'Türk Dostu' Ingiliz Subay Mezari Sehitler Abidesi'ni Selamliyor
Çanakkale Kara Savaslari sirasinda Ingiliz ordusunda Yarbay olarak görev yapan Charles Hotham Montagu Doughty Wylie, 26 Nisan 1915 tarihinde Seddülbahir bölgesindeki çikarma sirasinda elinde bastonla ilerlerken vücuduna isabet eden bir kursunla hayatini kaybetti. Silah yerine bastonla mücadele eden Doughty Wylie’yi, ’Türk dostu’ olarak tanimlayan Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Insani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Kara Savaslari basladiginda kendisi de Seddülbahir bölgesinde görevliydi. Bu çerçevede Türklere karsi savas basladiginda kendisi Türk dostu olarak herhangi bir silah almamis, ancak 25 Nisan tarihinde bir kursunla hayatini kaybetmistir” dedi.
Ingilizlerin filikalarla asker sevkiyati yaptigi Ertugrul Koyu’na ayrica River Clyde kömür gemisiyle asker çikarildi. Ingilizlerin asker çikardigi kiyiyi çok iyi koruyan Türkler, Ingiliz askerlerini siddetli bir atesle karsiladi. Kiyiyi çikmak isteyen filikadaki birçok asker öldü. Kiyiya 7 bölük tasiyan River Clyde kömür gemisi de Seddülbahir Kalesi yakinlarinda kumsala oturdu. Gemiden sahile inmek isteyen birçok asker öldü. 100’e yakin asker de gemide mahsur kaldi. Ertugrul Koyu savunmasinda, Mahmut Sabri Bey ve askerleri müttefik güçlerine göre sayica oldukça az olmalarina ragmen gösterdikleri direnis ile tarihe geçti.
Doughty-Wylie 25 Nisan günü Ertugrul Koyu’na yapilan çikarma basarili olmayinca, ertesi gün Seddülbahir köyüne yapilacak saldirinin komutasini üstlendi. Seddülbahir Kalesi yikintilari arasinda düsmana karsi direnen Türk askeri yeni saldiri karsisinda köye çekilmek zorunda kaldi. Doughty-Wylie komutasindaki Ingiliz birlikleri ögle saatlerinde kaleyi ele geçirdi. Doughty-Wylie daha sonra Harapkale Tepe’yi hedef olarak seçti. Harap Tepe’ye saat 14.00’te baslayan Ingiliz saldirisi sirasinda elinde silah yerine sadece bastonla askerlerinin önünde yürüyen Yarbay Doughty-Wylie bu sirada bir kursunla hayatini kaybetti.
Sehitler Abidesi’ni selamliyor
Yarbay Doughty-Wylie hemen askerler tarafindan hayatini kaybettigi Haraptepe bölgesinde gömülerek, Tarihi Gelibolu Yarimadasi’nda tek yabanci mezar olarak Sehitler Abidesi karsisinda yerini aldi. Savas boyunca mezari korunan Doughty-Wylie’ye Ingilizlerin en yüksek nisani olan ’Victoria Cross’ verildi.
Çikarma sirasinda hayatini kaybeden diger askerler gibi toplu halde V Beach Mezarligi yerine Haraptepe bölgesinde Tarihi Yarimada’daki tek yabanci mezar olma özelligini tasiyan Doughty-Wylie’nin mezari Sehitler Abidesi’ni selamliyor.
ÇOMÜ Insani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Sehitler Abidesi’nin hemen çaprazina baktigimiz zaman Seddülbahir Kalesi ve Seddülbahir köyünün çikisinda bir yalniz mezar görürüz. Bu Yarbay Doughty-Wylie’nin mezaridir. Bu özel bir mezardir. Çünkü Gelibolu Yarimadasinda tek kisilik yabancilara ait tek mezar olarak karsimiza çikar. Doughty-Wylie uzun yillar Türkiye’de Askeri Atese olarak bulunmus, özellikle Ermenilerin isyani sirasinda güney illerimizde bulunmus. İçel ve Adana yöresindeki isyanlar sirasinda Türkiye’nin tezlerini savunan raporlar yazmisti. Tabi savas basladigi zaman Ingiliz Krali tarafindan kendisi yarbay rütbesindeydi. Buradaki birliklere komuta etmek üzere görevlendirilmistir. Kara Savaslari basladiginda kendisi de Seddülbahir bölgesinde görevliydi. Bu çerçevede Türklere karsi savas basladiginda kendisi Türk dostu olarak herhangi bir silah almamis, ancak 25 Nisan tarihinde bir kursunla hayatini kaybetmistir. Savas sonrasindaki dönem içerisinde oranin kendisinin gömüldügü yeri, Ingiliz hükümeti ve ailesi kendisi için özel bir mezar alani olarak satin almak istemis. Bu konuda ailesi Osmanli Hükümetine basvurmus. Ancak Osmanli Hükümeti, padisah her ne kadar bunu uygun bulmussa da, Osmanli Genelkurmay’i güvenlik nedeniyle uygun bulmamis. Lozan görüsmeleri sirasinda yine ayni talebin yapildigi görülmektedir. O zaman da Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti böyle bir arazinin özel bir sahsa satilmasinin uygun bulunmadigini, zaten orada gömülü oldugu için istedikleri sekilde ailesinin buraya ziyaret edebilecegi ifade edilmistir. Bugün o mezari ziyaret edenler Türk dostu olarak bilinen Doughty-Wylie’nin mezarini bogaza karsi görebilirler” dedi.
Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, “Ve gerçekten de Doughty-Wylie’nin o zaman Ingiliz istihbaratinda çalisan ve Irak’ta, Suriye’de önemli istihbarat faaliyeti bulunan bir kadinla da bagdastirmak isterler. Bununla ilgili olarak da zamaninda ‘Çöl Kraliçesi’ adli bir film de yapilmistir. Ancak bunun sevgilisi oldugu yada onu ziyaret ettigi konusundaki spekülasyonlar herhangi bir kayitta yada bir belge de rastlanmamaktadir. Bunlarin sadece tahmin yada hayal ürünü olarak kayitlara geçtigini görüyoruz” diye konustu.
Doughty-Wylie’nin mezari ile Sehitler Abidesi’nin birbirini görmesinin özel bir amaci olmadigini da kaydeden Dr. Mithat Atabay, “Doughty-Wylie’nin mezari 1915 yilinda oraya hemen gömülmüstü. Sehitler Abidesi ise 1960 yilinda tamamlandi. Dolayisiyla bu durumu bir tesadüf eseri olarak görmek gerekir. Çünkü Ingilizler biliyorsunuz bogazin girisini kontrol altina almak istiyorlardir. O yüzden Seddülbahir bölgesine 25 Nisan tarihinde çikarma yapmislardi. Ama Sehitler Abidesi’nin de bogazdan geçen ve Ege Denizi’nde bulunan tüm gemilerin görmesi için yapilmasi tesadüftür. Doughty-Wylie’nin mezari ile Sehitler Abidesi’nin birbirini görmesinin özel bir amaci yoktur” seklinde konustu.