Hazine Ve Maliye Bakanligi, '2023-2025 Dönemi Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani'ni Yürürlüge Koydu
Hazine ve Maliye Bakanligi tarafindan, kayit disi ekonomik faaliyetleri kayit altina alarak rekabet gücünü artirmak ve vergi kaybinin önüne geçmek amaciyla 5 temel bilesen altinda 44 eylem çerçevesinde, ’2023-2025 Dönemi’ni kapsayan Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani yürürlüge koyuldu.
Hazine ve Maliye Bakani Nureddin Nebati yaptigi açiklamada, 2023-2025 Dönemini kapsayan Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’ni yürürlüge koyduklarini belirtti.
Nureddin Nebati, Hazine ve Maliye Bakanliginin internet sitesinde yayimlanan Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan ’Bakan Sunus’ bölümünde, sunlari kaydetti:
"Günümüzde, kayit disilik gelismislik düzeylerinden bagimsiz olarak ülkelerin kapsamli mücadele yürüttügü ve karsi strateji gelistirdigi en önemli gündem maddelerinden biridir. Kayit disilik, kavram itibariyla ele alinmasi ve tanimlanmasi güç bir olgu olarak karsimiza çikmaktadir. Bu sebeple, yapilan tanimlamalar kayit disi ekonomiye hangi açidan bakildigina göre degiskenlik göstermektedir. Bu yaklasim çerçevesinde kayit disi ekonomiyi en yalin ifadeyle ‘kamu otoritesinden gizlenen, resmi kayitlara kismen veya tamamen geçirilmeyen ya da geçirilemeyen ve bu nedenle denetlenemeyen faaliyetler bütünü’ olarak tanimlamak mümkündür. Resmi istatistik ve hesaplamalarda dikkate alinamayan kayit disi faaliyetler, ekonomik verilerin gerçegi yansitmamasina ve bu verilere göre uygulanacak iktisadi ve mali politikalardan beklenen sonuçlarin gerçeklesmemesine neden olmaktadir."
"Kayit disi ekonomi ülkelerin büyüme performansini olumsuz yönde etkilemektedir"
Bakan Nebati, kayit disi ekonominin vergi gelirlerini asindirmanin yani sira, vergisel yükümlülüklerini yerine getiren mükelleflerle getirmeyenler arasinda vergi yükünün adil dagilimini olumsuz etkiledigini ve gelir dagiliminda adaletin bozulmasina yol açtigini belirterek, “Ayrica, kayit disi ekonominin varligi rekabetçi düzenden beklenen olumlu sonuçlarin elde edilmesini ve ekonominin potansiyel verimliligine ulasmasini engelleyerek ülkelerin büyüme performansini olumsuz yönde etkilemektedir” dedi.
“Sürdürülebilirligin Yüzyili, Kalkinmanin Yüzyili ve Istikrarin Yüzyili hedefleri dogrultusunda Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’ni yürürlüge koymaktayiz”
Bakan Nebati, kayit disi ekonomik faaliyetleri kayit altina alarak rekabet gücünü artirmak, vergi kaybinin önüne geçerek sürdürülebilir büyüme ile ekonomik istikrari hakim kilmak ve toplumsal gelir dagilimini daha adaletli bir yapiya kavusturmak amaciyla kayit disi ekonomiyle mücadelelerine devam etmek amaciyla gerekli adimlari attiklarini ifade ederek, “Bu kapsamda, Türkiye Yüzyili vizyonumuzda yer alan ‘Sürdürülebilirligin Yüzyili, Kalkinmanin Yüzyili ve Istikrarin Yüzyili’ hedefleri dogrultusunda Bakanligimiz bünyesinde bulunan platform üzerinden vatandaslarimizin yogun katilimlari, kurum ve kuruluslarimizin destegiyle Risk Analizi Genel Müdürlügü sorumlulugunda yürütülen ve 2023-2025 Dönemini kapsayan Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Planini yürürlüge koymaktayiz” ifadelerine yer verdi.
’Gölge ekonomi, yeralti ekonomisi, gri ekonomi’ olarak da adlandiriliyor
Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan Giris bölümüne göre, dünya ekonomisinde yasanan gelismelerle 21. yüzyilda önem kazanan ve tüm ülkelerin ortak sorunu haline gelen kayit disi ekonomi, birçok ülke ve kurulus tarafindan mücadele edilmesi gereken bir alan olarak görülüyor. Dogasi ve yapisi geregi net bir tanimlama yapilmasi zor olmakla birlikte gölge ekonomi, yeralti ekonomisi, gri ekonomi gibi terimlerle es anlamli kullanilan kayit disi ekonomi kavrami, resmi kayitlarda yer almayan, yasal belgelere dayandirilmayan, yasal düzenlemeler çerçevesinde kontrolü yapilamayan ve milli gelir hesaplamalarina dahil edilemeyen ekonomik islem ve faaliyetlerin tamami olarak tanimlanabiliyor.
Kayit disi ekonomiyle etkin bir mücadele saglanmasi için öncelikle bu kavramin olusmasinda etkili olan nedenlerin ve ekonomide olusturacagi sonuçlarin dogru bir sekilde anlasilmasi ve yorumlanmasi gerekiyor. Kayit disi ekonomi, çok yönlü bir olgu olmasi nedeniyle sosyal, hukuki, ahlaki, kültürel ve ekonomik faktörlerin tamamindan etkilenerek artis veya azalis egilimi gösteriyor. Ekonomik etmenlerin, toplumun tüm paydaslarini kayit disi faaliyetlere yönlendirme konusunda daha fazla etkiye sahip oldugu görülüyor.
Eylem planinin basariyla sonuçlanmasinda paydas kuruluslarin koordinasyonu önem tasiyor
Küresel ekonomideki dalgalanmalar, issizlik, sosyal güvenlige ve çalisma sartlarina iliskin yükümlülükler kisilerin ve isletmelerin vergiden kaçinma veya vergi kaçirma egilimlerini artirarak kayit disi ekonominin büyümesi sonucunu doguruyor. Kayit disiligin ekonomide olusturdugu tahribat, kamu gelirlerinde azalis, bu sebeple kamu hizmetlerinde yetersizlik ve vergi oranlarinin artirilmasi veya yeni vergilerin ortaya çikmasi ile piyasalardaki rekabet kosullarinin bozulmasi gibi sonuçlar seklinde gözlemlenebiliyor.
Kayit disi ekonomiyle mücadele çerçevesinde pek çok farkli politika uygulanmakla beraber, kayitli ekonomiye geçisin tek elden ve koordineli bir sekilde yürütülmesini saglayan eylem planlari mücadelenin etkinligini artiriyor. Kayit disi ekonomiyle mücadele eylem planlari, ülkedeki kayit disiligin tespit edilmesi ve önlenmesi amaciyla hazirlanan, üç yil içinde sonuçlandirilmasi öngörülen belgeler; bu çerçevede eylem planinin basariyla sonuçlanmasi amaciyla birden fazla kurum ve kurulusa sorumluluk verilmesi, paydas kuruluslar arasinda koordinasyon saglanmasi önem tasiyor.
Türkiye’de de kayitli ekonominin payini artirmak amaciyla çesitli politikalar uygulanmakla beraber kayit disi ekonomi, stratejik politika araçlari kullanilarak mücadele edilmesi gereken bir alan olarak varligini sürdürüyor. Geçmis yillarda uygulanan eylem planlarinda oldugu gibi 2023-2025 Dönemi Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda toplumsal refah düzeyinin artirilmasi ile birlikte adil gelir dagiliminin ve ekonomik istikrarin saglanmasi, diger makroekonomik göstergelerin iyilesmesi yoluyla haksiz rekabetin önlenmesi amaçlaniyor.
Kayit disi ekonomi orani gelismis ülkelerde yüzde 15, gelismekte olanlarda yüzde 30
Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan Kayit Disi Ekonomiye Küresel Bakis bölümüne göre ise küresellesmenin artmasi ülkeleri ekonomik olarak birbirine bagli hale getiriyor ve ekonomik sistemde degisiklikler yasanmasina neden oluyor. Pek çok ülkede korumaci politikalar terk edilerek açik ekonomi politikalari uygulanmaya baslandi. Bu baglamda, ticaretin güçlendirilmesi kolaylastirilmasi amaciyla yapilan uluslararasi ticaret anlasmalarinin sayisi hizla artis gösteriyor. Bu gelismeler isiginda dünya ticareti, 2008 küresel krizi ile Covid-19 pandemi dönemleri hariç her yil büyümesini sürdürüyor.
Ekonomilerde yasanan hizli büyüme, sosyoekonomik ve ekolojik degisimleri etkilemesinin yani sira tüketim aliskanliklari, tasarruf egilimleri ve ödeme yöntemlerinde de degisiklikler meydana getiriyor. Bu durum, dijitallesme alanindaki gelismeleri hizlandirarak küresel e-ticaret hacmini yildan yila artiriyor. Diger taraftan, dijitallesmeyle birlikte yeni meslek gruplari ve is alanlari ortaya çikarken bu gelismeler yeni kayit disi faaliyetleri de beraberinde getiriyor.
Bu gelismeler dahilinde ülkeler makroekonomik politikalar gelistirirken, bir yandan da kayit disi ekonomiyle mücadeleye yönelik tedbirler aliyor. Kayit disi ekonominin resmi ekonomi içerisindeki payi gelismis ülkelerde daha düsük seyretmekte ve daha kolay kontrol altina alinabiliyor. Gelismekte olan ülkelerde ise bu pay daha yüksek oldugu gibi kontrol altina alinmasi da güçlesiyor. Kayit disi ekonomi oranlarina bakildiginda gelismis ülkelerde bu payin yüzde 15 civarinda ve altinda, gelismekte olan ülkelerde ise yaklasik yüzde 30 oraninda oldugu tahmin ediliyor.
Pandemi öncesi 20 yillik süreçte kayit disi ekonomi büyüklügü azaltildi
Dünya Bankasi’nin 2022 yilinda kayit disi ekonomi ile ilgili yayinlanan söz konusu raporda, Türkiye’nin de içinde yer aldigi gelismekte olan ekonomilerin pandemi öncesi yirmi yillik süreçte kayit disi ekonomi büyüklüklerini azalttiklari belirtiliyor. Bununla birlikte 2010-2018 yillari arasinda ortalama GSYH’lerin üçte birinin kayit disi ekonomik faaliyetlerden olustugu ifade edildi. Yüksek kayit disi ekonomi oraninin, is gücü verimliligi ve vergi gelirleri üzerinde negatif etki olusturdugu ve yoksullukla beraber gelir dagilimindaki esitsizligi artirici etkiye sahip oldugu dile getiriliyor.
Kayit disi ekonomiyle mücadelede ülkeler, politikalarini belirlerken kendi ekonomik, politik, kültürel ve sosyal yapilari gibi iç dinamiklerini esas alarak önlemler aliyor. Ayrica politikalarin belirlenmesi sürecinde, ulusal etkenlerin yani sira uluslararasi dinamiklerin de belirleyiciligi göz önünde bulunduruluyor.
Kayit disi ekonominin kontrol altina alinmasi, maliye politikasinin sürdürülebilirligi bakimindan önemli
Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan "Türkiye’de Eylem Planlari Kapsaminda Kayitli Ekonomi" bölümüne göre ise, kayit disi ekonominin ülke ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileri dikkate alindiginda bu alana yönelik mücadelede etkinligin saglanmasi için belirleyici unsurlarin dogru tespit edilmesi, buna uygun stratejilerin gelistirilmesi, teknik ve mevzuat altyapisinin tamamlanmasi ve kurumlar arasi mutabakatin saglanmasi önem tasiyor.
Kayit disi ekonominin kontrol altina alinmasi, bütçe dengesinin saglanmasi, mali uyumun artirilmasi ve maliye politikasinin sürdürülebilirligi açisindan önemli yere sahip. Ayrica mali kayitlarin dogrulugu ve belge düzeninin saglanmis olmasi mali yapinin gelismesine katki sagliyor. Mali yapinin islerlik kazanmasi ise kayit disi ekonomi oranini azaltarak birbirini besleyen süreç olusturuyor.
Türkiye, gelismis mali disipline sahip ülkeler arasinda yer almakla birlikte son yillarda teknoloji kullanimi, elektronik bilgi-belge yönetimi hususunda dünya standartlarinin üzerinde sayilabilecek sekilde ilerleme kaydetti.
Bu durum, ülkemize kayit disi ekonomiyle mücadele etme kabiliyeti kazandirarak gelir dagiliminda adaletin saglanmasi ve kamu kaynaklarinin dengeli dagilimi konusunda önemli avantaj saglandi. Bu kapsamda uygulanan pek çok farkli politikayla beraber kayitli ekonomiye koordineli geçis saglayan eylem planlari mücadelenin etkinligini artiriyor.
Türkiye’de kayit disi ekonomiyle mücadele alaninda; 2008-2010, 2011-2013, 2015-2017 ve 2019-2021 dönemlerine iliskin 4 farkli eylem plani hazirlanarak uygulandi. Söz konusu eylem planlarinda kayit disi ekonomik faaliyetlerin yogun oldugu alanlarin tespiti ve kontrolü amaçlandi.
Eylem Plani’nda, 5 temel bilesen altinda 44 eyleme yer verildi
2023-2025 Dönemi Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nin hazirlik, koordinasyon uygulama süreçlerinin izlenmesi görevi, Risk Analizi Genel Müdürlügüne tevdi edildi. Tevdi edilen bu görev çerçevesinde Risk Analizi Genel Müdürlügünce hazirlanan Eylem Plani’nda, 5 temel bilesen altinda 44 eyleme yer verildi.
Bilesenlerin hazirlanmasinda "Ölçüm Farkindalik - Is Birligi - Düzenlemeler - Denetim" zinciri gözetildi. Bahse konu bilesenler ile eylemlere iliskin açiklamalara asagida yer verildi.
Söz konusu eylemlere iliskin açiklamalara göre, Kayit Disi Ekonomi Boyutunun Ölçümü ve Analiz Çalismalari çerçevesinde 3 eyleme yer verildi.
Buna göre, kayit disi ekonomi boyutunun ölçülmesi ve vergi açiginin hesaplanmasi ile elde edilen sonuçlarin analiz edilmesine yönelik eylem maddelerine yer veriliyor. Bununla birlikte, ilk defa uygulanacak ‘Mükellef Bilgi Anketi’ uygulamasi eylemine yer verilerek makro ve sektörel düzeyde kayit disi ekonomi boyutunun ülkemiz dinamiklerine uygun yöntemler ile ölçülmesi amaçlaniyor.
Toplumsal Farkindalik ve Gönüllü Uyum Seviyesinin Yükseltilmesi çerçevesinde 6 eyleme yer verildi.
Buna göre, kayit disi ekonomiyle mücadelede vergi ve sosyal güvenlik bilincinin olusmasi ve gelismesinin önemi göz önüne alinarak çocuklarda söz konusu bilincin olusmasi ve gelismesini amaçlayan egitim ve uygulamalara yer veriliyor. Bununla birlikte bilesende, gönüllü uyum ve mükellefleri bilinçlendirmeye yönelik harici eylemler yer aliyor.
Kurumlar Arasi Is Birliginin ve Veri Paylasiminin Gelistirilmesi çerçevesinde 4 eyleme yer verildi.
Buna göre, kayit disi ekonomiyle etkin mücadelede kamu kurum ve kuruluslarinin is birliginin önemi çerçevesinde kurumlar arasi veri paylasimi ve müsterek faaliyetleri içeren eylemlere yer verilerek ihtiyaç duyulan verilerin temini, muhafazasi ve paylasimi konularinda usul ve esaslarin belirlenmesi amaçlaniyor.
Küresel gelismelerle paralel olarak Türkiye’de kayit disi ekonomiyle mücadelenin etkinligini artirma amaçlaniyor
Hukuki, Idari ve Teknik Önlemlerin Alinmasi çerçevesinde 25 eyleme yer verildi.
Buna göre, takip sistemlerinin kurulmasi ve idari is ve islemlerin elektronik ortamda yürütülmesi yönündeki eylemleri içeren bu bilesende, kamu kurum ve kuruluslarinin misyonlarinda yer alan hizmetlerin kalitesinin ve verimliliginin artirilmasi için gelisen teknoloji ve yenilikçi uygulamalardan faydalanmak, küresel gelismelerle paralel olarak Türkiye’de kayit disi ekonomiyle mücadelenin etkinligini artirmak amaçlaniyor.
Vergi kayip ve kaçagina zamaninda müdahale edilebilmesi amaciyla degerlendirme ve denetim yürütülecek
Denetim Kapasitesinin Artirilmasi çerçevesinde ise 6 eyleme yer verildi.
Buna göre, kontrol ve denetim faaliyetlerinin etkinliginin artirilmasi, elektronik ortamda gerçeklestirilen ticari faaliyetlerin kavranabilmesi, vergi kayip ve kaçagina zamaninda müdahale edilebilmesi amaçlariyla anlik ve yil boyu takibin yapilmasina imkan saglayan denetim mekanizmalarinin olusturulmasi ve var olan mekanizmalarin günümüz sartlarina göre güncellenmesi saglanarak risk analizinin yapilmasi, degerlendirilmesi ve denetiminin yürütülmesi hedefleniyor.
Kaynak: İHA
Nureddin Nebati, Hazine ve Maliye Bakanliginin internet sitesinde yayimlanan Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan ’Bakan Sunus’ bölümünde, sunlari kaydetti:
"Günümüzde, kayit disilik gelismislik düzeylerinden bagimsiz olarak ülkelerin kapsamli mücadele yürüttügü ve karsi strateji gelistirdigi en önemli gündem maddelerinden biridir. Kayit disilik, kavram itibariyla ele alinmasi ve tanimlanmasi güç bir olgu olarak karsimiza çikmaktadir. Bu sebeple, yapilan tanimlamalar kayit disi ekonomiye hangi açidan bakildigina göre degiskenlik göstermektedir. Bu yaklasim çerçevesinde kayit disi ekonomiyi en yalin ifadeyle ‘kamu otoritesinden gizlenen, resmi kayitlara kismen veya tamamen geçirilmeyen ya da geçirilemeyen ve bu nedenle denetlenemeyen faaliyetler bütünü’ olarak tanimlamak mümkündür. Resmi istatistik ve hesaplamalarda dikkate alinamayan kayit disi faaliyetler, ekonomik verilerin gerçegi yansitmamasina ve bu verilere göre uygulanacak iktisadi ve mali politikalardan beklenen sonuçlarin gerçeklesmemesine neden olmaktadir."
"Kayit disi ekonomi ülkelerin büyüme performansini olumsuz yönde etkilemektedir"
Bakan Nebati, kayit disi ekonominin vergi gelirlerini asindirmanin yani sira, vergisel yükümlülüklerini yerine getiren mükelleflerle getirmeyenler arasinda vergi yükünün adil dagilimini olumsuz etkiledigini ve gelir dagiliminda adaletin bozulmasina yol açtigini belirterek, “Ayrica, kayit disi ekonominin varligi rekabetçi düzenden beklenen olumlu sonuçlarin elde edilmesini ve ekonominin potansiyel verimliligine ulasmasini engelleyerek ülkelerin büyüme performansini olumsuz yönde etkilemektedir” dedi.
“Sürdürülebilirligin Yüzyili, Kalkinmanin Yüzyili ve Istikrarin Yüzyili hedefleri dogrultusunda Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’ni yürürlüge koymaktayiz”
Bakan Nebati, kayit disi ekonomik faaliyetleri kayit altina alarak rekabet gücünü artirmak, vergi kaybinin önüne geçerek sürdürülebilir büyüme ile ekonomik istikrari hakim kilmak ve toplumsal gelir dagilimini daha adaletli bir yapiya kavusturmak amaciyla kayit disi ekonomiyle mücadelelerine devam etmek amaciyla gerekli adimlari attiklarini ifade ederek, “Bu kapsamda, Türkiye Yüzyili vizyonumuzda yer alan ‘Sürdürülebilirligin Yüzyili, Kalkinmanin Yüzyili ve Istikrarin Yüzyili’ hedefleri dogrultusunda Bakanligimiz bünyesinde bulunan platform üzerinden vatandaslarimizin yogun katilimlari, kurum ve kuruluslarimizin destegiyle Risk Analizi Genel Müdürlügü sorumlulugunda yürütülen ve 2023-2025 Dönemini kapsayan Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Planini yürürlüge koymaktayiz” ifadelerine yer verdi.
’Gölge ekonomi, yeralti ekonomisi, gri ekonomi’ olarak da adlandiriliyor
Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan Giris bölümüne göre, dünya ekonomisinde yasanan gelismelerle 21. yüzyilda önem kazanan ve tüm ülkelerin ortak sorunu haline gelen kayit disi ekonomi, birçok ülke ve kurulus tarafindan mücadele edilmesi gereken bir alan olarak görülüyor. Dogasi ve yapisi geregi net bir tanimlama yapilmasi zor olmakla birlikte gölge ekonomi, yeralti ekonomisi, gri ekonomi gibi terimlerle es anlamli kullanilan kayit disi ekonomi kavrami, resmi kayitlarda yer almayan, yasal belgelere dayandirilmayan, yasal düzenlemeler çerçevesinde kontrolü yapilamayan ve milli gelir hesaplamalarina dahil edilemeyen ekonomik islem ve faaliyetlerin tamami olarak tanimlanabiliyor.
Kayit disi ekonomiyle etkin bir mücadele saglanmasi için öncelikle bu kavramin olusmasinda etkili olan nedenlerin ve ekonomide olusturacagi sonuçlarin dogru bir sekilde anlasilmasi ve yorumlanmasi gerekiyor. Kayit disi ekonomi, çok yönlü bir olgu olmasi nedeniyle sosyal, hukuki, ahlaki, kültürel ve ekonomik faktörlerin tamamindan etkilenerek artis veya azalis egilimi gösteriyor. Ekonomik etmenlerin, toplumun tüm paydaslarini kayit disi faaliyetlere yönlendirme konusunda daha fazla etkiye sahip oldugu görülüyor.
Eylem planinin basariyla sonuçlanmasinda paydas kuruluslarin koordinasyonu önem tasiyor
Küresel ekonomideki dalgalanmalar, issizlik, sosyal güvenlige ve çalisma sartlarina iliskin yükümlülükler kisilerin ve isletmelerin vergiden kaçinma veya vergi kaçirma egilimlerini artirarak kayit disi ekonominin büyümesi sonucunu doguruyor. Kayit disiligin ekonomide olusturdugu tahribat, kamu gelirlerinde azalis, bu sebeple kamu hizmetlerinde yetersizlik ve vergi oranlarinin artirilmasi veya yeni vergilerin ortaya çikmasi ile piyasalardaki rekabet kosullarinin bozulmasi gibi sonuçlar seklinde gözlemlenebiliyor.
Kayit disi ekonomiyle mücadele çerçevesinde pek çok farkli politika uygulanmakla beraber, kayitli ekonomiye geçisin tek elden ve koordineli bir sekilde yürütülmesini saglayan eylem planlari mücadelenin etkinligini artiriyor. Kayit disi ekonomiyle mücadele eylem planlari, ülkedeki kayit disiligin tespit edilmesi ve önlenmesi amaciyla hazirlanan, üç yil içinde sonuçlandirilmasi öngörülen belgeler; bu çerçevede eylem planinin basariyla sonuçlanmasi amaciyla birden fazla kurum ve kurulusa sorumluluk verilmesi, paydas kuruluslar arasinda koordinasyon saglanmasi önem tasiyor.
Türkiye’de de kayitli ekonominin payini artirmak amaciyla çesitli politikalar uygulanmakla beraber kayit disi ekonomi, stratejik politika araçlari kullanilarak mücadele edilmesi gereken bir alan olarak varligini sürdürüyor. Geçmis yillarda uygulanan eylem planlarinda oldugu gibi 2023-2025 Dönemi Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda toplumsal refah düzeyinin artirilmasi ile birlikte adil gelir dagiliminin ve ekonomik istikrarin saglanmasi, diger makroekonomik göstergelerin iyilesmesi yoluyla haksiz rekabetin önlenmesi amaçlaniyor.
Kayit disi ekonomi orani gelismis ülkelerde yüzde 15, gelismekte olanlarda yüzde 30
Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan Kayit Disi Ekonomiye Küresel Bakis bölümüne göre ise küresellesmenin artmasi ülkeleri ekonomik olarak birbirine bagli hale getiriyor ve ekonomik sistemde degisiklikler yasanmasina neden oluyor. Pek çok ülkede korumaci politikalar terk edilerek açik ekonomi politikalari uygulanmaya baslandi. Bu baglamda, ticaretin güçlendirilmesi kolaylastirilmasi amaciyla yapilan uluslararasi ticaret anlasmalarinin sayisi hizla artis gösteriyor. Bu gelismeler isiginda dünya ticareti, 2008 küresel krizi ile Covid-19 pandemi dönemleri hariç her yil büyümesini sürdürüyor.
Ekonomilerde yasanan hizli büyüme, sosyoekonomik ve ekolojik degisimleri etkilemesinin yani sira tüketim aliskanliklari, tasarruf egilimleri ve ödeme yöntemlerinde de degisiklikler meydana getiriyor. Bu durum, dijitallesme alanindaki gelismeleri hizlandirarak küresel e-ticaret hacmini yildan yila artiriyor. Diger taraftan, dijitallesmeyle birlikte yeni meslek gruplari ve is alanlari ortaya çikarken bu gelismeler yeni kayit disi faaliyetleri de beraberinde getiriyor.
Bu gelismeler dahilinde ülkeler makroekonomik politikalar gelistirirken, bir yandan da kayit disi ekonomiyle mücadeleye yönelik tedbirler aliyor. Kayit disi ekonominin resmi ekonomi içerisindeki payi gelismis ülkelerde daha düsük seyretmekte ve daha kolay kontrol altina alinabiliyor. Gelismekte olan ülkelerde ise bu pay daha yüksek oldugu gibi kontrol altina alinmasi da güçlesiyor. Kayit disi ekonomi oranlarina bakildiginda gelismis ülkelerde bu payin yüzde 15 civarinda ve altinda, gelismekte olan ülkelerde ise yaklasik yüzde 30 oraninda oldugu tahmin ediliyor.
Pandemi öncesi 20 yillik süreçte kayit disi ekonomi büyüklügü azaltildi
Dünya Bankasi’nin 2022 yilinda kayit disi ekonomi ile ilgili yayinlanan söz konusu raporda, Türkiye’nin de içinde yer aldigi gelismekte olan ekonomilerin pandemi öncesi yirmi yillik süreçte kayit disi ekonomi büyüklüklerini azalttiklari belirtiliyor. Bununla birlikte 2010-2018 yillari arasinda ortalama GSYH’lerin üçte birinin kayit disi ekonomik faaliyetlerden olustugu ifade edildi. Yüksek kayit disi ekonomi oraninin, is gücü verimliligi ve vergi gelirleri üzerinde negatif etki olusturdugu ve yoksullukla beraber gelir dagilimindaki esitsizligi artirici etkiye sahip oldugu dile getiriliyor.
Kayit disi ekonomiyle mücadelede ülkeler, politikalarini belirlerken kendi ekonomik, politik, kültürel ve sosyal yapilari gibi iç dinamiklerini esas alarak önlemler aliyor. Ayrica politikalarin belirlenmesi sürecinde, ulusal etkenlerin yani sira uluslararasi dinamiklerin de belirleyiciligi göz önünde bulunduruluyor.
Kayit disi ekonominin kontrol altina alinmasi, maliye politikasinin sürdürülebilirligi bakimindan önemli
Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nda (2023-2025) yer alan "Türkiye’de Eylem Planlari Kapsaminda Kayitli Ekonomi" bölümüne göre ise, kayit disi ekonominin ülke ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileri dikkate alindiginda bu alana yönelik mücadelede etkinligin saglanmasi için belirleyici unsurlarin dogru tespit edilmesi, buna uygun stratejilerin gelistirilmesi, teknik ve mevzuat altyapisinin tamamlanmasi ve kurumlar arasi mutabakatin saglanmasi önem tasiyor.
Kayit disi ekonominin kontrol altina alinmasi, bütçe dengesinin saglanmasi, mali uyumun artirilmasi ve maliye politikasinin sürdürülebilirligi açisindan önemli yere sahip. Ayrica mali kayitlarin dogrulugu ve belge düzeninin saglanmis olmasi mali yapinin gelismesine katki sagliyor. Mali yapinin islerlik kazanmasi ise kayit disi ekonomi oranini azaltarak birbirini besleyen süreç olusturuyor.
Türkiye, gelismis mali disipline sahip ülkeler arasinda yer almakla birlikte son yillarda teknoloji kullanimi, elektronik bilgi-belge yönetimi hususunda dünya standartlarinin üzerinde sayilabilecek sekilde ilerleme kaydetti.
Bu durum, ülkemize kayit disi ekonomiyle mücadele etme kabiliyeti kazandirarak gelir dagiliminda adaletin saglanmasi ve kamu kaynaklarinin dengeli dagilimi konusunda önemli avantaj saglandi. Bu kapsamda uygulanan pek çok farkli politikayla beraber kayitli ekonomiye koordineli geçis saglayan eylem planlari mücadelenin etkinligini artiriyor.
Türkiye’de kayit disi ekonomiyle mücadele alaninda; 2008-2010, 2011-2013, 2015-2017 ve 2019-2021 dönemlerine iliskin 4 farkli eylem plani hazirlanarak uygulandi. Söz konusu eylem planlarinda kayit disi ekonomik faaliyetlerin yogun oldugu alanlarin tespiti ve kontrolü amaçlandi.
Eylem Plani’nda, 5 temel bilesen altinda 44 eyleme yer verildi
2023-2025 Dönemi Kayit Disi Ekonomiyle Mücadele Eylem Plani’nin hazirlik, koordinasyon uygulama süreçlerinin izlenmesi görevi, Risk Analizi Genel Müdürlügüne tevdi edildi. Tevdi edilen bu görev çerçevesinde Risk Analizi Genel Müdürlügünce hazirlanan Eylem Plani’nda, 5 temel bilesen altinda 44 eyleme yer verildi.
Bilesenlerin hazirlanmasinda "Ölçüm Farkindalik - Is Birligi - Düzenlemeler - Denetim" zinciri gözetildi. Bahse konu bilesenler ile eylemlere iliskin açiklamalara asagida yer verildi.
Söz konusu eylemlere iliskin açiklamalara göre, Kayit Disi Ekonomi Boyutunun Ölçümü ve Analiz Çalismalari çerçevesinde 3 eyleme yer verildi.
Buna göre, kayit disi ekonomi boyutunun ölçülmesi ve vergi açiginin hesaplanmasi ile elde edilen sonuçlarin analiz edilmesine yönelik eylem maddelerine yer veriliyor. Bununla birlikte, ilk defa uygulanacak ‘Mükellef Bilgi Anketi’ uygulamasi eylemine yer verilerek makro ve sektörel düzeyde kayit disi ekonomi boyutunun ülkemiz dinamiklerine uygun yöntemler ile ölçülmesi amaçlaniyor.
Toplumsal Farkindalik ve Gönüllü Uyum Seviyesinin Yükseltilmesi çerçevesinde 6 eyleme yer verildi.
Buna göre, kayit disi ekonomiyle mücadelede vergi ve sosyal güvenlik bilincinin olusmasi ve gelismesinin önemi göz önüne alinarak çocuklarda söz konusu bilincin olusmasi ve gelismesini amaçlayan egitim ve uygulamalara yer veriliyor. Bununla birlikte bilesende, gönüllü uyum ve mükellefleri bilinçlendirmeye yönelik harici eylemler yer aliyor.
Kurumlar Arasi Is Birliginin ve Veri Paylasiminin Gelistirilmesi çerçevesinde 4 eyleme yer verildi.
Buna göre, kayit disi ekonomiyle etkin mücadelede kamu kurum ve kuruluslarinin is birliginin önemi çerçevesinde kurumlar arasi veri paylasimi ve müsterek faaliyetleri içeren eylemlere yer verilerek ihtiyaç duyulan verilerin temini, muhafazasi ve paylasimi konularinda usul ve esaslarin belirlenmesi amaçlaniyor.
Küresel gelismelerle paralel olarak Türkiye’de kayit disi ekonomiyle mücadelenin etkinligini artirma amaçlaniyor
Hukuki, Idari ve Teknik Önlemlerin Alinmasi çerçevesinde 25 eyleme yer verildi.
Buna göre, takip sistemlerinin kurulmasi ve idari is ve islemlerin elektronik ortamda yürütülmesi yönündeki eylemleri içeren bu bilesende, kamu kurum ve kuruluslarinin misyonlarinda yer alan hizmetlerin kalitesinin ve verimliliginin artirilmasi için gelisen teknoloji ve yenilikçi uygulamalardan faydalanmak, küresel gelismelerle paralel olarak Türkiye’de kayit disi ekonomiyle mücadelenin etkinligini artirmak amaçlaniyor.
Vergi kayip ve kaçagina zamaninda müdahale edilebilmesi amaciyla degerlendirme ve denetim yürütülecek
Denetim Kapasitesinin Artirilmasi çerçevesinde ise 6 eyleme yer verildi.
Buna göre, kontrol ve denetim faaliyetlerinin etkinliginin artirilmasi, elektronik ortamda gerçeklestirilen ticari faaliyetlerin kavranabilmesi, vergi kayip ve kaçagina zamaninda müdahale edilebilmesi amaçlariyla anlik ve yil boyu takibin yapilmasina imkan saglayan denetim mekanizmalarinin olusturulmasi ve var olan mekanizmalarin günümüz sartlarina göre güncellenmesi saglanarak risk analizinin yapilmasi, degerlendirilmesi ve denetiminin yürütülmesi hedefleniyor.