Türkçe, Avrupa dilleri arasına giriyor

TÜBİTAK, Türkçenin elektronik ortamda her türlü profesyonel çeviriden, konuşma ve konuşmacı tanımaya, ses kodlama ve sayısallaştırmadan dil ve aksan modellemeye ve hatta konuşma sentezlemeye kadar birçok alanda hakim dillerin yanında yer alması için AB 7. Çerçeve Programları kapsamındaki MULTIlingualism Integrated to SpeechAudio UNDerstanding (MULTISAUND) projesini hayata geçirdi.

TÜBİTAK Ulusal Elektronik ve Kriptoloji Araştırma Merkezi (UEKAE) uzman araştırmacılarından Alper Kanak, TÜBİTAK UEKAE bünyesindeki merkezlerinin konuşma ve dil teknolojilerinde Türkçeyi uluslararası platformlarda saygın bir dil haline getirmeyi amaçlayan çalışmalarını uzun yıllardır sürdürdüğünü anlattı.

Son on yılda geliştirdikleri bilgi birikimiyle başka dillerden Türkçeye çeviri yapılmasına, Türkçeden de başka dillere çeviri yapılmasına olanak sağlayacak teknolojilerin alt yapısını hazırladıklarını belirten Kanak, bunların yanında otomatik çeviri, konuşma sentezleme, dil ve aksan tanıma, konuşmacı ve konuşma tanıma, ses kodlama ve sayısallaştırma, dil modelleme ve doğal dil işleme, akustik ve fonotik modelleme, konuşma iyileştirme ve gürültü giderme konularında da çalışmalar yürüttüklerini bildirdi.

TÜBİTAK UEKAE'nin kriminal uygulamalardan medya takip programlarına kadar geniş bir yelpazede Türkçe ve ses bilim üzerine çözüm ürettiğini anlatan Kanak, merkezlerinin bu alandaki kapasitesini uluslararası yarışmalarda aldığı derecelerle kanıtladığını söyledi.

Araştırma gruplarının IWSLT (International Workshop on Spoken Language Translation) yarışmasında son üç senede İngilizce, İspanyolca, Arapça, Çince, Japonca gibi dillerde ilk üçte yer almayı başardığını anlatan Kanak, UEKAE'nin 2009'dan itibaren Türkçeyi de bu yarışmanın kapsamına dahil ettiğini ve Türkçe-İngilizce çeviride birinci olduğunu bildirdi.

Multısaund'la Türkçede yeni dönem başlıyor

Alper Kanak, Türkçenin Avrupa'daki İngilizce, Fransızca ve Almanca gibi hakim diller arasında yerini alabilmesi için AB 7. Çerçeve Programı kapsamındaki MULTISAUND projesinin Avrupa Komisyonu tarafından kabul edildiğini açıkladı. Kanak, projenin yürütücülüğünü de TÜBİTAK'ın üstlendiğini bildirerek, projenin başka bir ortağının da bulunmadığını bildirdi.

TÜBİTAK'ın MULTISAUND projesi ile Avrupa Komisyonu'ndan 15 tam puan alarak Türkiye'de bir ilki gerçekleştirdiğini ifade eden Kanak, ''Böylece AB, TÜBİTAK UEKAE'ye güvenini teyit etmiş ve merkezi bu projeyle Türkçe ile ilgili teknolojilerde Avrupa'nın gözünde en üst sıraya taşımıştır. MULTISAUND projesi ile artık Türkçe de bilimsel ve teknolojik anlamda bir Avrupa dili olmuş ve hak ettiği yere gelmiştir'' diye konuştu.

MULTISAUND'un geçen yıl başlatıldığını ve TÜBİTAK UEKAE bünyesindeki ilgili laboratuvarların teknik alt yapılarının bu projeyle tamamlandığını anlatan Kanak, merkezlerinin, Avrupa'daki benzer merkezlerle aynı düzeye geldiğini, hatta bazı açılardan o merkezlerin önüne geçtiğini dile getirdi.

Kanak, amaçlarını şöyle anlattı:

''Projeyle Türkçenin tüm elektronik işlemlerde kullanılması üzerine çok önemli gelişmeler olacak. Örneğin, bir otel rezervasyonunda tüm otomatik sistemlere Türkçe de eklenecek. Konuşma engelli vatandaşlara yönelik bilgisayardan konuşma terapi programlarında Türkçe de yer alacak. Yabancı dil bilmeyen vatandaşlarımız otomatik sesli çeviri yeteneği olan ve Türkçe konuşan navigasyon cihazları ile yabancı bir ülkede yolunu kaybetmeyecek.

Aynı şekilde proje, uluslararası alanda yaşlıların telefon üzerinden sağlık gibi bazı hizmetleri alabilmesi için de büyük yarar sağlayacak. Sınır geçişlerinde de artık otomatik sistemlerle dil bilme sorunu ortadan kalkacak. Merkezimiz, yakın gelecekte her türlü konuşma ve dil teknolojilerinde doğu ile batı arasında bir teknoloji köprüsü kurmayı hedefliyor''

“Çok dilli projelere katılımı arttıracak”

Kanak, projenin Türkçe için yapılan dil ve konuşma işleme çalışmalarını belli bir olgunluğa taşıyıp Türkçe ile ilgili çalışmalardaki eksikliklerin giderilmesi amacıyla AB'ye önerildiğini belirterek, ''Proje, Türkçeyi AB dili olmaya hazırladığı gibi ileride çok dilli projelere katılımı artırmayı da hedefliyor'' dedi.

Projeyle geliştirilen haberleşme testlerinin otomasyonu ve özel işlem merkezinin kurulumunun planlandığını anlatan Kanak, sözlerini şöyle sürdürdü:

''Altısı yurt dışından olmak üzere on bir araştırma kurumunun ilgi gösterdiği proje bünyesinde Avrupa'daki araştırma grupları ile işbirliği yapılması da düşünülüyor.

Almanya, İtalya, İspanya, İngiltere ve Türkiye'nin de aralarında bulunduğu önde gelen üniversiteler ile büyük teknoloji firmalarından oluşan geniş katılımlı bir konsorsiyum, TÜBİTAK UEKAE'nin yeni projeler alması teknik ve bilimsel alt yapısının tamamlanması için merkezle ortak hareket edecek.

Projede edinilen birikimler seminer, bilgi günleri, yazılı ve görsel basın ve internet aracılığıyla kamuoyu ile paylaşılacak.''

Kanak, proje ile geliştirilecek alt yapı sayesinde elde edilmesi planlanan teknolojik ilerlemelerden bazılarını şöyle sıraladı:

''Uluslararası platformlarda taktik haberleşmenin çok dilli yapılabilmesi sağlanacak.

Kriz ve acil müdahale senaryolarında çok uluslu çalışabilirlik sağlanacak.

Sınır kapılarında güvenlik görevlileri ile ziyaretçilerin çok dilli iletişim kurabilmesi mümkün olacak.

Çocuk ve gençlerin eğlenirken öğrenmesini sağlayacak interaktif sesli ve çok dilli çözümler üretilecek

Ses kayıtlarındaki gürültü azaltılarak haberleşme cihazlarındaki konuşma anlaşılabilirliği ve kalitesi arttırılacak.''