Kaçak Kazilar Ve Bilinçsizlik Kültürel Mirasi Yok Ediyor

Uluslararasi Erzincan Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabinda; Erzincan’in Tercan ilçesinde bulunan ve Urartular döneminde insa edilen Yollarüstü Kalesinin kaçak kazilar ve bilinçsizlik yüzünden yok oldugu belirtilerek, “Kesme taslardan insa edilen kalenin kesme taslari yerinden sökülerek köy evlerinin yapiminda kullanilmis. Yollarüstü Kaya Mezarinin yol çalismalari dahilinde yok edilmesi, kalenin mimari boyutunun ortaya çikarilmasina büyük oranda engel olmustur. Gerekli kurumlara ikazlarin yapilmasina ragmen duyarlilik gösterilmemesi de ayrica üzerinde düsünülmesi gereken bir durumdur” bilgisine yer verildi.

Kitapta, Erzincan ve bölge tarihine isik tutacak çok sayida bilimsel arastirma yer aldi.

Yayimlanan arastirmalar arasinda Tarih Bölümü’nden Doç. Dr. Oktay Özgül, yok edilen kültürel miraslara dikkat çekti.

Doç. Dr. Oktay Özgül’ün “Yok Edilen Tarih; Yollarüstü Kalesi” basligiyla yayimlanan bilimsel arastirmasinda, kaçak kazilar ve bilinçsizligin kültürel mirasi yok ettigi belirtildi.

Özgül, Erzincan’in Tercan ilçesinde bulunan ve Urartular döneminde insa edilen Yollarüstü Kalesiyle ilgili su bilgilere yer verdi:

“Urartular stratejik dogal yollara, tarim için uygun topraklara ve demir, bakir, altin gibi zengin maden yataklarina sahip olan Erzincan bölgesinde hakimiyetlerini kalici kilmak için faaliyetlere baslamistir. Daha önceden var olan kaleleri tamir ederek güçlendiren Urartular, bununla birlikte yeni kaleleri de insa etmislerdir. Tercan Ovasi’nin bati kisminda Yollarüstü Kalesi de bu faaliyetlerin bir sonucu olarak insa edilmistir. Kalede yaptigimiz ilk çalismalarda Urartu merkezi yönetim birimlerinde karsimiza çikan kaya mezarinin varligi tespit edilmistir. Ancak kalenin eteklerinden geçirilen yol çalismalarinda is makineleri tarafindan kaya mezarinin yok edildigini üzüntüyle gördük. Erzincan ili, Dogu Anadolu Bölgesinin kuzeybatisinda yer almaktadir. Erzincan, kuzeyde Bayburt, Gümüshane, Giresun illeri; doguda Erzurum, güneyde Bingöl ve Tunceli; güneybatida Elazig ve Malatya; batida ise Sivas ili ile sinir komsusudur. Bulundugu yer itibariyle Dogu Anadolu, Iç Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin birbirlerine yaklastigi konumda yer alan Erzincan, bu konumu sayesinde kendine has cografi ve stratejik özelliklere sahip olmustur. Erzincan, en eski zamanlardan günümüze hem Anadolu’nun iç kesimlerinden güney - kuzey geçis noktasinda, hem de Anadolu yarimadasindan Asya’nin içlerine kadar ulasan dogu-bati yönlü en eski yol güzergahlarinin kesisme noktasinda yer almaktadir."

“Kaçak kazilar ve bilinçsizlik kültürel mirasi yok ediyor”

Urartu kültürüne isik tutacak kadar degerli küçük büyük buluntulari, çift sistemli sur duvarlari, mezar odalari ve daha birçok özelligi ile çikan Altintepe’nin, Urartu Devleti’nin kuzey bölgesindeki en önemli ve gösterisli yapisi olarak ortaya çiktigini belirten Doç. Dr. Özgül, "Çogu zaman yerel ulasim aglari ile Altintepe’ye baglanan ve kontrolü saglanan kalelerde yapmis oldugumuz çalismalarda, kale yapilarinin çogunun defineciler tarafindan tahrip edildigini ve kültürel mirasin yok edildigine sahit olduk. Zaten deprem bölgesi oldugu için ayakta kalmakta zorlanan pek çok yapi, kaçak kazicilar tarafindan yok edilerek mimari yapilar iyice taninmaz hale gelmistir. Bu duruma iyi bir örnek Yollarüstü Kalesi ve kaya mezari gösterilebilir. Kale, Erzincan-Erzurum karayolu üzerinde bulunan Kargin (Altunkent) beldesinin 3 kilometre batisinda bulunan Yollarüstü köyünün hemen güneyinde yer almaktadir. Islenmis kesme taslardan insa edilen kalenin kesme taslari yerinden sökülerek köy evlerinin yapiminda kullanilmistir. Kale, Erzincan-Erzurum karayolunu kontrol altinda tutabilen bir mevkide yer alir. Sansa Deresi’nin Tercan Ovasi’na açildigi bir yerde bulunmasi ve hemen kenarindan Karasu Irmagi’nin geçmesi, kaleyi daha da stratejik bir hale getirir. Kale anakayanin yapisina uygun bir planda insa edilmistir. Zeminden yaklasik 150 metre yüksekliginde dogal bir tepenin üzerinde, ana kayalik alandaki taslarin düzeltilmesi ile insa edilen kalenin güney kismindaki sur duvarlarinin mimari izleri takip edilebilmektedir. Diger kisimlara göre nispeten egimin daha az oldugu bati kisminda 40 santim yüksekliginde 1.80 santim genisliginde 3 sira halinde merdiven basamaklari gözlenebilmektedir. Kalenin tepe kisminda sur yataklarindan sökülen kesme taslar dikkati çekmektedir. Yine ayni alanda kaçak kazi izlerinin yogunlugu, bu kisimda keramiklerin gün yüzüne çikmasina sebep olmustur. Depremlerden dolayi üst kisimda yer alan sur duvar taslarinin yikilip asagi dogru sürüklendigi tespit edilmistir. Kalenin güneybatisinda bir kaya odasi tespit edilmistir. Giris bölümü tahrip edilmis olan kaya odasinin büyük bir bölümü toprakla dolmus durumdadir. Bu nedenle kaya mezarinin içine çok zor bir sekilde girilebilmistir. 0.40-0.45 metrelik girisi bulunan kaya mezarinin içinin toprak dolgu ile kaplanmasi nedeni ile mezar odasi içinde ancak 0.80-0.90 metrelik yükseklik tespit edilebilmistir. Tek odali kaya mezari 3.5 x 3.15 metre ölçülere sahiptir. Bilindigi üzere tek odali kaya mezarlari, Urartu’da yaygin olan bir ölü gömme uygulamasidir. Bölgede benzer yapidaki kaya mezarlarina, Çengerli, Çadirkaya, Üzümlü ve Tasbulak’ta da rastlanir. Kaya mezarinin tüm uyarilara ragmen tahrip edilmesi bizim açimizdan esefle karsilanacak bir durum olmustur. Bu sekilde yapilan tahribat sadece kültürel mirasin yok edilmesine sebep olmakla kalmiyor, ayni zamanda Urartu gibi bölgenin önemli bir siyasal gücü hakkindaki mimari yok olmasina sebep olmaktadir. Erzincan ve çevresinde kültürel mirasin yok edilmesi sadece Yollarüstü Kalesi ile sinirli kalmamistir. Urartu Devleti’nin kuzeybati yayilimindaki son sinirlardan bir tanesi olan Refahiye’de de pek çok arkeolojik merkezde kültürel tahribatin izlerine sahit olmaktayiz. 2011 yilinda bölgede gerçeklestirdigimiz yüzey arastirmalarinda Refahiye’nin 14 km. kuzeybatisindaki Ortagöze Höyük’te Dogu Anadolu’nun en büyük kaçak kazi alanina rastladik. Is makineleri ile yapildigi anlasilan kaçak kazi alani 17x12 metre boyutlarinda ve 10 metre derinliktedir" ifadelerine yer verdi.

Doç. Dr. Oktay Özgül, arastirmasinin sonuç kisminda da su bilgilere yer verdi:

“Tek odali kaya mezari gelenegine bagli olarak insa edilen Yollarüstü Kaya Mezarinin yol çalismalarinda yok edilmesi, kalenin mimari boyutunun ortaya çikarilmasina büyük oranda engel olmustur. Gerekli kurumlara ikazlarin yapilmasina ragmen duyarlilik gösterilmemesi de ayrica üzerinde düsünülmesi gereken bir durumdur. Her türlü tahribat ve olumsuz duruma ragmen böylesinde stratejik bir öneme sahip kalede kazi yapilmasi, Urartu’nun bölgedeki askeri mimarisinin açikliga kavusturulmasinda son derece önemli olacaktir.”