İnternetten Alışverişe Onay Sanal Kart Ve Otomatik Ödemeleri Kapsamıyor
BDDK: 'Kartların eticarete açılmasında müşteri onayı alınması ile ilgili karar kapsamına sanal kartlar girmiyor. Ayrıca, otomatik ödeme talimatı verilmiş ödemeler de eticaret kararı kapsamında yer almıyor' Garanti Ödeme Sistemleri Genel Müdürü Evlioğlu: 'Kart sahipleri, bankalarına, 31 Ocak'a kadar kartlarının eticaret işlemlerine açık olmasına yönelik onay vermedikleri zaman kartları eticaret işlemlerine kapatılacak ve bu tip işlem denediklerinde hata alacaklar' DenizBank Genel Müdür Yardımcısı Hıçkıran: 'Otomatik fatura talimatı gibi düzenli ödemeler bu kapsamın dışında olup sanal ortamda yapılacak tekil ödemelerde mutlaka müşterilerin işlem yapmak istediği kartta internet izni olması gerekmektedir' ETİD Yönetim Kurulu Başkanı Ekmekçi: 'Mevcut düzenlemeye göre, herhangi bir aksiyon alınmayan kartlar online işlemlere kapatılıyor. (Bu kartlarla) Telefon, elektrik, doğal gaz gibi faturaları için ilgili kurumların internet sitesinden yapılacak ödemelerde aksamalar yaşanacak'
MURAT BİRİNCİ - Kartlarla internetten alışveriş ve ödeme yapılabilmesi için kart sahiplerinin onay vermesine yönelik sürenin sonuna yaklaşılırken, sanal kartlar ve otomatik ödeme talimatlarının kapsam dışı olduğu belirtildi.
Banka ve kredi kartlarının elektronik ticarette kullanılabilmesi için kart hamilinden onay alma süresi 31 Ocak'ta sona erecek.
Hem bankalar hem de e-ticaret şirketleri, vatandaşların internetten alışveriş ve fatura ödeme gibi konularda mağduriyet yaşamaması için uyarılarda bulunurken, sanal kartlar ve otomatik fatura talimatı gibi düzenli ödemelerin kapsam dışı olduğu belirtildi.
Kart sahipleri, bankaların mobil uygulaması veya internet sitesi üzerinden giriş yaparak onay sürecini tamamlayabildiği gibi telefon ile müşteri hizmetlerini arayarak ya da şubeye giderek de bu işlemleri gerçekleştirebiliyor.
AA muhabirinin BDDK'dan aldığı bilgiye göre, banka ve kredi kartlarının e-ticarette kullanılabilmesi için kart hamilinden onay alma süresi uzatılmayacak. Kartların e-ticarete açılmasında müşteri onayı alınması ile ilgili karar kapsamına sanal kartlar girmiyor. Ayrıca, otomatik ödeme talimatı verilmiş ödemeler de e-ticaret kararı kapsamında yer almıyor.
- "Vatandaşlar her zaman kartlarını internete açtırabilir"
Garanti Ödeme Sistemleri AŞ Genel Müdürü Işıl Akdemir Evlioğlu, Türkiye'de kartlı ödeme sistemlerinin her yıl büyürken, teknolojinin hızlı gelişimine paralel olarak internet üzerinden yapılan işlemlerin de çok daha hızlı bir gelişim gösterdiğini kaydetti.
Geçen yıl iş yerlerinde yapılan kartlı ödeme işlemleri cirosunda yüzde 14, e-ticaret işlemleri cirosunda yüzde 45 artış yaşandığını belirten Evlioğlu, e-ticareti kullanan müşteri sayısının da hızla arttığını bildirdi.
Evlioğlu, 31 Ocak'tan sonra internetten alışveriş ve ödemeleri için onay vermemiş olan kart sahiplerinin e-ticaret işlemi yapmak istediklerinde, bankaların işlemi reddedeceğini söyledi. Bunun çözümsüz bir durum olmadığına dikkati çeken Evlioğlu, şöyle devam etti:
"Vatandaşlar bankaları ile iletişime geçerek her zaman kartlarını internete açtırabilirler. Bugün olduğu gibi 31 Ocak sonrasında da birçok kanaldan kart sahiplerimizin onay vermelerini sağlayacağız. Sorun yaşamamaları için bugünden onay vermeleri faydalarına olacaktır. Kart sahipleri, bankalarına 31 Ocak 2018 tarihine kadar kartlarının e-ticaret işlemlerine açık olmasına yönelik onay vermedikleri zaman kartları e-ticaret işlemlerine kapatılacak ve bu tip işlem denediklerinde hata alacaklar."
Evlioğlu, Garanti Bankası olarak bu süreçte müşterilerden bu talimatları hızlı ve kolaylıkla alabilmeye odaklandıklarını, tüm teknolojik olanakları da bu geçişin müşteri kısmında kolay ve güvenli bir şekilde tamamlanması için kullandıklarını belirtti.
Garanti olarak kart sahiplerinin yaptıkları işlemleri korumak üzere 7/24 çalışan bir güvenlik ekiplerinin bulunduğunu bildiren Evlioğlu, herhangi bir riskli işlem tespiti halinde müşterilere telefon, mobil onay, SMS veya e-posta ile hızlıca ulaştıklarını ve işlemle ilgili müşterinin teyidine başvurarak ilerlediklerini anlattı.
Evlioğlu, kart sahiplerinin güvenli alışveriş yapabilmesi için istediği tip güvenlik ayarı yapmasına imkan tanıdıklarını belirterek, şunları kaydetti:
"Bankalar tarafından kart sahiplerini ve iş yerlerini korumak üzere birçok güvenlik tedbiri sunuluyor. Bunların yanı sıra güvenli e-ticaret ekosisteminin oluşturulması için iş yerleri ve kart sahiplerine de sorumluluk düşüyor. İş yerleri, kurallar ve güvenlik standartları ile uyumlu alışveriş imkanı sunarak şüpheli gördükleri işlemler için mutlaka ek kontroller yapmalıdır. Bu tip şüpheli işlemlerde kart sahiplerinin teyidine başvuruyor olmaları büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, kart sahiplerinin de dikkatli ve bilinçli olarak işlem yapması gerekmektedir. Örneğin, hiçbir zaman cep telefonlarına gelen şifreyi 3'üncü kişilerle paylaşmadan, şifreyi ayrı bir yerde yazılı tutmadan işlemlerini tamamlamaları kendi güvenlikleri için önemlidir."
- "3D Secure güvenlik açısından çok önemli"
DenizBank Ödeme Sistemleri ve Şube Dışı Kanallar Grubu Genel Müdür Yardımcısı Ayşenur Hıçkıran da BDDK'nın finansal tüketiciyi koruma görevi çerçevesinde alınan kararla kartını internet işlemlerinde kullanmak istemeyen kart hamillerine, kartını internet üzerinden yapılan işlemlere açma-kapatma imkanı verildiğini hatırlattı.
Bu kararın, kart hamillerinde finansal okuryazarlık bağlamında farkındalık yaratmak ve özellikle onların bilgi ve onayları olmaksızın kartlarından işlem yapılmasını engellemeye yönelik bir karar olduğuna dikkati çeken Hıçkıran, şunları kaydetti:
"31 Ocak tarihine kadar onay verilmeyen kartlar o tarihten itibaren müşteri yeniden açmaya karar vermediği sürece internet üzerinden alışveriş işlemlerine kapalı olacaktır. DenizBank müşterileri, istedikleri zaman SMS, internet, mobil bankacılık veya iletişim merkezimiz üzerinden kartlarının internet işlemlerine açılıp kapatılmasını yapabilirler. Ek olarak, 3D işlem sırasında da müşterilerimize hemen hizmet verecek şekilde yapımız hazırlanmıştır. 3D Secure işlem sırasında sunulan kolaylık ile müşterilerimizin başka kanala gitmeden de hızlı bir şekilde hizmet almasını sağlayacağız. Otomatik fatura talimatı gibi düzenli ödemeler bu kapsamın dışında olup sanal ortamda yapılacak tekil ödemelerde mutlaka müşterilerin işlem yapmak istediği kartta internet izni olması gerekmektedir."
Hıçkıran, internette güvenli alışveriş için hem bankaların hem kurumların aldığı önlemler bulunduğunu, 3D Secure işlemler üzerinden alışverişlerin yapılmasının güvenlik açısından çok önemli olduğunu vurguladı.
- "Sanal kartlar düzenleme kapsamı dışında"
İş Bankası'ndan konuya ilişkin yapılan açıklamada, BDDK talimatı gereği kart sahiplerinin, 31 Ocak'a kadar kartlarının internet işlemlerine açık kalması yönünde onay almaması durumunda sahip oldukları bireysel nitelikli kartların bu tarihte internet alışveriş işlemlerine kapatılacağı bildirildi.
Kredi kartlarından yapılan otomatik fatura ödemelerinin yasal düzenlemeler çerçevesinde sektörde internet alışverişi sayılmadığından düzenlemeden etkilenmeyeceği belirtilen açıklamada, "Diğer taraftan, kurumların kendi internet sitelerinden yapılan anında fatura ödeme işlemleri ise e-ticaret işlemi olarak kabul edildiğinden, internet alışveriş işlemine kapalı kartlar ile kurumların kendi internet sitelerinden anında fatura ödenmesi mümkün olamayacak. Bu konuda kart kullanıcılarının bilmesi gereken en önemli noktalardan birisi de sanal kartlar söz konusu düzenleme kapsamı dışında olup bu kartlar için internet alışverişi yetki verme zorunluluğu bulunmamaktadır." ifadeleri kullanıldı.
- "Mağduriyet yaşanmaması için onay işlemleri tamamlanmalı"
Elektronik Ticaret İşletmecileri Derneği (ETİD) Yönetim Kurulu Başkanı Emre Ekmekçi, kartlarla internetten alışveriş ve ödeme yapılabilmesi için kart sahiplerinin onay vermesine yönelik kararın açıklandığı günden bu yana bankalar ve e-ticaret şirketleri tarafından yürütülen yoğun iletişim faaliyetlerine rağmen çok sayıda kart sahibinin henüz bir aksiyon almadığını söyledi.
Kart sahiplerinin 31 Ocak'a kadar herhangi bir aksiyon almaması durumunda kredi kartlarının internetten alışverişe ve online ödemelere kapatılacağını hatırlatan Ekmekçi, şunları kaydetti:
"İnternetten alışveriş yapamamanın yanı sıra telefon, TV, elektrik faturası ödemeleri, uçak bileti ve konaklama satın almaları, yemek siparişleri, taksi hizmetleri, online uygulama, film ve müzik tüketimleri dahil birçok alanda internetten yapılan ödemelerin sekteye uğrayacağını düşünüyoruz. Bu da doğal olarak hem tüketici memnuniyetsizliği yaratacak hem de orta ve uzun vadede yerli-yabancı pek çok girişimi olumsuz etkileyebilecek. Mevcut düzenlemeye göre, herhangi bir aksiyon alınmayan kartlar online işlemlere kapatılıyor. (Bu kartlarla) Telefon, elektrik, doğal gaz gibi faturaları için ilgili kurumların internet sitesinden yapılacak ödemelerde aksamaların yaşanacağı şüphesiz. Herhangi bir aksiyon alınmayan kartların online işlemlere kapatılmasının yanı sıra yeni çıkartılan kartlar da hamili, özellikle belirtmezse online işlemlere kapalı olarak çıkacak. Dolayısıyla internet alışverişine devam etmek isteyen vatandaşlar, herhangi bir mağduriyet yaşanmaması adına kendilerine yapılan bildirimleri dikkate alarak onay işlemlerini tamamlamalı."
- "Güven damgası almış platformlar bu uygulamanın dışında tutulabilir"
Emre Ekmekçi, karara gerekçe olarak sunulan tüketici güvenliğini sağlama amacını desteklediklerini ancak sert önlemlerin gerek ekonomiye gerekse tüketiciye olumsuz yansıyacağını ifade ederek, e-ticaret sitelerinin, online yapılan ödemeler için ilgili teknik standartlara (PCI DSS) uyum göstermek ve bunu düzenli olarak raporlamak durumunda olduğunu söyledi.
Ekmekçi, şunları kaydetti:
"Ödeme işlemleri, çok özel bir şifreleme yöntemi ile şifrelenerek gerçekleştirilir. e-ticaret sitelerinin bu şifreleme işleminin gerçekliğine dair SSL güvenlik sertifikası almadan hiçbir bankadan sanal POS alması mümkün değildir. Öte yandan, tüketicilerin burada dikkat etmesi gereken şey, bu sertifikaya sahip e-ticaret sitelerinden alışveriş yapmalarıdır. Ayrıca, hayata geçirilmesi beklenen uygulama yerine, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın yayımlamış olduğu Elektronik Ticarette Güven Damgası Tebliği ile birlikte değerlendirilecek bir çözüm, hem sektörün önünü açacak hem de tüketici güvenliğini sağlayacak. Güven damgası ile ilgili hazırlıklarda son aşamaya gelindiğini ve yakın zamanda uygulamaya konulacağını biliyoruz. Bu uygulama yaygınlaşana kadar kredi kartlarının kapanması ile ilgili karar ertelenebilir ve güven damgası çerçevesinde uygun bir düzenleme getirilerek güven damgası almış platformlar bu uygulamanın dışında tutulabilir."
Kaynak: AA
Banka ve kredi kartlarının elektronik ticarette kullanılabilmesi için kart hamilinden onay alma süresi 31 Ocak'ta sona erecek.
Hem bankalar hem de e-ticaret şirketleri, vatandaşların internetten alışveriş ve fatura ödeme gibi konularda mağduriyet yaşamaması için uyarılarda bulunurken, sanal kartlar ve otomatik fatura talimatı gibi düzenli ödemelerin kapsam dışı olduğu belirtildi.
Kart sahipleri, bankaların mobil uygulaması veya internet sitesi üzerinden giriş yaparak onay sürecini tamamlayabildiği gibi telefon ile müşteri hizmetlerini arayarak ya da şubeye giderek de bu işlemleri gerçekleştirebiliyor.
AA muhabirinin BDDK'dan aldığı bilgiye göre, banka ve kredi kartlarının e-ticarette kullanılabilmesi için kart hamilinden onay alma süresi uzatılmayacak. Kartların e-ticarete açılmasında müşteri onayı alınması ile ilgili karar kapsamına sanal kartlar girmiyor. Ayrıca, otomatik ödeme talimatı verilmiş ödemeler de e-ticaret kararı kapsamında yer almıyor.
- "Vatandaşlar her zaman kartlarını internete açtırabilir"
Garanti Ödeme Sistemleri AŞ Genel Müdürü Işıl Akdemir Evlioğlu, Türkiye'de kartlı ödeme sistemlerinin her yıl büyürken, teknolojinin hızlı gelişimine paralel olarak internet üzerinden yapılan işlemlerin de çok daha hızlı bir gelişim gösterdiğini kaydetti.
Geçen yıl iş yerlerinde yapılan kartlı ödeme işlemleri cirosunda yüzde 14, e-ticaret işlemleri cirosunda yüzde 45 artış yaşandığını belirten Evlioğlu, e-ticareti kullanan müşteri sayısının da hızla arttığını bildirdi.
Evlioğlu, 31 Ocak'tan sonra internetten alışveriş ve ödemeleri için onay vermemiş olan kart sahiplerinin e-ticaret işlemi yapmak istediklerinde, bankaların işlemi reddedeceğini söyledi. Bunun çözümsüz bir durum olmadığına dikkati çeken Evlioğlu, şöyle devam etti:
"Vatandaşlar bankaları ile iletişime geçerek her zaman kartlarını internete açtırabilirler. Bugün olduğu gibi 31 Ocak sonrasında da birçok kanaldan kart sahiplerimizin onay vermelerini sağlayacağız. Sorun yaşamamaları için bugünden onay vermeleri faydalarına olacaktır. Kart sahipleri, bankalarına 31 Ocak 2018 tarihine kadar kartlarının e-ticaret işlemlerine açık olmasına yönelik onay vermedikleri zaman kartları e-ticaret işlemlerine kapatılacak ve bu tip işlem denediklerinde hata alacaklar."
Evlioğlu, Garanti Bankası olarak bu süreçte müşterilerden bu talimatları hızlı ve kolaylıkla alabilmeye odaklandıklarını, tüm teknolojik olanakları da bu geçişin müşteri kısmında kolay ve güvenli bir şekilde tamamlanması için kullandıklarını belirtti.
Garanti olarak kart sahiplerinin yaptıkları işlemleri korumak üzere 7/24 çalışan bir güvenlik ekiplerinin bulunduğunu bildiren Evlioğlu, herhangi bir riskli işlem tespiti halinde müşterilere telefon, mobil onay, SMS veya e-posta ile hızlıca ulaştıklarını ve işlemle ilgili müşterinin teyidine başvurarak ilerlediklerini anlattı.
Evlioğlu, kart sahiplerinin güvenli alışveriş yapabilmesi için istediği tip güvenlik ayarı yapmasına imkan tanıdıklarını belirterek, şunları kaydetti:
"Bankalar tarafından kart sahiplerini ve iş yerlerini korumak üzere birçok güvenlik tedbiri sunuluyor. Bunların yanı sıra güvenli e-ticaret ekosisteminin oluşturulması için iş yerleri ve kart sahiplerine de sorumluluk düşüyor. İş yerleri, kurallar ve güvenlik standartları ile uyumlu alışveriş imkanı sunarak şüpheli gördükleri işlemler için mutlaka ek kontroller yapmalıdır. Bu tip şüpheli işlemlerde kart sahiplerinin teyidine başvuruyor olmaları büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, kart sahiplerinin de dikkatli ve bilinçli olarak işlem yapması gerekmektedir. Örneğin, hiçbir zaman cep telefonlarına gelen şifreyi 3'üncü kişilerle paylaşmadan, şifreyi ayrı bir yerde yazılı tutmadan işlemlerini tamamlamaları kendi güvenlikleri için önemlidir."
- "3D Secure güvenlik açısından çok önemli"
DenizBank Ödeme Sistemleri ve Şube Dışı Kanallar Grubu Genel Müdür Yardımcısı Ayşenur Hıçkıran da BDDK'nın finansal tüketiciyi koruma görevi çerçevesinde alınan kararla kartını internet işlemlerinde kullanmak istemeyen kart hamillerine, kartını internet üzerinden yapılan işlemlere açma-kapatma imkanı verildiğini hatırlattı.
Bu kararın, kart hamillerinde finansal okuryazarlık bağlamında farkındalık yaratmak ve özellikle onların bilgi ve onayları olmaksızın kartlarından işlem yapılmasını engellemeye yönelik bir karar olduğuna dikkati çeken Hıçkıran, şunları kaydetti:
"31 Ocak tarihine kadar onay verilmeyen kartlar o tarihten itibaren müşteri yeniden açmaya karar vermediği sürece internet üzerinden alışveriş işlemlerine kapalı olacaktır. DenizBank müşterileri, istedikleri zaman SMS, internet, mobil bankacılık veya iletişim merkezimiz üzerinden kartlarının internet işlemlerine açılıp kapatılmasını yapabilirler. Ek olarak, 3D işlem sırasında da müşterilerimize hemen hizmet verecek şekilde yapımız hazırlanmıştır. 3D Secure işlem sırasında sunulan kolaylık ile müşterilerimizin başka kanala gitmeden de hızlı bir şekilde hizmet almasını sağlayacağız. Otomatik fatura talimatı gibi düzenli ödemeler bu kapsamın dışında olup sanal ortamda yapılacak tekil ödemelerde mutlaka müşterilerin işlem yapmak istediği kartta internet izni olması gerekmektedir."
Hıçkıran, internette güvenli alışveriş için hem bankaların hem kurumların aldığı önlemler bulunduğunu, 3D Secure işlemler üzerinden alışverişlerin yapılmasının güvenlik açısından çok önemli olduğunu vurguladı.
- "Sanal kartlar düzenleme kapsamı dışında"
İş Bankası'ndan konuya ilişkin yapılan açıklamada, BDDK talimatı gereği kart sahiplerinin, 31 Ocak'a kadar kartlarının internet işlemlerine açık kalması yönünde onay almaması durumunda sahip oldukları bireysel nitelikli kartların bu tarihte internet alışveriş işlemlerine kapatılacağı bildirildi.
Kredi kartlarından yapılan otomatik fatura ödemelerinin yasal düzenlemeler çerçevesinde sektörde internet alışverişi sayılmadığından düzenlemeden etkilenmeyeceği belirtilen açıklamada, "Diğer taraftan, kurumların kendi internet sitelerinden yapılan anında fatura ödeme işlemleri ise e-ticaret işlemi olarak kabul edildiğinden, internet alışveriş işlemine kapalı kartlar ile kurumların kendi internet sitelerinden anında fatura ödenmesi mümkün olamayacak. Bu konuda kart kullanıcılarının bilmesi gereken en önemli noktalardan birisi de sanal kartlar söz konusu düzenleme kapsamı dışında olup bu kartlar için internet alışverişi yetki verme zorunluluğu bulunmamaktadır." ifadeleri kullanıldı.
- "Mağduriyet yaşanmaması için onay işlemleri tamamlanmalı"
Elektronik Ticaret İşletmecileri Derneği (ETİD) Yönetim Kurulu Başkanı Emre Ekmekçi, kartlarla internetten alışveriş ve ödeme yapılabilmesi için kart sahiplerinin onay vermesine yönelik kararın açıklandığı günden bu yana bankalar ve e-ticaret şirketleri tarafından yürütülen yoğun iletişim faaliyetlerine rağmen çok sayıda kart sahibinin henüz bir aksiyon almadığını söyledi.
Kart sahiplerinin 31 Ocak'a kadar herhangi bir aksiyon almaması durumunda kredi kartlarının internetten alışverişe ve online ödemelere kapatılacağını hatırlatan Ekmekçi, şunları kaydetti:
"İnternetten alışveriş yapamamanın yanı sıra telefon, TV, elektrik faturası ödemeleri, uçak bileti ve konaklama satın almaları, yemek siparişleri, taksi hizmetleri, online uygulama, film ve müzik tüketimleri dahil birçok alanda internetten yapılan ödemelerin sekteye uğrayacağını düşünüyoruz. Bu da doğal olarak hem tüketici memnuniyetsizliği yaratacak hem de orta ve uzun vadede yerli-yabancı pek çok girişimi olumsuz etkileyebilecek. Mevcut düzenlemeye göre, herhangi bir aksiyon alınmayan kartlar online işlemlere kapatılıyor. (Bu kartlarla) Telefon, elektrik, doğal gaz gibi faturaları için ilgili kurumların internet sitesinden yapılacak ödemelerde aksamaların yaşanacağı şüphesiz. Herhangi bir aksiyon alınmayan kartların online işlemlere kapatılmasının yanı sıra yeni çıkartılan kartlar da hamili, özellikle belirtmezse online işlemlere kapalı olarak çıkacak. Dolayısıyla internet alışverişine devam etmek isteyen vatandaşlar, herhangi bir mağduriyet yaşanmaması adına kendilerine yapılan bildirimleri dikkate alarak onay işlemlerini tamamlamalı."
- "Güven damgası almış platformlar bu uygulamanın dışında tutulabilir"
Emre Ekmekçi, karara gerekçe olarak sunulan tüketici güvenliğini sağlama amacını desteklediklerini ancak sert önlemlerin gerek ekonomiye gerekse tüketiciye olumsuz yansıyacağını ifade ederek, e-ticaret sitelerinin, online yapılan ödemeler için ilgili teknik standartlara (PCI DSS) uyum göstermek ve bunu düzenli olarak raporlamak durumunda olduğunu söyledi.
Ekmekçi, şunları kaydetti:
"Ödeme işlemleri, çok özel bir şifreleme yöntemi ile şifrelenerek gerçekleştirilir. e-ticaret sitelerinin bu şifreleme işleminin gerçekliğine dair SSL güvenlik sertifikası almadan hiçbir bankadan sanal POS alması mümkün değildir. Öte yandan, tüketicilerin burada dikkat etmesi gereken şey, bu sertifikaya sahip e-ticaret sitelerinden alışveriş yapmalarıdır. Ayrıca, hayata geçirilmesi beklenen uygulama yerine, Gümrük ve Ticaret Bakanlığı'nın yayımlamış olduğu Elektronik Ticarette Güven Damgası Tebliği ile birlikte değerlendirilecek bir çözüm, hem sektörün önünü açacak hem de tüketici güvenliğini sağlayacak. Güven damgası ile ilgili hazırlıklarda son aşamaya gelindiğini ve yakın zamanda uygulamaya konulacağını biliyoruz. Bu uygulama yaygınlaşana kadar kredi kartlarının kapanması ile ilgili karar ertelenebilir ve güven damgası çerçevesinde uygun bir düzenleme getirilerek güven damgası almış platformlar bu uygulamanın dışında tutulabilir."