Koronavirüsün zirve yapacağı tarih...

Çin'den dünyaya hızla yayılan koronavirüs salgının Dünya Sağlık Örgütü tarafından 11 Mart 2020 tarihinde yaygın salgın hastalık olarak ilan edildi. Türkiye'de koronavirüs salgını ülkeye gelmeden ve geldikten sonra da gerekli tedbirleri aldı. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı'ndan Prof. Dr. Türkmen Göksel ve Doç. Dr. Yetkin Çınar Türkiye'de Kovid-19 salgınında zirve noktası ve normalleşme dönemine kademeli geçiş zamanı tahminleri hakkında bir araştırma yaptı. Bu araştırmada akademisyenler, Kovid-19 salgınının Türkiye'deki yayılımını analiz etmek için Markov Zincir modelleri temelinde geliştirdikleri bir model kullanılarak projeksiyonlar yaptıklarını bildirdi.

ANALİZLERİN VERİLERE GÖRE GÜNCELLENECEĞİ İFADE EDİLDİ

Türkiye'de toplam (birikimli) vaka sayısının 98 toplam vaka ile 100'e en çok yaklaştığı tarih olan 17 Mart 2020 ile 18 Nisan 2020 tarihleri arasında T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından açıklanan verilerin analizlerde kullanıldığı ifade edildi. Ancak yeni verilerin gelmesi, politika ve insan davranışlarındaki olası değişikliklerin modelle yapılan analizlerde değişikliğe neden olacağı da vurgulandı.

Analizin yapılma şeklinin anlatıldığı araştırmada, ilk olarak, analiz metodolojisini ve sonuçlarını daha doğru okuyabilmek için 'toplam', 'günlük' ve 'aktif' vaka sayısına ilişkin tanımlamalar yapılarak, bu kavramlarla ilgili açıklamalara yer verildi. Analizin nasıl yapıldığı açıklamaları olarak sunuldu. Ardından yapılan araştırmanın sonuçları açıklandı.

AKTİF HASTA SAYISI 3 MAYISTA ZİRVEYE ULAŞACAĞI ÖNGÖRÜLDÜ

Prof. Dr. Türkmen Göksel ve Doç. Dr. Yetkin Çınar'ın Türkiye'de Kovid-19 salgınında zirve noktası ve normalleşme dönemine kademeli geçiş zamanı tahminleri hakkında yaptığı araştırmadaki analize göre, aktif hasta sayısının zirve öngörüsü 3 Mayıs 2020 ancak tahmin aralığı 28 Nisan - 8 Mayıs tarihine kadar artacak. Ve bu tarihten sonra artık aktif vaka sayısının azalışa geçeceğinin öngörüsü yapıldı. Kovid-19 hastalığında aktif vaka sayısının zirve noktasına ulaşmasıyla ilgili tarihte hastalığı aktif halde yaşayan 'mevcut' hasta sayısının 'en yüksek' olması anlamına geldiği belirtildi. Analizde, Türkiye'de AVS'nın önce ne kadar süre artacağı, hangi tarihte pik yani zirve noktasına ulaşacağına ve sonrasında da azalış sürecinin gelişimine ilişkin tahminler de sıralandı.

ZİRVENİN ÖNCESİNDE VE SONRASINDA TEDBİRLER ARTIRILMALI

Sonuçları açıkladıktan sonra bazen toplumda anlaşıldığının tersine, bu zirve noktasının akabinde tedbirlerin azaltılması değil; tersine zirvenin hemen öncesi ve sonrası dönemde de belki tedbirlerin artırılması, ama her durumda açıklanan tedbirlere en sıkı şekilde uyulması gerektiği ifade edildi. Zira aktif hasta sayısının en yüksek olduğu bu tarihlerde (diğer faktörler sabitken) enfekte olmayan bir kişinin enfekte olma olasılığının artacağı belirtildi.



ANALİZDE NASIL BİR YÖNTEM İZLENDİ?

Kovid-19 salgınında Türkiye'de zirve noktası ve normalleşme dönemine kademeli geçiş zamanı tahminlerinde 'normalleşme' süreçlerine ne zaman geçilebileceği yapılan analizlerle şöyle açıklandı:

Kovid-19 salgınında Türkiye'de zirve noktası ve normalleşme dönemine kademeli geçiş zamanı tahminlerinde aslında toplam ve günlük vaka sayılarına nazaran daha çok bilgi içeren değişken, belirli bir tarihteki 'Aktif (mevcut) Vaka Sayısı (AVS) olduğu ifade edildi. AVS'nın hesaplanması için toplam vaka sayısından o güne kadar toplam iyileşen ve toplam vefat eden hasta sayılarını çıkarmak gerektiği vurgulandı.

Buna göre herhangi bir gündeki 'Aktif Vaka (Hasta) Sayısı (AVS)' aşağıdaki eşitlik ile ifade edildi:

Aktif Vaka Sayısı (AVS) = Toplam Vaka Sayısı – (Toplam İyileşen Sayısı + Toplam Vefat Sayısı) Buna göre örneğin 18 Nisan 2020 için AVS = 82.329 – 10.453 – 1.890 = 69.986'dır.

Aktif vaka sayısı için pik yani zirve noktasının günlük olarak tespit edilen hasta sayısının, günlük iyileşen ve ölen hasta sayısının toplamına eşit olduğu noktada gerçekleştiği açıklandı. Bu noktada, aktif vaka sayısını artıran günlük vaka sayısına karşılık aktif vaka sayısını azaltan iyileşme ve vefat sayıları eşitlendiğinden, aktif (mevcut) hasta sayısının günlük artışının duracağı ifade edildi. Yapılan analizde daha açık olarak Aktif Vaka Sayısı için zirve koşulunun özetlendiği şöyle anlatıldı:

Analizde, 'Günlük Vaka Sayısı (GVS) (eşittir) Günlük iyileşen hasta sayısı (artı) Günlük vefat sayısı Doğal olarak, GVS ( büyüktür) Günlük iyileşen hasta sayısı (artı) Günlük vefat sayısı olduğunda AVS artmakta; GVS (büyüktür) Günlük iyileşen hasta sayısı (artı) Günlük vefat sayısı durumunda ise AVS azalışa geçmektedir' denildi. AVS için zirve koşulunun tek bir gün yerine gelmesi yetmez, o noktanın zirve olabilmesi için sonraki günlerde AVS'nın azalma koşulunun yerine gelmesi gerektiğinin altı çizildi

GÜNLÜK VAKA SAYISINDA AZALMA VAR!

Türkiye'de 18 Nisan 2020 itibarıyla, GVS (3.783); Günlük iyileşen hasta sayısı (1.822) ve Günlük ölüm sayısının (121) toplamı olan 1.943'ten yüksek olduğundan AVS hala artığı belirtildi. Son günlerde Türkiye'de günlük vaka sayılarında azalma meydana geldiği de belirtildi.

Bunun sevindirici bir gelişme olduğu ve aktif vaka sayısının zirve noktasına daha kısa sürede ulaşmasına (daha sonra düşüşe geçmesine) yardımcı olacağı ifade edildi.

Önemli bir kriterin aktif hasta olmaktan çıkan grubun yani iyileşenler + vefat edenlerin büyüklüğü olduğunun anlatıldığı değerlendirmede, asıl olarak AVS'nin gelişimini izlemenin daha açık bilgi sunacağının altı çizildi.

SAĞLIK BAKANLIĞI'NIN 17 MART-18 NİSAN ARASI VERİLERİNDEN ANALİZ YAPILDI

Türkiye için 17 Mart 2020 (Türkiye'nin 98 hasta ile toplamda yaklaşık 100 hastayı bulduğu tarih) ile 18 Nisan 2020 tarihleri arasındaki veriler kullanılarak (mevcut durumda) elde edilen Aktif Vaka Sayısı projeksiyonu Şekil 2:

Aktif Vaka Sayısı Projeksiyonu Şekilde, AVS için gerçekleşen veriler ile modelin tahmin sonuçları beraber gösterildi. Mavi ile gösterilen tahmin eğrisinin kırmızı noktalar ile gösterilen gerçek değerlere oldukça yakınsadığı, dolayısıyla tahmin modelinin teknik anlamda 'örneklem-içi (in-sample)' performansının iyi bir düzeyde (güvenilir) olduğu görüldü.

AKTİF VAKA SAYISININ İHMAL EDİLEBİLECEK DÜZEYE İNİNCE NE OLACAK?

Sağlık sistemi üzerindeki yükün bu hastalıkla mücadelede en kritik unsurlardan biri olduğu herkes tarafından bilindiğinin vurgulandığı araştırmada, hayatın normalleşmesi ve tedbirlerin kaldırılması ise ancak aktif vaka sayısının ihmal edilebilecek düzeye indiği tarihlerde gerçekleştirilebileceği ifade edildi. Çünkü bu tarihlerde toplumdaki aktif (mevcut) vaka sayısı az olacak; bunun da o ana kadar hasta olmayanların enfekte olma olasılığının en düşük düzeye indireceği vurgulandı.

Bu dönemin aynı zamanda sağlık sisteminin en fazla rahatladığı dönem olacağının anlatıldığı değerlendirmede, diğer taraftan salgınla mücadele öncelikli olmakla birlikte her tedbirin ekonomik ve diğer (başka sağlık hizmetlerinin ertelenmesi, yılgınlık vb. psikolojik) maliyetleri de olacağından tedbirlerin zaman içinde 'kademeli' azaltılması yoluna gidilebileceğinin açıklandı.

HAZİRAN AYINDA TEDBİRLER GEVŞETİLEBİLİR

Yapılan analiz sonucu, şekil 2'deki mavi çerçevede yer alan bilgilerde gösterilen aktif vaka sayılarına ilişkin yapılan tahminlere göre, tedbirlerin kademeli olarak kaldırılması ve normalleşme için uygun tarihler açısından şu çıkarımların yapıldığı açıklandı:

'Aktif vaka sayısının görece düşük seviyelere indiği Haziran başı-ortası kademeli olarak tedbirlerin gevşetilebileceği tarih aralığı ve Haziran ortası normalleşme süresine başladığımız dönem olarak gösterilebilir. Tabi bu dönemlerde dahi artık günlük yaşamımızın bir parçası olan ve alıştığımız tedbirlerin (daha sık el yıkama, tokalaşmama vb.) devam etmesinde fayda olacaktır. Çünkü bahsi geçen bu dönemlerde önemli derecede iyileşme beklenmesine rağmen aktif vaka sayısının sıfırlanmadığı, toplumda tespit edilmemiş taşıyıcıların bir süre daha mevcut olabileceği ve dolayısıyla hala enfekte olma olasılığının bulunacağı gözden kaçırılmamalıdır.'