Bu kaçıncı CHP - AÇIK GÖRÜŞ

 

Baykal , zaman zaman değişim emareleri gösterdiğinde , oluşmasına katkıda bulunduğu tabanının direnciyle karşılaştı ve geri adım attı . Baykal’ın CHP’si Baykal eliyle yeni bir politika belirleyemez duruma geldi . Bu nedenle de partinin değişmesi için onun gitmesi gerekliydi . Nitekim kaset komplosunun ilk sonucu bu oldu . Artık Baykal geri dönse bile CHP , Baykal’ın CHP’si olmayacaktır .

HATEM ETE

SETA Siyaset Araştırmaları Koordinatörü

Türkiye , Anayasa değişiklikleri paketinin Meclis’te oylandığı son tura kilitlenmişken , CHP Genel Başkanı Deniz Baykal’la ilgili internet sitelerine düşen görüntüler , siyasetin gündemini bir anda değiştirdi . Olaya ilişkin tartışılacak çok unsur var : kişilerin siyasal konumları , kasetin zamanlaması , özel hayat mahremiyetinin ihlali , siyasetin komplolarla yeniden tanzimi , vb . Her şeyden önce , komplonun Deniz Baykal’ın genel başkanlığını , bu dolayımla da CHP’yi hedef aldığına kuşku yok . Zaten komplonun ilk sonucu da bu oldu . Deniz Baykal , CHP Genel Başkanlığından istifa etti . CHP kurultayına iki hafta kala , genel başkanının koltuğunu hedef alan komplonun gerçekleşmesi ve istediği neticeyi alması , ister istemez , CHP’nin bundan sonraki siyasal çizgisiyle ilgili tartışmaları diğer tartışma başlıklarından daha önemli kılıyor . Bu nedenle , öncelikle , Baykal’ın CHP ve Türkiye siyasetindeki mirasını değerlendirmekte yarar var .

Üç dönem , üç lider , üç CHP

CHP , Türkiye’nin ilk ve en köklü partisidir . Cumhuriyetin kurucu ve kurumsallaştırıcı partisi olması , CHP’yi Türk siyasal hayatının bütün kritik dönemeçlerinde önemli bir aktör kıldı . Rakibi olan sağ partilerin darbe dönemlerinde kapatılması , CHP’yi neredeyse her dönemde , Türk siyasal hayatının sabit değişkeni haline getirdi . Sağ partilerin kapanma sonrasında yeniden kurulurken isim , lider ve kadro değiştirmesi , CHP’yi de önemli oranda değişikliğe uğrattı . Bu çerçevede , en az üç CHP ve liderinden bahsetmek mümkün . Her bir CHP ve lideri , Türkiye’nin farklı bir tarihsel evresine , demokratik serüvenin ve toplumsal dönüşümün farklı bir dönemine tanıklık etti . Bu dönemselleştirmeleri , CHP’nin devlet-toplum sarkacındaki pozisyonu , bürokrasi ile ilişkisi ve siyaset yapma tarzı çerçevesinde analiz etmekte yarar var .

İsmet İnönü CHP’si

CHP , Atatürk önderliğinde kurulduysa da esasında İnönü’nün partisiydi . Misyonu , Cumhuriyeti kurumsallaştırmak , devrimleri yerleştirmek ve devleti Kemalist düşünceye inanan bir sınıfa ( bürokrasiye ve aydın sınıfına ) sahip kılmaktı . Muhalefetin olmadığı bu tek-partili yıllarda İnönü’nün CHP’si bir programı olan ve bu programı muhalefetin yokluğunda topluma ve devlete , çoğu zaman zorla , uygulayan bir öncü partiydi . Bu çerçevede , CHP , toplumsal dinamiklerin nabzını tutan , bu nabza göre siyaset üreten bir parti olmaktan öte , toplum için bir projesi olan ve bu projeyi zorla da olsa topluma dayatan bir partiydi . Çok partili hayatın başlaması ve 1950’de CHP’nin iktidarı kaybetmesiyle , İnönü’nün CHP’si siyaset ve toplumla karşılaşmak zorunda kaldı . Toplumun nabzını tutan , kent merkezlerinde bir öncü kadro oluşturmaktan öte kırsalın dertlerine deva bulan bir paradigmayla siyaset yapan DP’nin varlığında CHP kendisini değiştirmeye çalıştı .

asım Gülek’in genel sekreterliğinde , hem parti gençleştirilmeye çalışıldı hem de yerelde örgütlenmeye ve yerelle bağları güçlendirmeye ağırlık verildi . İnönü’nün CHP’si , 27 Mayıs müdahalesinin aydın-bürokrasi ittifakına siyasal şemsiye işlevi görüp devlet-toplum sarkacındaki pozisyonunu korusa da , çok partili hayatın gereklerine ve DP’nin siyasal hayata kazandırdığı yeni dinamiklere bigâne kalmadı . 1965’ten sonra DP’nin değiştirdiği sosyolojik dinamikler ve AP’nin bayraktarlığını devraldığı ekonomik kalkınma politikalarıyla İnönü’nün CHP’si , değişim sancısını daha güçlü bir şekilde hissetmeye başladı . Köklü ekonomik , toplumsal ve kültürel dönüşümün yaşanmaya başladığı , kırdan kente göçün toplumsal yapıyı ve siyasetin kodlarını değiştirdiği , soğuk savaş dinamiklerinin siyasetin önceliklerini belirlediği bu dönemde , CHP hem ideoloji ve programını hem de liderini değiştirmekle yüz yüze kaldı . İnönü’nün değişime direnmesi , koltuğunu Ecevit’e karşı kaybetmesine yol açtı .

Merkez sağ’da örgütlenen Demirel’in AP’sine ve radikal solda örgütlenen TİP’e karşı ortanın solunda konum alan Ecevit , İnönü’nün CHP’sini yeni baştan revize etti . Kırdan kente göçün tetiklediği radikal toplumsal değişime , yoksulluk ve eşitsizliğe duyarlı , 1961 anayasasıyla kurumsallaşan bürokratik vesayete karşı millet iradesinin sözcülüğüne aday , soğuk savaşın Türkiye’ye giydirdiği uluslar arası konuma itiraz eden yepyeni bir CHP yaratıldı . Ecevit , İnönü’nün CHP’sinden radikal kopuşlar gerçekleştirdiği bu dönemde , çok partili hayat boyunca CHP’nin alabildiği/alabileceği en yüksek oy oranlarına ulaştı ve CHP’nin toplumsal algıdaki konumunu değiştirmeyi başardı . İnönü’den Ecevit’e , devletin sözcüsü bir parti olmaktan toplumun sözcüsü bir parti olmaya dönük yaşanan bu değişim , CHP’nin toplumsal dinamiklere duyarlı sağlıklı bir parti olduğunun göstergesi oldu . Yetiştirdiği , yetkilendirdiği ve iktidara taşıdığı bürokrasiye karşı toplumun yanında savaş vermekten çekinmeyen Ecevit’in CHP’si , Türkiye’nin geçen zamandaki değişim ve dönüşümünü doğru okuduğunu ve bu okumanın gereğini yerine getirmekten geri durmadığını gösteren bir kararlılıkla siyaset yaptıkça CHP’yi de büyüttü , farklı toplumsal kesimlerle buluşturdu ve küstürdüğü toplumla tekrar barıştırdı .

Kara Oğlan tarzı siyaset

12 Eylül müdahalesinden sonra , 1980 öncesi liderlerin ve partilerin siyaset yasaklı hale gelmesiyle , CHP’nin ve Ecevit’in siyasal mirasına konmaya çalışan birden çok siyasal parti kuruldu . 1980’li yıllar , ‘sosyal demokrat’ ( İnönü ) ve ‘demokratik sol’ ( Ecevit ) partilerin 1980 öncesindeki CHP’nin toplumsal mirasına sahip çıkma savaşıyla sürdü . Ancak sürdürülen mücadeleye rağmen , CHP’nin kimliği ve siyaset çizgisi ekseninde bir okuma yapıldığında , 1980 sonrası dönemde , merkez sağa karşı en güçlü sol parti olarak CHP’nin yerini alabilecek partinin , İnönü önderliğindeki SHP olduğunu söylemek mümkün . SHP , 1980 öncesindeki Ecevit’in CHP’sine benzer bir şekilde , devlet-toplum geriliminde toplumdan yana tavır aldı ve toplumsal değişimlere ve siyasal kimliklere duyarlı bir siyaset tarzı yürüttü . CHP , 12 Eylül döneminde kapatılan partilerin aynı isimle tekrar açılabilmelerini sağlayan yasal düzenlemeyle , İnönü karşısında girdiği başkanlık yarışını kazanamayan Deniz Baykal’ın öncülüğünde , 1979 yılındaki delegeleriyle toplanarak 1992’de yeniden kuruldu . 1992-1995 dönemin siyasal gündemini esir alan siyasal kimlikler ve çetelerle mücadele gibi başlıklarda özgürlüklerden ve şeffaflıktan yana siyaset uygulayan Baykal’ın CHP’si özellikle Kürt meselesinde dinamik bir performans sergiledi .

17 Ağustos depremi , Öcalan’ın yakalanması ve 28 Şubat sürecinin radikal politikalarının toplumsal akıl üzerinde ciddi bir travma oluşturduğu bir ortamda girilen 1999 seçimlerinde , baraj altında kalan CHP kuruluşundan beri ilk defa meclise girememiş oldu . Kısa süreli ayrılıktan sonra Baykal tekrar başkanlık için güven tazeledi . Koalisyon hükümetleri ve ekonomik krizle yıpranan iktidar ortakları 2002’de baraj altında kalınca , yeni kurulan AK Parti ve Baykal başkanlığında yenilenen CHP ile Türkiye yepyeni bir siyasal döneme girdi .

1992-2002 arasındaki dönemi , Baykal’ın CHP’yi konumlandırmak için sık sık program değiştirdiği yıllar olarak okumak mümkün . Bu dönemde Baykal , Kürt sorununa duyarlı olmaktan çetelerle mücadeleye , temiz siyasetten inançlara duyarlı olmaya bir çok siyasal viraj aldı . 2002’ye gelindiğinde , Baykal , CHP’ye bugüne kadar bir daha değişmeyecek yeni bir siyasal koordinat belirlemiş durumdaydı . Rakip sol partinin baraj altında kalmasıyla solda tek başına kalan CHP , Kemalist-sol tabanın rakipsiz sözcüsü oldu . 2000’li yılların CHP’si , 28 Şubat sürecinin izinde , laikliğin ihlal edildiğinden ve rejimin sarsıldığından kaygılanan bürokrasi ve yedeğindeki toplumsal kesimlerin önceliklerini temel siyasal önceliği olarak alan bir parti oldu . Böylece , İnönü liderliğindeki ‘Cumhuriyetin kurucusu CHP’ ve Ecevit’in liderliğindeki ‘toplumun sözcüsü CHP’nin yanında , Baykal’ın liderliğindeki ‘rejimin bekçisi CHP’ yerini aldı .

Rejimi kollama misyonu

Aslında , 2002 seçimlerinin siyasal alanda yol açtığı deprem , Türkiye siyasetinin geleceği açısından birçok yol işareti sunuyordu . Erdoğan liderliğindeki AK Parti , merkez-sağ ve İslamcı siyasetin baraj altında kaldığı bu seçimlerden gereken dersi aldı . Yerel ve küresel dinamikleri ve bu dinamiklerin yol açtığı yeni toplumsallığı doğru analiz ederek , içinden geldiği siyasal geleneği dönüştürdü . Değişime açık seçmen tabanını bir çizgide sabitlemek yerine seçmenini çağın koşullarına uygun bir şekilde dönüştürmeyi başardı . Statükoya karşı değişimin , bürokratik vesayete karşı millet iradesinin , soğuk savaş koşullarının güvenlik paradigmasına karşı demokrasinin derinleştirilmesine olanak sağlayan AB sürecinin sözcülüğünü yaptı . Tabanının izinde gitmek yerine tabanına hedef gösterdi ve tabanını o hedefe razı etti . Böylece , kendisiyle beraber toplumu da dönüştürdü . 2002’de , siyasal alan yeni baştan kurulurken Baykal , güçlü ve vizyoner bir liderlik göstererek CHP’yi , 28 Şubatçı çizgiden uzaklaştırmak suretiyle değişime açık , toplumsal barışın arayışında bir parti haline getirme imkânlarına sahipti . Böylece , hem bürokrasiyi mevzi savunması siyasetinden hem de CHP tabanını değişimi tehlike gören gereksiz korkularından kurtarabilirdi . Ancak , CHP’yi , içinde bulunduğumuz dönemin , devlet-toplum ilişkilerini yeniden kurgulamayı zorunlu kılan koşullarında , devlet aklını temsil edecek bir aktör haline getirmek dururken , yarım asır önce kazandığı mevzileri kaybetmemek yolunda , ülkenin normalleşmesini ve toplumsal barışı feda etmeye hazır anakronik bir çetenin siyasal sözcüsü haline getirmeyi tercih etti . Türkiye ve dünya değişirken , CHP’yi ve tabanını belli bir düşüncede sabitleştiren ve değişime dirençli kılan bir siyaset güttü . Demokratik açılım ve anayasa değişiklikleri gibi konularda , alternatif üreten bir müzakere tarzı yerine toptan retçi bir siyaset tarzını benimsedi . Böylece , CHP’ye , seçmenini elinde tutabilmek için her türlü siyasal öneriyi ‘rejim bekası’ parantezinde ele alarak gerilim üreten bir siyaset tarzını giydirdi .

Baykal’ın ‘muhteşem’ dönüşü

Yerel ve küresel siyasetin anlamının ve parametrelerinin değiştiği bu kritik dönemeçte , Baykal , İnönü gibi bürokrasiye görev veren , Ecevit gibi yanlış yolda olduğuna inandığı bürokrasi ile mücadele eden lider olmak yerine , bürokrasinin başlattığı kavgada sadık bir savaşçı olmayı tercih etti . CHP’yi yarattığı ve güçlendirdiği bürokrasiye tabi kıldı . Tabanına hedef gösteren bir lider olmak yerine , tabanının gösterdiği hedefe ulaşmaya çalıştı . Türkiye’yi kuran CHP’yi , büyüyen Türkiye’nin önünde bir engele dönüştürdü . Akıntıya karşı kürek çeken 60’ların CHP’sinde liderliğin el değiştirmesi ve böylece partinin geniş kitlelerle buluşması , İnönü’nün yerini Ecevit’e bırakmasıyla mümkün olmuştu . Bugün akıntıya karşı kürek çeken CHP’de bayrağı Baykal’dan devralmaksa doğal yollardan mümkün olmadı . CHP , yenilenme arzusu taşıyan sol kesimlerden koptu , değişimi dillendiren aktörlerini feda etti ve statükoyu koruma ekseninde Baykal etrafında kenetlenen ‘huzursuz Kemalistlerin’ partisi oldu .

Baykal , zaman zaman değişim emareleri gösterdiğinde , kendi elleriyle oluşmasına katkıda bulunduğu tabanının direnciyle karşılaştı ve hemen geri adım attı . Baykal’ın CHP’si Baykal eliyle yeni bir politika belirleyemez duruma geldi . Bu nedenle de partinin değişmesi için onun gitmesi gerekliydi . Nitekim kaset komplosunun ilk sonucu da bu oldu . Bu saatten sonra Baykal’ın geri dönüp dönmeyeceği bir teferruata dönüşmüştür . Bir daha dönse bile , CHP , artık bildiğimiz Baykal’ın CHP’si olmayacaktır .

Ancak , çaycısından liderine , kalbi aynı hızla atan bir özdeşler partisinin kolayca değişebileceği beklentisi , fazla iyimser , hatta saf olmayı gerektirir . 15 yıldır her gün farklı dinamiklerle pompalanan kaygı ve korkular üzerine kenetlenen bir tabanın , partisinin değişimine direnmemesi mümkün değil . Bu nedenle , CHP’nin değişmesi önündeki en önemli engel , en iyi bildiği şey mevzi savunması ve yeniliğe karşı direnç olan bu huzursuz taban olacaktır . Bu nedenle CHP’nin değişmesi , ancak bu huzursuz kitlenin huzursuzluğunu dillendirerek huzura ereceği küçük marjinal bir parti kurmasıyla , mümkün olacaktır . Bugünden sonra CHP’nin en büyük imtihanı , AK Parti karşısında sol-kemalist tabanın kaygılarını dillendirirken değişime direnmeyecek bir parti haline gelip gelemeyeceğidir . Bunun güçlü bir liderlik gerektirdiği açık . Baykal sonrası liderlik koltuğu için ismi geçen aktörlerin ise böyle bir siyasal performansı göstermeleri zor . Baykal’ın ayrılmasını sağlayan odağın ve aklın , Baykal sonrası için bir plan öngördüğüne kuşku yok . Kaset olayının patlak vermesinden bu yana , medyanın büyük kısmının şaşırtıcı ölçüde aynı mesajı verdiğine bakarak bu odakla ve projesiyle ilgili bir öngörüde bulunmak da mümkün . Ancak , bu öngörünün geleceğin CHP’si üzerinde ne ölçüde etkili olabileceğini hep beraber bekleyip göreceğiz .

etehatem@gmail . com



Star Gazete