İngiltere darbeyi biliyordu
İngiltere arşivlerinde darbenin ayak sesleri...
Raporlardan anlaşılıyor ki, İngilizler, 12 Eylül’ün gelişini de daha 1978 Sonbaharı’nda, Türkiye’deki liderlerden önce sezmişler. İşte İngiliz Gizli Belgeleri'nde Türkiye tarihinin erken 'sezilen' olayları:
"Arşivlere bakınca İngiliz diplomasisine hayran kalmamak elde değil. Emperyal çağın kazandırdığı deneyimle olsa gerek, müthiş bir öngörü yeteneği geliştirmişler.
Birkaç örnek vereyim:
Daha 1919 Eylül’ünde Mustafa Kemal Paşa Ankara yolundayken ve kafasındaki planı en yakınlarına bile söylememişken İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri, Londra’ya şu bilgiyi geçiyordu:
“Mustafa Kemal’in hareketi Anadolu’da bağımsız bir Cumhuriyet’e doğru gelişiyor.”
* * *
Bir başka örnek:
1938 yılı...
Atatürk’ün hastalığı ilerliyor. Ankara’daki tüm diplomatlar “Halefi kim olacak” sorusuna yanıt arıyor.
Kimisi Celal Bayar’ın kimisi Fethi Okyar’ın ismi üzerinde duruyor.
İtalyan elçisi Atatürk’ün İnönü’yle küs olduğunu hatırlatıp “Sıra Çakmak’ta” diye rapor geçiyor.
İngiliz Büyükelçisi Percy Lorein’in raporu ise şu:
“İnönü’ye harcanmış biri gözüyle bakmayın. Atatürk onu yedekte bekletiyor.”
* * *
Yılbaşında İngiliz devlet arşivlerinde 30 yıl gizlilik koşulunu dolduran belgeler açıldı. Vatan’dan Jan Devletoğlu arşive girip 2 bine yakın belgenin bir kısmını yayımladı.
Böylece Ankara’daki İngiliz diplomatların 1979 Türkiye’siyle ilgili olarak Londra’ya ne mesajlar ilettiklerini öğrenmiş olduk.
Nasıl 1919’da Mustafa Kemal’in beynini okumuşlarsa, nasıl 1938’de İnönü seçeneğini isabetle tahmin etmişlerse, 70’lerin sonundaki gelişmeleri de doğru okuduklarını anladık.
Örneğin 1978’deki Maraş katliamından sonra Londra telaşla soruyor:
“Türkiye’de de İran türü bir mezhep çatışması mı var?”
Elçiliğin yanıtı ilginç:
“Türkiye’de Aleviler ve Sünniler yüzyıllarca yan yana yaşadılar. Çatışmanın gerçek sebebi mezhep farklılığı değil, bunu kendi çıkarları için kışkırtan politik radikaller...”
Yine 1978’de Van, Hakkâri ve Diyarbakır’da incelemeler yapan bir diplomat, izlenimlerini şöyle özetliyor:
“Türk Kürtleri bağımsız bir Kürdistan devleti istemiyorlar. Ama dilleriyle gurur duyuyorlar.”
* * *
Raporlardan anlaşılıyor ki, İngilizler, 12 Eylül’ün gelişini de daha 1978 Sonbaharı’nda, Türkiye’deki liderlerden önce sezmişler.
Ekim 1978...
Terörün kitlesel saldırılara başladığı dönem...
İngiliz Dışişleri Bakanı David Owen, Ankara’daki büyükelçiliğinden “Türkiye’deki darbe olasılığı”nı araştırmalarını istiyor. Bir süre sonra gönderilen raporun özeti şu:
“Ecevit güvenlik ve ekonomide dengeyi kaybeder de Demirel yeniden iktidar olursa Türkiye, büyük şiddet olaylarına ve Hitlervari bir faşizme sürüklenebilir. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin tepedeki generalleri emir komuta zinciri içinde bir darbe yapabilir.”
* * *
Bunca isabetli öngörüyü okuduktan sonra Ankara’daki İngiliz diplomatlarının Londra’nın “Türkiye’de neler oluyor” sorusunu nasıl yanıtladıklarını merak etmez misiniz?
Bizim gizli raporların da 30 yıl sonra açılmasını ve mesela şu İpekçi cinayetinin yazışmalarının ortaya çıkmasını istemez misiniz?
Can Dündar
"Arşivlere bakınca İngiliz diplomasisine hayran kalmamak elde değil. Emperyal çağın kazandırdığı deneyimle olsa gerek, müthiş bir öngörü yeteneği geliştirmişler.
Birkaç örnek vereyim:
Daha 1919 Eylül’ünde Mustafa Kemal Paşa Ankara yolundayken ve kafasındaki planı en yakınlarına bile söylememişken İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri, Londra’ya şu bilgiyi geçiyordu:
“Mustafa Kemal’in hareketi Anadolu’da bağımsız bir Cumhuriyet’e doğru gelişiyor.”
* * *
Bir başka örnek:
1938 yılı...
Atatürk’ün hastalığı ilerliyor. Ankara’daki tüm diplomatlar “Halefi kim olacak” sorusuna yanıt arıyor.
Kimisi Celal Bayar’ın kimisi Fethi Okyar’ın ismi üzerinde duruyor.
İtalyan elçisi Atatürk’ün İnönü’yle küs olduğunu hatırlatıp “Sıra Çakmak’ta” diye rapor geçiyor.
İngiliz Büyükelçisi Percy Lorein’in raporu ise şu:
“İnönü’ye harcanmış biri gözüyle bakmayın. Atatürk onu yedekte bekletiyor.”
* * *
Yılbaşında İngiliz devlet arşivlerinde 30 yıl gizlilik koşulunu dolduran belgeler açıldı. Vatan’dan Jan Devletoğlu arşive girip 2 bine yakın belgenin bir kısmını yayımladı.
Böylece Ankara’daki İngiliz diplomatların 1979 Türkiye’siyle ilgili olarak Londra’ya ne mesajlar ilettiklerini öğrenmiş olduk.
Nasıl 1919’da Mustafa Kemal’in beynini okumuşlarsa, nasıl 1938’de İnönü seçeneğini isabetle tahmin etmişlerse, 70’lerin sonundaki gelişmeleri de doğru okuduklarını anladık.
Örneğin 1978’deki Maraş katliamından sonra Londra telaşla soruyor:
“Türkiye’de de İran türü bir mezhep çatışması mı var?”
Elçiliğin yanıtı ilginç:
“Türkiye’de Aleviler ve Sünniler yüzyıllarca yan yana yaşadılar. Çatışmanın gerçek sebebi mezhep farklılığı değil, bunu kendi çıkarları için kışkırtan politik radikaller...”
Yine 1978’de Van, Hakkâri ve Diyarbakır’da incelemeler yapan bir diplomat, izlenimlerini şöyle özetliyor:
“Türk Kürtleri bağımsız bir Kürdistan devleti istemiyorlar. Ama dilleriyle gurur duyuyorlar.”
* * *
Raporlardan anlaşılıyor ki, İngilizler, 12 Eylül’ün gelişini de daha 1978 Sonbaharı’nda, Türkiye’deki liderlerden önce sezmişler.
Ekim 1978...
Terörün kitlesel saldırılara başladığı dönem...
İngiliz Dışişleri Bakanı David Owen, Ankara’daki büyükelçiliğinden “Türkiye’deki darbe olasılığı”nı araştırmalarını istiyor. Bir süre sonra gönderilen raporun özeti şu:
“Ecevit güvenlik ve ekonomide dengeyi kaybeder de Demirel yeniden iktidar olursa Türkiye, büyük şiddet olaylarına ve Hitlervari bir faşizme sürüklenebilir. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin tepedeki generalleri emir komuta zinciri içinde bir darbe yapabilir.”
* * *
Bunca isabetli öngörüyü okuduktan sonra Ankara’daki İngiliz diplomatlarının Londra’nın “Türkiye’de neler oluyor” sorusunu nasıl yanıtladıklarını merak etmez misiniz?
Bizim gizli raporların da 30 yıl sonra açılmasını ve mesela şu İpekçi cinayetinin yazışmalarının ortaya çıkmasını istemez misiniz?
Can Dündar