birtakim yasadiklarina bagli olarak seyahate çiktigina dair bilgimiz var. Rüyasinda Hz. Peygamber (Sallallahü aleyhi ve sellem) ile karsilastiginda heyecandan sefaat dilemek yerine seyahat dilemesi sonucu Peygamber Efendimizden dua almis oluyor. Yani karsisina çikip heyecanindan ’Sefaat Ya Resulallah’ diyecek ama ’Seyahat Ya Resulallah’ diyor. Rüya bahsini kitabin baslarinda anlatmaya baslar. Bu rüya seyahatlerin baslamasina ayni zamanda bir manevi icazet alma uygulanmasi gibidir” dedi.
“Evliya Çelebi’nin dilinin de yansitildigi bilimsel bir nesre hep ihtiyaç vardi”
Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nin 1896 yilindan itibaren çesitli yayinlar tarafindan yazildigini söyleyen Duman, “Bu eserin 1685’lerde yazildigini düsünüyoruz. 51 yil sürmüs bir seyahatin sonrasinda. Istanbul’dan Kabe-i Serif’e Hac için yolculuga gidip oradan dönmeyerek Misir’a geçti. Ve 10. cildi de Misir ve çevresinin olaylarini vs. anlatarak yazdi. Dolayisiyla ilk cildi Istanbul ve çevresi son cildi de Misir, Kahire ve çevresi anlatarak olusturdu. Bu eser de bizim. Türk kültürünün bir parçasidir. Unkapani’nda dogmus, Istanbullu bir Türk aydinin kaleminden çikmis bir eserdir. Bu eserle ilgili pek çok çalisma yapilmasi iyi olurdu. Hiçbir sey yapilmadi mi? Yapildi. 1896’da matbaaci ve Ikdam Gazetesi sahibi Ahmet Cevdet, seyahatnamenin nesrini yapiyor. Ilk 6 cildi eski harflerle nesrediyorlar. Nesir isi oradan basliyor. Daha öncesinde ünlü Avusturyali Tarihçi Hammer, bu eseri kendi çalismalarinda kullaniyor. Makalede yaziyor. Sonradan bununla ilgili seçmeler yayinliyor. 1800’lü yillarda Avrupa ilim çevreleri de eserden haberdar oluyor. 1916’larda 2 cildi daha sonra daha sonra 8’e tamamlandi. 9. ve 10. ciltlerde en son 1936’larda yeni harflerle nesredilerek takim tamamlanmis gibi oldu. Bu çalismalar kiymetli çalismalardir. Fakat bunlar o günün sartlarinda olabilecek çalismalardir. Bunlarin bilimsel niteliklerinde zafiyet oldugu çok yeterli olmadigini herkes gördü. Çünkü 17. Yüzyilda seyahatname Evliya Çelebi’nin agzindan, kaleminden o dönemin Türkçesini yansitiyor. Dolayisiyla seyahatnamenin içinde Türkçe dil ve diller, dünya dilleriyle, Türkçe’nin agizlariyla ilgili pek çok malzeme var. Bizzat müsahedeye dayanan alintilar var. Dolayisiyla Evliya Çelebi’nin dilinin de oldugu sekliyle yansitildigi bilimsel bir nesre hep ihtiyaç vardi. Bu asamada 3 hedefimiz var. Birincisi filolojik esaslara göre ilmi bir nesri, ikincisi bu nesri esas alan popüler bir nesir, üçüncüsü dijital bir seyahatname. Artik dijital verilerin çokça kullanildigi, günümüzde çokça ise de yarayan bir yöntemi seyahatname içinde kullanmak istiyoruz. Ilgili kurumun istifadeye sunacagi seyahatnamedeki bilgileri görüntüleriyle orijinal metni ve ilave bilgileriyle dijital ortamda kolaylikla ulasilabilecek bir dijital yayini da saglayacagiz” ifadelerini kullandi.
“4 yil içinde ilk yildan itibaren ciltler yayina hazir hale gelmis olacak”
Bilim dünyasindan pek çok ismin yer aldigi çalismasinin süreci hakkinda bilgi veren Prof. Dr. Musa Duman, “Su an için 2024’ten baslamak üzere 4 yillik bir hazirlik süremiz olacak. 4 yil içinde ilk yildan itibaren ciltler yayina hazir hale gelmis olacak. 4 yilda da hem sadelestirme hem ilmi nesir tamamlanacak. Seyahatnameyle ilgilenen nesir yapmis pek çok meslektasimiz olacak. Prof. Dr. Robert Darkoff, Nuran Tezcan, Hayati Develi, bendeniz, Nurettin Gemici, Zekeriya Kursun, Slobodon Ilic ve Marta Andric daha pek çok benzer isimler seyahatname çalisma gruplari içinde degisik pozisyonlarda yer alacak ve bu çalismaya katki sunacak isimler. Zaten bilim dünyasinda böyle bir beklenti var. Diger bahsettigimiz yayin 20 yila yaklasti. 20 yil zarfinda bunu kullanan ve yakinen bu nesirlere bakan meslektaslarimiz bu yayinin bilim dünyasina bu nesrin sunulmasi gerekliligi konusunda hemfikir. Seyahatname sadece Türklerin bir kaynagi degil. Seyahatnameyi kullanan 40’a yakin ülkenin kimisinin yegane bilgi kaynagi olmak üzere ilgilendigi bir metindir. Zaten onlar kendileriyle ilgili bir kismi yayinladilar. Hirvatlar kendilerinin anlatildigi yeri yayinliyor. Gürcüler kendi bölgelerinin anlatildigi yeri yayinliyor. Biz böyle yapamayiz. Biz bu eseri bütün olarak yayinlamak ve eseri bilim dünyasinin istifadesine sunmak gibi bir yükümlülügümüz oldugu düsüncesindeyiz. Popüler nesrini yaparak da Evliya Çelebi’ye ulasmak isteyen her kesimden insani dogru nüshaya dayanan bir metne kolaylikla ulasmasini saglamis olacagiz. Biz bir merkez kurduk. Evliya Çelebi Arastirma ve Uygulama Merkezi. Üniversite çatisi altinda 2 yil önce kuruldu. Çalismalarimizi Evliya Çelebi Arastirma Merkezi adina yapiyor olacagiz. Evliya ile ilgilenen meslektaslarimizi içeriden veya disaridan arastirma merkezine hem katki sunmaya hem de buradan yararlanmaya davet ediyorum” seklinde konustu.