Hamza Işın: Gözlemci atamalarında bilgisayarlı adalet
Türkiye Futbol Federasyonu Merkez Hakem Kurulu (MHK), bu sezon gözlemci atamalarında farklı bir yöntem uyguladı. Geçmişte her hafta yaklaşık 60 maça m
' ' Sistem sayesinde zorunlu istisnalar dışında bir gözlemci , aynı hakemi iki defa izlemedi . Hakemler ve gözlemciler gruplanarak yapılan atamalar sayesinde , gözlemciler arasındaki tolerans farklarının hakem notlarını olumlu ya da olumsuz etkilemesinin önüne geçildi . Sistemin bir başka faydası ise gözlemcilerin atanmasında da adaletin sağlanması oldu . Hem bölge , hem il , hem de isim bazında gözlemci görevlendirmeleri , Türkiye ortalamasına çok yakın gerçekleşti . ' ' diyen Hamza Işın , hakemler için yapılan eleştirilerinden adetten olduğu için yapıldığını söyledi .
Futbol Federasyonu basın departmanının hazırladığı TamSaha Derğisi ' ne konuşan Hamza Işın , ' ' Hakem hatalarından yakınmak adettendir . Hele de özeleştiri geleneği gelişmemiş , kabahati kendinde aramak yerine başkasına yüklemeyi tercih eden bizim gibi ülkelerde günah keçisi hakemler olagelmiştir her daim . ' ' diyerek şunları söyledi ;
' ' Hakemlerle ilgili eleştirilerin bir başka boyutu da gözlemci notlarıdır . Gözlemcilerin nasıl atandığı ve nasıl takip edildiği bilinmeden yapılır bu eleştiriler de genellikle . Mesela aynı kentin gözlemcisinin aynı kentin hakemine yüksek not verdiği ileri sürülür . Bir gözlemcinin aynı hakemin maçına sık sık verildiği iddia edilir . ' '
Bu iddiaların doğruluğunun hiç araştırılmadığı da bkamuoyunca bilinmiyor . Peki , gerçekten böyle midir durum? Bu gözlemcilerin atamaları nasıl yapılır , hangi kriterler göz önünde bulundurulur , nasıl bir yöntem izlenir? Bu soruların cevabını MHK üyesi Hamza Işın anlattı .
Hamza Işın , MHK ' nın Gözlemci Atama Alt Komisyonu ' nda görev yapıyor . Geçmişte tüm Süper Lig , Bank Asya 1 . Lig , TFF 2 . Lig ve 3 . Lig maçlarına elde kâğıt kalemle gözlemci atanması işini bilgisayara döken adam Hamza Işın . Bu sistemi kurmaya neden ihtiyaç duyduklarını şöyle anlattı ;
" Öncelikle bu sistemi ben tek başıma kurmadım . MHK bana bu konuda görev verdi . O güne kadar gözlemci atamaları manuel olarak yapılıyordu . Alt Komisyon Başkanı Saadetin Güler Bey ' le birlikte çalışmaya başladık . Bir gözlemcinin maça gitme sırasının gelip gelmediğini , görev aldığı maçtaki hakemi daha önce izleyip izlemediğini , o takımlardan birinin maçına daha önce gidip gitmediğini , o takımlardan birinin şehrinde görev yapıp yapmadığını , o kentte doğup doğmadığını bir dosyadan tek tek inceliyorduk . Profesyonel liglerde her hafta 60 kadar maç olduğu düşünüldüğünde , tüm bu kıstasları göz önüne alarak yapılan atamalar 6-7 saatimizi alıyordu . Bu sürenin kısaltılması için bir yöntem bulmak zorundaydık . Hakem atamaları yapılıyor ve bize bildiriliyor , bizim de çok kısa bir sürede gözlemci atamalarını yapmamız gerekiyordu . Sadettin Beyle bu süreyi nasıl kısaltacağımızı düşünürken , aklıma böyle bir program geldi . "
Peki , sorun sadece zaman kısıtlaması mı yoksa , manuel sistemle gözlemci atamalarında başka problemler de çıkabiliyor mu? sorusuna ise Hamza Işın , ' ' Neticede burada biz insanın yaptığını makineye yaptırıyoruz . İnsan unutabilir veya hata yapabilir . Hata yaptığımızda bize geri dönüyordu ve tekrar çalışma yapmak durumunda kalıyorduk . Ama bugün bu sistemi sağlıklı biçimde kullanmaya başladığımızdan beri çok iyi durumdayız . Sistemin başlangıçta bazı hataları olsa da her hafta eksikleri giderek bugün çok doğru bir noktaya geldik . " cevabını verdi .
Burada akla gelen soru , sistemin nasıl işlediği ve gözlemci atamalarını hangi kriterlere göre yaptığı . Hamza Işın bu konuda da , " Merkez Hakem Kurulu Başkanı Oğuz Sarvan Beyin bizden öncelikli talebi şuydu ; bir gözlemci , bir hakemi bir kere izlesin . Bunun da çok haklı ve mantıklı bir sebebi vardı . Nasıl her insanın farklı bir karakteri varsa , gözlemciler için de aynı durum söz konusu . Her gözlemcinin kendisine has bir tarzı var . Bazı gözlemcilerimiz günlük hayatlarında çok toleranslı olabiliyor , bazıları daha az toleranslı olabiliyor bazıları da toleransı olması gereken düzeyde kullanabiliyor . Diyelim ki ben tolerans düzeyi düşük bir gözlemciyim ve bir hakemin maçını iki kez izledim . Toleransı yüksek bir başka gözlemci ise bir başka hakemin maçını iki kere izledi . Bu durumda ortaya bir eşitsizlik ve adaletsizlik çıkabiliyor . Bir gözlemcinin bir hakemi bir kere izlemesi kuralını uygulayarak bu noktada bir adalet sağladığımızı düşünüyorum . Bu sayede hakemlerin eşitsizlik yakınmalarını ortadan kaldırıyoruz . Faydasını da yıl sonu gözlemci notlarında gördük . İşte bu sistemi işletebilmek için böyle bir programa ihtiyacımız vardı " açıklamasında bulunuyor .
Hakemlerin ve gözlemcilerin gruplandığını belli hakem gruplarına belli gözlemcilerin gittiğini anlatan Hamza Işın ' a , bu gruplandırmalarda seçimlerin nasıl yapıldığını şu şekilde anlattı ;
" Bölgesel seçim yapılıyor . Gruplandırmalar klasmanla ilgili değil . 8 hakeme , 12 gözlemci belirliyoruz . Klasman hakemlerimize kendi bölgelerinin dışından bir gözlemci grubu oluşturuyoruz . Bunun faydası şu ; sezon sonunda bu sekiz hakem aynı 12 gözlemcinin eleğinden geçiyor . Biraz önce bahsettiğim gibi , gözlemcilerin tarzı birbirinden farklı olsa da , hakemleri eşit sayıda izledikleri için ortada bir adaletsizlik ve eşitsizlik kalmıyor . "
Bilgisayara yüklenen bu programın nasıl hazırlandığı sorusuna da Hamza Işın ' ın , " Öncelikle Futbol Yönetim Sistemi ' nden aldığımız bilgileri bu programa yükledik . Hakemlerin ve gözlemcilerin listesi elimizde . Güncellemesini de her an , her dakika yapıyoruz . Buradaki bilgiler , hakemlerin ve gözlemcinin klasmanı , doğdukları ve nüfusa kayıtlı olduğu şehirler , görev yaptığı bölgeleri içeriyor . Bir hakeme gözlemci atarken , eğer hakemle aynı bölgeden veya aynı şehirdense sistem uyarı veriyor . Klasman hakemleri için kesinlikle aynı bölgeden gözlemci gitmesi söz konusu değil . Ancak Süper Lig ' de bunu sağlamak o kadar da kolay değil . Çünkü Süper Lig ' de hakem ve gözlemci sayılarının bir sınırı var . ' ' diye cevap verdi .
Gözlemcilerin de belirli bölgelerde yoğunlaşmış durumda olduğunu belirten MHK Üyesi Işın , ' ' Çünkü Süper Lig ' de gözlemcilik yapabilmek için hakemlikte belirli bir kariyer yapmış olmak gerekiyor . Bu kariyere sahip hakemlerin çoğu da Ankara , İstanbul ve İzmir ' de yoğunlaşmış durumda . Bu programda hakem ve gözlemcinin bölgesini , ilini , nüfusa kayıtlı olduğu yeri , doğum yerini görebiliyoruz . Hakem ve gözlemci arasındaki bütün ortak noktaları biliyoruz . Mümkün olduğunca bu ortak noktaların kesişmemesine çalışıyoruz . Mecbur kalmadıkça aynı ilden gözlemci ve hakemi bir araya getirmiyoruz . Ancak dediğim gibi sayılar sınırlı olduğundan , bazen gözlemci ile hakemin aynı bölgeden olmasının önüne geçmek mümkün olmuyor . ' ' diyerek , şunları ifade etti ;
' ' Sezonun başında böyle bir sıkıntımız yok , ancak maçlar ilerledikçe seçenekler azalıyor ve aynı ilden bir gözlemciyi o hakemin maçına göndermek zorunda kalabiliyorsunuz . Aslında bu kriterler arasında birinci önceliğimiz , bir gözlemcinin aynı hakemi bir kez izlemesi . Bu sezon Süper Lig ' de sadece 1 defa aynı hakemin maçına bir gözlemci ikinci defa çıktı . Orada da şöyle bir şey oldu ; hakemi yurtdışından gelen bir gözlemci izleyecekti ve bizim o maça atayacağımız gözlemcinin de yabancı dil bilmesi gerekiyordu . Yabancı dil bilen gözlemcilerimizin tümü de o hakemi daha önce bir kez izlemişti . Dolayısıyla böyle bir zorunluluk sadece 1 kez yaşandı . Eğer atama işini manuel olarak yapmayı sürdürseydik , bu işin içinden böylesine hatasız bir şekilde çıkmak mümkün olmazdı . "
Sistemin hafta hafta işleyişinin sorulması üzerine ise Işın , ' ' Programa önce hakem ve gözlemcilerin bilgilerini giriyoruz . Sonra bir başka bölümde de gözlemci ve hakemleri grupluyoruz . Gruplamayı yaptıktan sonra ikinci aşamada hakem ataması bize geliyor . Bu dosyayı bilgisayarımıza yüklüyoruz . Yükledikten sonra atama bölümüne geçiyoruz ve karşımıza o hakemle gruplanan gözlemciler geliyor . Bu isimler de o hakemin maçına en eski tarihte giden gözlemciden itibaren sıralanarak geliyor . Ancak bazen listenin en üstündeki gözlemciyi seçemiyoruz . Çünkü hakemle herhangi bir bilgi çakışması olmasa bile o maçtaki takımlardan biriyle aynı şehirden olabiliyor . Ya da yine o takımlardan birisinin maçına çok kısa süre önce gitmiş olabiliyor . Bu gözlemci ile takımın aynı şehirden olma meselesini de biraz açmamız lâzım . Çünkü bu kriteri her zaman dikkate almıyoruz . ' ' cevabını verirken , şu ayrıntılara da dikkat çekti ;
' ' Gözlemci eğer İstanbul , İzmir , Ankara gibi metropollerden birinde görev yapıyorsa , o kentin takımının maçında görev yapmasında bir mahzur görmüyoruz . Bildiğiniz gibi artık temsilcilik uygulaması var ve gözlemcinin takımlarla bir ilgisi kalmadı . O sadece hakemi izliyor ve onunla ilgili rapor yazıyor . Geçmişte gözlemciler yazdıkları raporlarıyla takımın ceza alıp almamasıyla da ilgiliydi . Bugün gözlemci sadece hakemin sahada performansını değerlendirmiyor . Dolayısıyla en azından metropol şehirler için gözlemcinin o kentin takımının maçına çıkmasında bir problem görmüyoruz . "
Hamza Işın ' ın anlattıklarına göre programın başka faydaları da var . Bunlardan biri gözlemcilerle ilgili istatistiki bilgilerin tutulabilmesi . Hamza Hoca bu konuda da şunları söylüyor :
" Bir tuşa basarak gözlemcilerin kaç maça çıktığını , o maçlarda hangi notları verdiğini , hangi hakemlerin maçlarına gittiğini görebiliyoruz . MHK ' nın 9 bölgesi var . Bu bölge yapılanması içinde hangi bölge gözlemcilerinin ne kadar maça çıktığını görebiliyoruz . Elimizde Türkiye ortalaması da mevcut . O bölgenin ortalamanın altında mı üstünde mi olduğunu net biçimde görebiliyoruz . Aynı ortalamayı il ve gözlemciler bazında da kıyaslayabiliyoruz . Mesela bu sezon gözlemcilerin Türkiye ortalaması 14 maç . Yani gözlemciler ortalama 14 maça gitmiş . Tek tek gözlemcilerin kaç maça çıktığına baktığımızda da özel birkaç durum dışında en fazla eksi-artı 1 sapma görüyoruz . Böyle bir adaleti manuel sistemle sağlamak da mümkün belki ama inanın çok zaman alır . Gözlemciler de bu işte bir art niyet olmadığını gördü . Burada adaletli bir dağıtım için uğraşıldığını biliyorlar . "