Diyarbakir'in Tarihi Hanlari Yaklasik 500 Yildir Araliksiz Ticaret Merkezi Olarak Kullaniliyor

Birçok medeniyete ev sahipligi yapan, UNESCO Dünya Mirasi Listesi’nde yer alan tarihi surlar, Islam aleminin 5. Harem-i Serif’i olarak kabul edilen Ulu Cami, On Gözlü Köprü gibi turistlerin ugrak yeri olan tarihi mekanlarin yani sira; Osmanli Dönemi’nde insa edilen hanlar da Ipek Yolu ticaretinde önemli rol oynamistir. Ipek Yolu ticaretinde en önemli rol oynayan hanlardan biri; Sur ilçesindeki Gazi Caddesi’nde bulunan Hasan Pasa Hani olarak biliniyor. Diyarbakir’in Osmanlilar tarafindan alinmasindan sonra üçüncü vali olan Sokullu Mehmet Pasa’nin oglu Vezirzade Hasan Pasa tarafindan 1572 yilinda insa edilen han, günümüzde turistlerin kafelerde oturup dinlenebilecegi ve tarihle bulusabilecegi bir köprü görevi görüyor.

Diger hanlardan biri ise günümüzde Kervansaray olarak bilinen Deliller Hani’dir. 1527 yilinda Diyarbakir’in ikinci Osmanli Beylerbeyi Hüsrev Pasa tarafindan yaptirilan bu han, ismini haci adaylarina rehberlik yapan delillerin burada konaklamasindan almaktadir. Han, günümüzde ise otel olarak hizmet vermektedir.

Dicle Üniversitesi Egitim Fakültesi Ögretim Üyesi Prof. Dr. Irfan Yildiz, Diyarbakir’in ana ticaret güzergahlarinin tam merkezinde yer aldigi için eski çaglardan beri önemli bir ticaret merkezi oldugunu ifade etti.

Hem Kafkasya‘dan hem Karadeniz’den gelen ticaret yollari Diyarbakir üzerinden güneye devam ettigini dile getiren Yildiz, “Dolayisiyla böyle önemli bir yer oldugundan dolayi birçok han ve çarsi da yapilmistir. Günümüze gelen Diyarbakir’in hanlari ve çarsilari Osmanli Dönemindeki hanlar ve çarsilardir. Baktigimiz zaman 35 hanin ismi geçiyor ama günümüze birkaç tanesi ulasmistir” dedi.

Han ve çarsilarin bazilarinin günümüze ulasamadigini ifade eden Yildiz, “Günümüze ulasan hanlardan biri Hasanpasa Hanidir. En önemli ticaret merkezlerindendir. Digeri Çifte Han, bir digeri ise Sülüklü Handir. Deliller Hani da günümüze ulasmis ama ticaret hanindan ziyade daha çok konaklama hani olarak geçiyor. Yine kaynaklara baktigimiz zaman en çok ismi geçen hanlar ketenci hani, Sülüklü Han, Çifte Han diger adiyla Borsa han, Hasanpasa ve Deliller Hanidir. Bunun yaninda özellikle Hasanpasa Hani ile beraber Hasanpasa tarafindan bazi çarsilarin da insa edildigini biliyoruz. Günümüzde kullanilan Kuyumcular Çarsisi, o dönemden kalan çarsidir ve Hasanpasa Hani’nin önemli çarsilarindandir. Hemen onun bitisiginde dogu tarafinda Süpürgeciler Çarsisi dedigimiz bir çarsi yer almaktadir. Onun bitisiginde de Ketenciler Çarsisi varmis. Süpürgeciler Çarsisi günümüze kismen ulasmistir. Bazi kalintilara ulasilmistir. Çünkü Hasanpasa Hani icra faaliyeti hani dedigimiz hem üretimin yapildigi hem de üst katinda konaklama oldugundan dolayi çarsilarda onun etrafinda siralanmislardir. Bunun disinda Diyarbakir’da günümüzde Yanik Çarsi olarak adlandirilan ve bir çok dükkani Ulu Cami’nin vakfi olarak 1985’li yillarda çarsi yandigindan dolayi günümüzdeki hali yenilenmis haldir” ifadelerinde bulundu.

Sur ilçesindeki Gazi Caddesi olarak adlandirilan caddenin aslinda Diyarbakir merkezinden geçen eski önemli ticaret yolu olduguna dikkat çeken Yildiz, “Islam sehirlerine baktigimiz zaman, bir de Ulu Cami’nin etrafinda pazarlarin ve çarsilarin siralandigini görüyoruz. Yanik Çarsi dedigimiz çarsi da ulu Cami’nin etrafinda sekillenen eski bir çarsidir. Günümüze ulasan çarsilar bunlar. Bunun disinda da daha farkli çarsilar da var. Evliya Çelebi Diyarbakir’i 17. yüzyilda ziyaret ediyor. Diyarbakir’da 366 farkli kategorideki esnaflarin var oldugunu belirtiyor. Tabi bu da sehrin çok önemli bir ticaret ve yönetim merkezi oldugunu gösteriyor. Diyarbakir‘in ana arter yollarinda olan hem kuzey hem de doguya dogru devam eden tarihi kervan yolu bugün bizim Sur ilçesindeki Gaziler Caddesi dedigimiz Hasan Pasa Hani ve Deliller Hani’nin tam önünde geçiyor. Dolayisiyla bugünkü Gazi Caddesi olarak adlandirdigimiz cadde, aslinda Diyarbakir merkezinden geçen eski önemli ticaret yoludur” diye konustu.

Diyarbakir’da günümüze ulasan hanlarin Osmanli Dönemi’nde insa edildigini söyleyen Yildiz, sunlari kaydetti:

“Günümüze ulasan Diyarbakir hanlarinin ekseri Osmanli Dönemi hanlardir. Daha öncesinde var miydi? Varmis. Ama günümüze ulasamamis. Hasanpasa Hani, 1572’lerde Sokullu Mehmet Pasa’nin oglu Hasanpasa tarafindan insa edilmistir. Deliller Hani, 1527’lerde Diyarbakir’in ikinci Osmanli Valisi olan Hüsrev Pasa tarafindan insa edilmistir. Çifte Han diger adiyla Borsa Han dedigimiz iki bölümden olusuyor. Iki bölümü farkli farkli dönemlerde 17 ve 18. yüzyilda insa edilen bir handir. Ketenciler Hanina baktigimiz zaman orada tam net bir tarih veremiyoruz. Yine Osmanli dönemindendir. Sülüklü Han da yine Osmanli Dönemi’nde 18. yüzyilda insa edilmis. Genel haliyle günümüze ulasan hanlar Osmanli Dönemi’nde insa edilen hanlardir.”