Hiperleksili Çocuklarin Yaklasik Yüzde 84'Ünde Otizm Görülüyor

Bir çocugun erken ve sasirtici bir sekilde beklenen yeteneklerinin ötesinde okumaya baslamasinin ve genellikle buna bebeklik döneminde gelisen, harflere ve sayilara karsi takintili bir ilgi duyma halinin hiperleksi bozukluguna isaret ettigini belirten Beykent Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü Dr. Ögr. Üyesi Samuray Özdemir, yapilan arastirmalara göre otizmli çocuklarin yaklasik yüzde 6 ila 14’ünde hiperleksi oldugunu, hiperleksili çocuklarin ise yaklasik yüzde 84’ünde otizm oldugunu belirterek, 54 çocuktan yaklasik 1’inde otizm spektrum bozuklugu görüldügünü ifade etti.

3 farkli hiperleksi türü oldugunu kaydeden Dr. Ögr. Üyesi Samuray Özdemir, hiperleksi tiplerini ve tanilarini su ifadelerle anlatti:

“Tip 1 hiperleksi nörogelisimsel bir bozuklugu/yeti yitimi olmayan çocuklarin erkenden ve beklenen gelisim düzeylerinin çok üzerinde okumayi ögrenmeleri seklinde ortaya çikar. Tip 1 hiperleksi bir bozukluk olarak kabul edilmediginden özel bir tani yaklasimi gerekli görülmez.

Tip 2 hiperleksi, otizmli çocuklarda görülür. Genellikle sayilara ve harflere takintilidirlar, diger oyuncak türlerine göre kitaplari ve manyetik harfleri tercih ederler. Ayrica, plakalar ve dogum tarihleri gibi önemli sayilari da siklikla hatirlarlar. Bu çocuklar genellikle, göz temasindan ve duygusal yakinlik kurmaktan kaçinma ve duyusal uyaranlara asiri duyarli olma gibi daha tipik otizm belirtilerine sahiptirler. Tip 2 hiperlekside görülen baslica özellikler çocugun yasina göre beklenenin çok üzerinde okuma yeteneginin olmasi, rakamlar ve harflerle takintili bir biçimde mesguliyet, bilgi parçalarini tekrarlamak gibi ezbere ögrenme ve diger çesitli davranis sorunlaridir.

Tip 3 hiperleksi, tip 2 hiperleksiye benzer ancak belirtileri zamanla azalir ve sonunda da kaybolur. Tip 3 hiperleksisi olan çocuklar dikkat çekici sekilde okudugunu anlama egilimi gösterirler ancak sözel dil gelisimleri geri kalmis olabilir. Bellek islevleri son derece yüksektir. Otizmli çocuklarin aksine, tip 3 hiperleksisi olan çocuklar çevreleriyle kolayca iletisim kuran, disa dönük ve duygusal yakinlik gösterebilen çocuklardir. Tip 3 hiperleksiyi teshis etmek zor olabilir çünkü okumaya erken baslamaya ek olarak bu çocuklar genellikle bir takim otizm benzeri özellikler ve davranislar gösterirler. Bunlarin basinda olaganüstü bir ezber yetenegi, duyusal hassasiyet, degisime karsi yogun direnç, fobiler ve korkular, siraya dizme veya istifleme davranislari, kendilerinden ‘o’ veya ‘sen’ veya ‘ismiyle’ bahsetmek seklinde zamirleri ters çevirme gelmektedir. Bununla birlikte, tip 3 hiperleksili çocuklar genellikle duygusal yakinlik kuran, disa dönük ve yakin aile üyeleriyle etkilesime giren çocuklardir. Otizm benzeri davranislari zamanla azalir ve yaslarina uygun sekilde islevsellik gösterebilir hale gelirler.”

HIPERLEKSI NASIL TEDAVI EDILIR

Dr. Özdemir, hiperleksi hastaliginin tedavisi için tip 1 hiperleksili çocuklar için tedavi gerektirmedigini fakat tip 2 ve tip 3 hiperleksili çocuklarin ise fayda görebilecekleri tedavileri su sekilde siraladi:

“Konusma ve dil terapisi, hiperleksisi olan çocuklarin dil ve sosyal becerilerini gelistirmeye yardimci olabilir. Bu yöntemde çocuklarin sosyal etkilesim ve anlama gibi zayif olduklari yönlerini gelistirmeye ve iyilestirmeye yardimci olmak amaciyla gelismis okuma yeteneklerinden yararlanilmaktadir. Her çocugun sosyal beceriler, üst düzey dil becerileri, konusulan dili anlama, yazma ve konusma gibi kendine özgü ihtiyaçlarina odaklanan kisiye özel bir tedavi plani vardir. Bunlar ise ‘Anlamayi desteklemek için görsel yöntemler. Görsel programlar ve zaman çizelgeleri. Kelime iliskilerini ögretmek için çagrisim oyunlari. Sosyal hikayeler. Neden ve sonuç konusunda tahmin yürütme. Ebeveynler ve ögretmenler için stratejiler ’seklindedir.

Ugras terapileri ise kisiye özeldir ancak terapist daima çocugun uyku, beslenme, öz bakim, okul faaliyetlerine katilma, sosyal aktivitelere katilma, yazi yazma ve duyusal uyaranlara uygun sekilde yanit verme gibi zorluk alanlarinda çalisir. Egitsel yerlestirme süreci tip 2 hiperleksili ve tip 3 hiperleksili çocuklara yaklasim stratejilerinin temel farkliligini olusturur. Tip 2 hiperleksili çocuklar, özel egitim siniflarindan fayda görürler. Zira normal siniflar onlar için çok fazla uyaran içerdiginden uygun olmaz ve bu nedenle birebir egitim aldiklari ortamda daha iyi ögrenebilirler. Tip 3 hiperleksili çocuklar ise tipik sinif ortaminda olmaktan daha fazla fayda görürler. Ayni yastaki sinif arkadaslariyla uygun sosyal etkilesime girebilmek için sinif ortaminda daha fazla sansa sahip olurlar.”

-IHA-