Finansal Piyasalarda 2018 Böyle Geçti (2)

Ülkeler arası siyasi ilişkilerin, bölgesel ve yerel jeopolitik risklerle daha kırılgan hale geldiği bir yıl olarak kayıtlara geçen 2018'in ikinci yarısında, korumacı yaklaşımların dünya ekonomilerine yansımaları ve Brexit belirsizliği derinleşirken, Türkiye'de spekülatif kur atakları karşısında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve politika yapıcıların piyasaları destekleyici hamleleri öne çıktı.

ABD Başkanı Donald Trump'ın küresel ekonomiyi etkisi altına alan ticarette korumacı yaklaşımı, finansal piyasalarda ticaret savaşı tedirginliği yaratarak dünya borsalarında sert düşüşleri beraberinde getirdi. Özellikle ikinci yarıda ABD'nin gümrük vergilerini artırması karşısında Çin ve Avrupa'dan misilleme gelmesi, siyasi ilişkilerin yeniden şekillenmesini doğurdu.

Jeopolitik risklerin gündemden düşmediği ikinci yarıda, tahvil faizlerindeki yükseliş, doların küresel çapta değer kazanmaya devam etmesi, gelişmekte olan ülke piyasalarına fon akışının zayıflaması yatırımcıları huzursuz etti.

ABD Merkez Bankası'nın (Fed) ikinci yarıda faiz artırım patikasına devam ettiği görülürken, yıl başında 3 olarak fiyatlanan faiz artırım beklentisi de 4'e çıktı. ABD Başkanı Donald Trump da Fed'in faiz artırımları karşısında eleştirilerde bulunarak, Beyaz Saray'ın 1992'den bu yana Fed'in para politikalarına ilişkin yorum yapmaktan kaçınması geleneğini ihlal etti. Fed'in son toplantısı olan 19 Aralık'ta da faizleri 25 baz puan artırarak yüzde 2,25-2,50 bandına çıkarması ve böylece yılı 4 faiz artırımı ile tamamlaması bekleniyor.

Fed'in faiz artırımlarına devam etmesi karşısında, Brexit ve İtalya'da hükümet krizi ile mücadele eden Avrupa tarafında Avrupa Merkez Bankası (ECB) aksiyon almamayı tercih etti.

- Dünya borsalarında derin kayıplar yaşandı

Yılın son döneminde Brexit'e ilişkin haber akışının yoğunlaşması dikkati çekti. İngiltere Başbakanı Theresa May'in ilan ettiği Brexit anlaşması, ülkede 3 bakanın istifası ve May'in liderliği için güven oylamasının yapılacağının bildirilmesi ile gölgelendi. "Anlaşmasız Brexit" tedirginlikleri ile çalkalanan finansal piyasalarda, İngiltere'nin AB'den resmen ayrılması planlanan 29 Mart 2019'a sayılı günler kala konuya ilişkin belirsizlikler sürüyor.

Tüm bu gelişmelerle 2018, dünya borsalarında derin kayıpların yaşandığı bir yıl olarak kayıtlara geçti. Çin'de Şanghay bileşik endeksi yüzde 21'in, Almanya'da DAX 30 endeksi yüzde 16'nın, İngiltere'de FTSE 100 endeksi yüzde 11'in, İtalya'da MIB 30 endeksi yüzde 13'ün ve Japonya'da Nikkei 225 endeksi yüzde 5'in üzerinde kayıpla yılı kapatmaya hazırlanıyor.

ABD'de borsasında ise özellikle teknoloji hisselerinde sert düşüşlerin yaşandığı 2018 yılında, S&P 500 endeksinin yüzde 3 ve Dow Jones endeksinin yüzde 2,5'in üzerinde gerilediği görülüyor. Öte yandan dolar endeksinin, 2018'de 88,253 ile 4 yılın en düşük seviyesini görmesinin ardından, yılı 97'nin üzerinde tamamlamaya hazırlandığı gözleniyor.

- Türkiye, spekülatif kur atakları ile topyekün mücadele etti

Türkiye'de, 24 Haziran seçimlerinin ardından zaferini ilan eden Başkan Recep Tayyip Erdoğan'ın ilk Cumhurbaşkanlığı Kabinesi'ni açıklaması, önemli bir belirsizliği ortadan kaldırdı. Özellikle bakanlık sayısının azaltılması ile bürokrasi tarafında önemli bir engel aşılırken, açıklanan kabine de piyasalar tarafından pozitif karşılandı.

Buna karşın Türkiye ekonomisine yönelik spekülatif ataklar yılın ikinci yarısında hız kazandı. Kredi derecelendirme kuruluşlarının da arka arkaya aldığı "not indirim" kararları, piyasalardaki volatilitenin artmasını beraberinde getirirken, ABD'li din adamı Andrew Craig Brunson davası da ABD ile siyasi ilişkilerde gerilime yol açtı.

Bu gelişmelerle yurt içinde enflasyon yükselirken, TCMB enflasyon beklentisi yılın son Enflasyon Raporu'nda 2018 sonu için yüzde 23,5, 2019 için yüzde 15,2 ve 2020 için yüzde 9,3 olarak belirlendi.

Bu süreçte TCMB, BDDK ve ekonomi yöneticilerinin aldığı tedbirler, Yeni Ekonomi Programı (YEP) ile ülke çapında başlatılan Enflasyonla Topyekün Mücadele Programı piyasalara önemli ölçüde destek verdi ve sürecin hızlı bir şekilde bertaraf edilmesini sağladı. Tedbirler ile ekonomide dengelenme sürecine girilirken, ödemeler dengesi tarafında ekimde 2 milyar 770 milyon dolar cari fazla verildi.

TCMB, yılın ikinci yarısında bir kez daha piyasalara sözlü müdahalede bulunurken, 625 baz puanlık beklentilerin üzerinde faiz artırımı gerçekleştirerek güçlü bir parasal sıkılaştırma kararı aldı. Merkez Bankası böylece, yıl başından bu yana faizlerde 11,25 puanlık artırıma imza atarken, kurlardaki volatiliteyi düşürmek ve spekülatif atakları püskürtmek için de önemli aksiyonlar aldı.

BDDK tarafında özellikle swap sınırlaması ile yurt dışındaki traderların ucuz TL'ye ulaşımını kısıtlanırken, böylece spekülatif kar amacıyla TL satan oyunculara darbe vurdu.

Tüm bu gelişmelerin etkisiyle ağustos ayında 7,2169 ile tarihi zirvesini gören dolar/TL'nin, alınan tedbirlerle yılın son ayında 5,40 sınırında dengelenmesi sağlandı. Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi ise küresel çapta yatırımcı risk algısındaki bozulmanın etkisiyle yılın son günlerinde yüzde 21'in üzerinde kayıpla 90.700 bandına geriledi.

Yılın ikinci yarısında küresel finansal piyasalar açısından öne çıkan olaylar şöyle:

5 Temmuz:

- Fed'in haziran ayı toplantısına ilişkin tutanaklar, Fed yetkililerinin ticaret politikalarından kaynaklanan aşağı yönlü risklerin güçlendiğini düşündüğünü gösterdi.

9 Temmuz:

- Başkan Erdoğan, yeni Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi'nin ilk Cumhurbaşkanlığı Kabinesi'ni açıkladı.

- ECB Başkanı Mario Draghi, artan korumacılık tehdidi dahil olmak üzere küresel etkenlerden kaynaklı belirsizliklere işaret etti.

10 Temmuz:

- Trump, 200 milyar dolarlık Çin ürününe yüzde 10 ek vergi açıkladı.

11 Temmuz:

- Cari işlemler açığı, mayısta 5 milyar 885 milyon dolar düzeyinde gerçekleşirken, 12 aylık açık ise 57 milyar 637 milyon dolar oldu.

12 Temmuz:

- İngiltere'de hükümet Brexit yol haritasını açıkladı.

13 Temmuz:

- Fitch, Türkiye'nin kredi notunu "BB+"dan "BB"ye düşürdü, notun görünümünü "negatif" olarak belirledi.

- Fed, ABD Kongresi için yılda iki kez hazırladığı Para Politikası Raporu'nda, kademeli faiz artışlarına devam edileceğinin sinyalini verdi.

18 Temmuz:

- AB, Android işletim sisteminde piyasa hakimiyetini kötüye kullandığı gerekçesiyle Google'a 4,3 milyar avro para cezası verdi.

19 Temmuz:

- Trump, Fed'in faiz artırımlarını eleştirerek, "(Ekonomi ve borsada) Ne zaman yukarı gitsek faizleri tekrar artırmak istiyorlar. Bu konuda mutlu değilim ancak onlara en iyisini düşündükleri şeyi yapmaları konusunda izin veriyorum." ifadelerini kullandı.

20 Temmuz:

- Trump, Fed'i eleştirmeye devam ederek, bankanın faiz artırmasının ekonomiye zarar verdiğini ve ülkenin rekabet üstünlüğünü kaybettiğini söyledi.

24 Temmuz:

- TCMB politika faizini, yüzde 17,75'te sabit tuttu.

26 Temmuz:

- ECB faizleri değiştirmeyerek politika faizini sıfırda, mevduat faizini yüzde eksi 0,40'ta ve marjinal fonlama faizini yüzde 0,25'te bıraktı.

- Trump, terör örgütleri FETÖ ile PKK adına suç işlediği ve casusluk yaptığı iddiasıyla yargılanmasına devam edilen ABD'li din adamı Andrew Craig Brunson'ın serbest bırakılmaması durumunda Türkiye'ye geniş yaptırımlar başlatacağı tehdidinde bulundu.

- Dışişleri Bakanlığı, Trump'ın bu tehdidine sert tepki vererek, "Türkiye'ye kimse emir veremez ve tehdit edemez" açıklamasını yaptı.

31 Temmuz:

- BoJ, faizlerde ve para politikasında değişikliğe gitmezken, enflasyon ve büyüme beklentilerini düşürdü. Banka ayrıca, varlık alımlarının daha esnek uygulanmasına dair bir dizi para politikası ayarlamasına gitti.

- TCMB, yılın üçüncü Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısı'nda, enflasyon tahminlerini 2018 için bir önceki rapora göre 5 puan yükselterek yüzde 13,4'e, 2019 için 2,8 puan artırarak yüzde 9,3'e çıkardı.

1 Ağustos:

- ABD Hazine Bakanlığı, Andrew Brunson'ın serbest bırakılmamasını gerekçe göstererek Adalet Bakanı Abdulhamit Gül ile İçişleri Bakanı Süleyman Soylu'ya yaptırım getirileceğini açıkladı.

- Fed, faiz oranını yüzde 1,75-2,00 aralığında sabit tuttu ancak ticaret gerilimlerinden kaynaklanan risklerin artmasına rağmen kademeli faiz artırımlarına devam edileceğinin sinyalini verdi.

2 Ağustos:

- BoE politika faizini 25 baz puan artırarak yüzde 0,75'e çıkardı, varlık alım hedefini değiştirmeyerek 435 milyar sterlinde bıraktı.

- BDDK, kredi kartı taksit sayısı ve ihtiyaç kredileri vade sınırlarına ilişkin yönetmeliklerde değişiklik yapılmasını içeren taslaklar hazırladı.

6 Ağustos:

- TCMB, rezerv opsiyonu mekanizması kapsamında döviz imkan oranı üst sınırını yüzde 45'ten yüzde 40'a düşürerek, piyasadaki döviz likiditesini yaklaşık 2,2 milyar dolar artırdı

- ABD'nin İran'a yaptırımlarının ilk bölümü başladı.

10 Ağustos:

- Cari işlemler açığı, haziranda 2 milyar 973 milyon dolar düzeyinde gerçekleşirken, 12 aylık açık ise 57 milyar 386 milyon dolar oldu

12 Ağustos:

- BDDK Swap sınırlaması ile yurt dışındaki traderların ucuz TL'ye ulaşımını kısıtlarken, böylece spekülatif kar amacıyla TL satan oyunculara ilk darbeyi vurdu.

13 Ağustos:

- Dolar/TL, 7,2169 ile tarihi zirvesini gördü.

- TCMB, "TL likidite yönetimi" ve "döviz likidite yönetimi" başlıkları altında tedbirler aldı. TL zorunlu karşılık oranlarını tüm vade dilimlerinde 250 baz puan indiren banka ayrıca, yabancı para diğer yükümlülükler için 1, 2 ve 3 yıla kadar vadelerde zorunlu karşılık oranlarını 400 baz puan düşürdü.

- Aynı gün repo ihalesi açmayarak fonlama maliyetini yükselten TCMB, bu adımıyla piyasaya faiz artırımı yapabileceğinin ilk sinyalini verdi.

- BDDK, yurt iç bankaların TL verip döviz aldıkları swap ve benzeri işlemler toplamının öz kaynaklarının yüzde 50'sini geçemeyeceğini duyurdu.

15 Ağustos:

- Türkiye, ABD menşeli bazı ürünlerin ithalatında ek mali yükümlülük oranlarının yüzde 100 artırılmasına dair Cumhurbaşkanlığı kararı yayımlandı.

- Katar Türkiye'ye 15 milyar dolar doğrudan yatırım yapacağını açıkladı.

17 Ağustos:

- Borsa İstanbul'da BIST 100 endeksi 84.654,50 puan ile yılın en düşük seviyesini gördü. Türkiye'de 10 yıllık tahvil faizleri yüzde 22,30 ile tarihi rekorunu kırdı.

- S&P Türkiye'nin kredi notunu "BB-"den "B+"ya düşürdü, not görünümünü "durağan" olarak belirledi.

- Moody's, takvim dışı değerlendirmede bulunarak, Türkiye'nin kredi notunu "Ba2"den "Ba3"e düşürdü, not görünümünü "negatif" olarak belirledi.

22 Ağustos:

- Fed toplantı tutanakları, ABD'nin ticaret politikalarının ekonomik büyümeye olumsuz etkisinin olabileceğini ortaya koydu.

29 Ağustos:

- TCMB, Bankalararası Para Piyasası'nda gecelik vadedeki işlemler için bankaların borç alabilme limitlerini iki katına çıkararak, bankalara ihtiyaç duydukları likiditeyi sağlama yönünde adım attı.

31 Ağustos:

- TCMB, döviz piyasalarının etkin işleyişine katkı sağlamak amacıyla, Borsa İstanbul nezdinde faaliyet gösteren Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda da (VİOP) TL uzlaşmalı vadeli döviz alım-satım işlemlerinin yapılabileceğini duyurdu.

- TCMB, TL ve döviz likidite yönetimindeki etkinliğin artırılması amacıyla Merkez Bankası bünyesinde döviz karşılığı TL swap piyasasının açılmasına karar verdi.

3 Eylül:

- TCMB, son dönemde enflasyon görünümüne ilişkin gelişmelerin fiyat istikrarı açısından önemli risklere işaret ettiğini, Merkez Bankası'nın gerekli tepkiyi vereceğini, bu çerçevede eylül ayı PPK Toplantısı'nda parasal duruşun yeniden şekillendirileceğini bildirdi ve piyasaya bir kez daha sözlü müdahalede bulundu.

8 Eylül:

- BDDK, swap işlemlerine yeni sınır getirerek, işlemler toplamının bankaların en son hesapladıkları yasal öz kaynaklarının yüzde 25'ini geçemeyeceğini duyurdu.

13 Eylül:

- TCMB politika faizini, yüzde 17,75'ten yüzde 24'e yükseltirken, TL likidite yönetimi kapsamında gecelik vadede gerçekleştirilen fonlamanın haftalık vadede yapılmasına başlanacağını duyurdu.

- ECB faizleri değiştirmeyerek politika faizini sıfırda, mevduat faizini yüzde eksi 0,40'ta ve marjinal fonlama faizini yüzde 0,25'te bıraktı.

- BoE politika faizini ve varlık alım hedefini değiştirmedi.

14 Eylül:

- Cari işlemler açığı, temmuzda 1 milyar 751 milyon dolar düzeyinde gerçekleşirken, 12 aylık açık ise 54 milyar 560 milyon dolar oldu.

19 Eylül:

- BoJ, faiz ve parasal tabanın yıllık 80 trilyon yen artırılması programında değişikliğe gitmedi.

20 Eylül:

- Yeni Ekonomi Programı'nda büyüme hedefleri; 2018 için yüzde 3,8, 2019 için yüzde 2,3, 2020 için yüzde 3,5 ve 2021 için yüzde 5 olarak belirlendi. Bütçe açığının GSYH'ya oranı hedefi 2018 için yüzde 1,9, 2019 için yüzde 1,8, 2020 için yüzde 1,9, 2021 için yüzde 1,7 olması planlanırken, işsizlik oranı hedefleri 2018 için yüzde 11,3, 2019 için yüzde 12,1, 2020 için yüzde 11,9, 2021 için yüzde 10,8 şeklinde belirlendi.

26 Eylül:

- Fed faizleri 25 baz puan artırarak yüzde 2,00 - 2,25 aralığına çıkarırken, karar metninden "Fed'in para politikası duruşu destekleyici olmayı sürdürüyor." değerlendirmesinin çıkarılması dikkati çekti. Büyüme öngörülerinin yukarı yönlü revize edilmesi ise yatırımcılar tarafından "şahin" olarak algılanırken, bu durum piyasaları negatif etkiledi.

27 Eylül:

- Erişah Arıcan, Borsa İstanbul AŞ Yönetim Kurulu Başkanı oldu.

9 Ekim:

- Enflasyonla Topyekun Mücadele Programı açıklandı.

10 Ekim:

- Trump, New York borsasındaki sert kayıplardan Fed'in faiz artırımlarını sorumlu tutarak, "Fed'in yanlış yaptığını düşünüyorum. Piyasalar çok sıkı. Fed kafayı yedi." dedi. Analistler, hisse senetlerindeki düşüşü, ABD devlet tahvili faizlerinin son 7 yılın en yüksek seviyelerinde seyretmeye devam etmesine dayandırıyor.

11 Ekim:

- Trump, Fed'i eleştirmeye devam ederek Powell'ı kovmayacağını, sadece hayal kırıklığı yaşadığını söyledi.

12 Ekim:

- ABD'li Rahip Brunson serbest bırakıldı.

16 Ekim:

- Trump, Fed'in kendisi göreve geldiğinden bu yana 6 kez faiz artırdığına işaret ederek, "Faizleri çok hızlı artırıyor. Fed benim için en büyük tehdit." dedi.

17 Ekim:

- Fed, eylül ayı toplantısına ilişkin tutanaklarda, kademeli faiz artırımlarına devam edeceğinin sinyalini verdi.

25 Ekim:

- TCMB politika faizini, yüzde 24'te sabit tuttu

31 Ekim:

- BoJ, faizlerde ve para politikasında değişikliğe gitmezken, enflasyon ve büyüme beklentilerini aşağı yönlü revize etti.

- TCMB tarafından yılın son Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısı gerçekleştirildi. Toplantıda Çetinkaya, "Enflasyonun 2018 sonunda yüzde 23,5 olacağı, 2019'da yüzde 15,2’ye ve 2020'de yüzde 9,3'e gerileyeceği tahmin edilmektedir" ifadelerini kullandı.

- Fed, ülkedeki finansal kuruluşlara yönelik sermaye zorunluluğu ve stres testleri gibi regülasyonların gevşetilmesi teklifinde bulundu.

1 Kasım:

- TCMB bünyesinde döviz karşılığı TL swap piyasasında Merkez Bankası taraflı işlemler başladı.

- BoE politika faizini ve varlık alım hedefini değiştirmedi.

5 Kasım:

- ABD'nin İran'a yaptırımlarının 2. adımına resmen başlandı. Türkiye, 2019'a kadar istisna tanınan ülkeler arasında yer aldı.

8 Kasım:

- Fed, Kongre seçimlerinin ardından yapılan ilk toplantısında politika faizini yüzde 2-2,25 aralığında sabit tuttu.

12 Kasım:

- Ödemeler dengesi eylül ayında 1 milyar 830 milyon dolar fazla verirken, 12 aylık cari açık ise 46 milyar 58 milyon dolar oldu.

14 Kasım:

- İngiltere'de Bakanlar Kurulu, ülkenin AB ile vardığı Brexit anlaşmasını onayladı.

15 Kasım:

- İngiltere'de Brexit Bakanı Dominic Raab, Kuzey İrlanda'dan Sorumlu Devlet Bakanı Shailesh Vara ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Esther McVey, Brexit konusunda AB ile varılan anlaşmayı gerekçe göstererek istifa etti.

- İngiltere’de Muhafazakar Parti milletvekili Jacob Rees-Mogg, Başbakan Theresa May hakkında güvensizlik oylaması için başvurdu.

21 Kasım:

- AB, İtalya'nın 2019 bütçe taslağını reddederek, disiplin süreci başlatma kararı aldı.

22 Kasım:

- AB ve İngiltere Brexit'te gelecekteki ilişkileri belirleyecek taslak belge üzerinde anlaştı.

25 Kasım:

- AB Brexit Zirvesi, birlik üyesi 27 ülke liderinin Brexit ayrılık anlaşması ile İngiltere'yle gelecekte inşa edilecek ilişkileri belirleyecek siyasi deklarasyonu onaylamalarının ardından sona erdi.

10 Aralık:

- Avrupa Adalet Divanı, İngiltere'nin Brexit sürecini tek taraflı olarak iptal edebileceğine hükmetti.

- İngiltere Başbakanı Theresa May, 11 Aralık'ta gerçekleştirilmesi planlanan Brexit Anlaşması'nın parlamentoda oylanmasını erteledi.

11 Aralık:

- Ödemeler dengesi ekimde 2 milyar 770 milyon dolar fazla verirken, 12 aylık cari açık ise 39 milyar 403 milyon dolar oldu.

12 Aralık:

- İngiltere'de iktidardaki Muhafazakar Partide Başbakan Theresa May'in liderliği için güven oylaması yapılacağı bildirildi.

13 Aralık:

- ECB faizleri değiştirmeyerek politika faizini sıfırda, mevduat faizini yüzde eksi 0,40'ta ve marjinal fonlama faizini yüzde 0,25'te bırakırken, aylık net varlık alımlarını yıl sonunda sonlandıracağını bildirdi.

- İngiltere Başbakanı May, lider olduğu Muhafazakar Parti içerisindeki güven oylamasını 117’ye karşı 200 oy ile kazandı. Ancak güvensizlik oyu veren 117 milletvekili, İngiliz siyasetçinin en önemli projesi olan Brexit anlaşması için tehdit oluşturmaya devam ediyor.

(Bitti)