100 Yildir Kutlanmayan Kurtulus Günü

24 Temmuz 1923 günü Lozan’da ‘Ingiliz, Fransiz ve Italyan Kuvvetlerinin Isgal Etmis Bulunduklari Türk Topraklarinin Bosaltilmasina Iliskin Protokol ve Bildiri’ imzalandi ve süreç basladi.

Hem Istanbul’da hem de Çanakkale’de birer tahliye komisyonu olusturuldu. Türkiye Büyük Millet Meclisi 23 Agustos 1923 günü Lozan Antlasmasi’ni onayladi ve Disisleri Bakani Ismet Pasa bir nota ile Itilaf Devletleri Yüksek Komiserlerine bildirdi. Lozan Baris Antlasmasi geregi, Bogazlarin tahliyesi anlasmanin onaylanmasindan sonra alti hafta içerisinde tamamlanmasi planlaniyordu. Çanakkale’de ve Bogaz’da bulunan Ingiliz ve Fransizlarin isgal ettikleri askeri tesisler, sivil binalar, kullandiklari arazi ve emlakin bosaltilmasi, teslim ve tesellüm islerinin gerçeklestirilmesi için Türk tarafi Çanakkale Mutasarrifi Mehmet Rahmi Bey baskanliginda, Genelkurmay’dan gönderilen üç kurmay subay ile Çanakkale Jandarma Komutani, Evkaf Müdür, Nafia Basmühendisi, Tahrirat Müdürü ve Belediye Reis’inden olusan bir tesellüm komisyonu olusturuldu. Bu komisyon tek tek Itilaf Devletlerinin Çanakkale’de bosalttiklari tesis ve emlaki kaydettigi gibi sivil halka mensup olan yerlerin de kullanim süre ve alacak-verecek hesaplamalarini kayda aldi. Tüm bu islemler 23 Eylül 1923 tarihinde tamamlandi.

Itilaf Devletlerine ait askerler ile onlarin beraberinde getirdikleri Ermeni ve Rum amele taburu 30 Eylül 1923 tarihinde Kilya’dan vapurlara binerek ayrildi. Üç kisilik bir heyet sürenin tamamlanacagi tarihine kadar Çanakkale’de kaldi. Çimenlik Kalesi’nde yapilacak olan bir törenle, Çanakkale’nin teslim ve tesellüm islemleri sona ermesi hedefleniyordu. 6 Ekim 1923 sabahi saat 10.00’da yapilan bir törenle Çanakkale Ingiliz ve Fransiz Isgal Kuvvetleri Komutanlarinin temsilcileri belgeleri Vali Mehmet Rahmi Bey’e teslim etti. Kendilerini bekleyen bir motorla vapura binip, Çanakkale Bogazi’ndan Malta’ya dogru hareket etti.

Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Insani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Çanakkale’nin düsman isgalinden kurtulusunun 6 Ekim 1923 oldugunu belirterek, aradan geçen 100 yil içinde Çanakkale’nin düsman isgalinden kurtulusunun kutlanmadigini belirterek, "24 Temmuz 19123 tarihinde Lozan Antlasmasinin imzalanmasiyla birlikte buna ekli olarak birde bogazlar bölgesinin bosaltilmasi protokolü imzalanmisti. Bu protokol Lozan Antlasmasinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin (TBMM) onayindan itibaren 6 hafta içerisinde bogazlar bölgesinin de Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetine bosaltilmasini ve teslim edilmesini ön görüyordu. 23 Agustos 1923 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Lozan Antlasmasini onayladi ve hemen bu onay belgesinin kabul edilmesiyle birlikte Ismet Pasa Istanbul’dan bulunan Yüksek Komiserlere bunu gönderdi ve nota ile bogazlar bölgesinin bosaltilmasi sürecinin baslamasini istedi. Bu tarihinden itibaren Ingiliz, Fransiz ve Italyan birlikleri hem Çanakkale’de hem de Istanbul’da bosaltma faaliyetlerine basladilar. Önce Askeri Garnizonlar, daha sonra sivil binalar ve kullanimda olan depolar bosaltilacak ve Çanakkale bölgesinde bulunan özellikler Ermeni ve Rumlardan olusan amele taburlarinin ülkeyi terk etmesi saglanacaktir. Bu amele taburlari 29 Eylül’ü 30 Eylül’e baglayan gün vapurlar Malta’ya dogru hareket edecek. Ayrica en son askeri birliklerde yine ayri tarihte burayi terk etmis olacakti. Tabi teslimle ilgili protokolün imzalanmasi konusunda 3 kisilik bir komisyon Çanakkale’de kaldi. Çanakkale’nin teslimi 6 Ekim 1923 tarihinde bu protokolün imzalanmasiyla birlikte saat 10.00’da gerçeklesti. Bu çerçevede Çanakkale’yi düsmandan teslim alan kisi Çanakkale’nin ayni zamanda da ilk Valisi ve son mutasarrifi olan Mehmet Rahmi Bey olacaktir. Mehmet Rahmi Bey, bu protokolü imzaladiktan kisa bir süre sonra Çanakkale Valisi olacak ve Cumhuriyet ilan edildigi zaman da Vali olarak kendisini burada görüyoruz. Bogazlar bölgesinin bosaltilmasi Istanbul’un bosaltilmasi olarak algilanmis ve Çanakkale gölgede kalmistir. Halbuki hem Çanakkale, hem de Istanbul ayni tarihte düsman isgalinden kurtulmus ve 6 Ekim 1923 tarihinde yani bu yil 100’üncü yil olarak düsman isgalinden kurtulan son sehirlerimiz olarak karsimiza çikmaktadir. Maalesef Çanakkale, Çanakkale Savaslari’nin gölgesinde kalarak, aslinda bu milli günü simdiye kadar unutmustur. Ve düsmandan Çanakkale’yi teslim alan Mehmet Rahmi Bey’in de ismi vilayette bile bulunmuyor. Bu vesileyle hem Mehmet Rahmi Bey’i hem de Çanakkale’nin 100’üncü Kurtulus yilini idrak etmesini bekliyoruz. 100’üncü yilin hayirli olmasini diliyorum" dedi.



Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Çanakkale’nin Düsman Isgalinden Kurtulusu suana kadar kutlanmadi. Hep 18 Mart’in gölgesinde kalmistir. 100 yildir Çanakkale’nin düsman isgalinden kurtulusuyla ilgili herhangi bir tören Çanakkale’de yapilmamistir. Bu yilda yapilacagini düsünmüyorum. Çünkü öyle bir program henüz elimize geçmedi” diye konustu.