İNFERTİLİTE (KISIRLIK) TEDAVİSİ VE TÜP BEBEK – PROF.DR. BANU KUMBAK AYGÜN

İnfertilite tanım olarak haftada 2-3 kez korunmasız düzenli cinsel birlikteliğe rağmen bir yıl içerisinde gebelik oluşmadığında dile getirdiğimiz bir durumdur. İnfertilite erkek ya da kadın kaynaklı olabilir, her ikisinde sorun olabilir ya da hiçbir sebep olmayabilir. Oran olarak bakıldığında infertilite yani kısırlık sebepleri %40-50 kadına ait, %40-50 erkeğe ait, %10 oranında da hiçbir sebep bulunamayan açıklanamayan infertilite olarak ifade edilebilir.

 
İnfertilite sebebi araştırılırken erkekte semen analizi yapılmalıdır. Erkekten 3-4 günlük cinsel perhiz ile sperm örneği vermesi istenir ve sayı, hareket ile yapı açısından örnek değerlendirilir. Sperm problemi tespit edilen çiftlerde problemin düzeyine göre doğrudan tüp bebek tedavisine geçilebilir ya da hafif sorunlarda yumurta takibi veya aşılama önerilebilir. Menide sperm olmayan olgulara azoospermi adı verilir ve mikroskop altında testislerde sperm bulmak için mikroTESE ameliyatı yapılması önerilir. Yani menide spermi olmayan olguların yarısında testislerden sperm bulunabilir ve tüp bebek tedavisi ile gebelik oluşabilir. Zaman zaman da sperm kanallarında tıkanıklıklar olabilir ve tıkanıklığa bağlı menide sperm olmayan böyle çiftlerde ameliyata gerek olmadan sadece iğne ile sperm elde edilebilir. Ve bu elde edilen spermlerle çifte tüp bebek tedavisi uygulanır.
 

 İnferilite sebebi araştırılırken kadında jinekolojik muayene ve ultrasonografi yapılır. Bu değerlendirme adetin herhangi bir gününde olabilir. Muayene ve ultrasonografide akıntı, rahim ağzı yarası gibi problemler dışında kısırlığa yol açabilecek endometriozis (çikolata kisti hastalığı), polikistikover hastalığı, azalmış yumurtalık rezervi,tüplerde tıkanıklığa bağlı şişlikler (hidrosalpenks), rahim içi polipler ve myomlarile rahim anomalileri tanınabilir. Muayene esnasında rahim iç duvarı olan endometrium kalınlığı ve düzenliliği de incelenmelidir. Çünkü embryo buraya yerleşecektir ve endometrium inceliği rahim içi yapışıklığa işaret edebilir.

İnfertilite sebebi araştırılırken kadından bazı hormon testleri de istenir. Bunların başında guatr bezi tahlili olan TSH ve süt hormonu olan Prolaktin gelmektedir. Ayrıca kadının muayenesine göre FSH, estradiol, AMH, kan şekeri, insülin testleri de istenebilir. Daha önce düşükleri olan kadınlarda pıhtılaşma testleri ve genetik testler de yapılmalıdır. 

İnfertilite sebebi araştırılırken kadından istenen tetkiklerden birisi de rahim filmi (HSG)'dir. HSG adet bitimi bir hafta içinde çekilmelidir. Filmde rahim iç boşluğu detaylı görülür ve bize polip, myomile rahim anomalileri hakkında bilgi verir. Rahim filmi esnasında verilen ilacın tüplerden geçişi incelenir ve bu esnada tüplerde olan tıkanıklıkları ve buna bağlı şişlikleri (hidrosalpenks) görebiliriz. Dolayısıyla rahim filmi bize hem tüpleri hem de rahim iç boşluğunu gösteren önemli bir tetkiktir. Sanılanın aksine ağrılı bir tetkik değildir, ehil bir kişi tarafından çekildiğinde ağrı veya herhangi bir soruna yol açmaz.

Tüm bu detaylı incelemelerin neticesinde kısırlık sebebi ortaya konulmaya çalışılır. Sebebi ortaya koyduktan sonra tedavi alternatiflerini çift ile görüşmekteyiz. İnfertilite tedavisi şekline karar verirken kadının yaşını, çiftin evlilik süresini ve kadının yumurtalık rezervini göz önüne almak ve bu doğrultuda tedavi yöntemini seçmek doğru olacaktır.

Kadın yaşı 35 üzeri ise ve çiftin evlilik süresi beş yılı aşmış ise mümkün olduğunca yardımla üreme tedavilerine, aşılama ve tüp bebeğe, yönelmek gerekir. Yine kadının yumurta rezervi azalmış ise süreci hızlandırmak için yardımla üreme tedavilerine geçilmesi iyi olur.

Yumurta takibi ve zamanlanmış ilişki önerdiğimiz hastalar genellikle genç ve yeni evli çiftler olup polikistikover hastaları da bu takiplerde gebe kalabilir. 

Aşılama tedavisi genellikle tüplerinden en az birisi açık olan, ciddi sperm problemi olmayan ve kadının 38-40 yaş altında olduğu çiftlere önerilmektedir.

Yumurta takibi, aşılama ve tüp bebek tedavilerinin hepsi adetin 2-3. gününde başlamaktadır. Yumurta takip süreci 10-12 gün sürer ve bu sürede tedavi yöntemine göre farklı ilaç ya da iğneler uygulanır. Bu sürecin sonunda kendiliğinden yumurta takibi yapılmış ise ilişki önerilir. Aşılama planlanmış ise yumurtanın tam çatlama zamanında sperm laboratuarda hazırlanır ve ince bir kateter ile rahim içerisine verilir. Spermin kendiliğinden yumurtayı bulup döllemesi beklenir. Sperm örneği laboratuarda en iyi spermler seçilerek hazırlanır ve seçilmiş olan spermler rahim içerisine bırakılır. Aşılamada sperm kendiliğinden yumurtayı gidip bulur ve döllenme kadının tüplerinde olmaktadır. Bu nedenle kadının tüplerinde veya spermde ciddi sorun varsa aşılama tavsiye edilmez. Aşılama tedavisi 15 günde biter ve toplam 2-3 kez hastaneye ya da kliniğe gelmek yeterlidir. Yumurtalıklar da hafif uyarıldığından kadının gündelik yaşantısı etkilenmez. Aşılama sonrası istirahat gerekmez ve hatta cinsel yaşantıya devam edilmesi tavsiye edilir. 

Tüp bebek tedavisine de yine adetin 2-3. günlerinde başlanır. Toplam 20 gün içerisinde tamamlanan bu tedavide 1. kısım yumurtalıkların uyarıldığı bölüm olup 3-4 kez hastaneye gelinir ve bu süreçte iğnelerle yumurtalıklar uyarılır. Bu aşama önemlidir çünkü aşırı yumurtalık uyarılması riski olabilir ve bu durumu gördüğümüzde bazı önlemler almak ve embriyo transferini ertelemek gerekir. Yumurtalıklar uyarıldıktan sonra yeterli büyüklüğe ulaşan yumurtalar anestezi altında toplanır. Yumurta toplama işlemi 15-30 dakika sürer ve aynı gün erkekten de sperm örneği alınır, elde edilen yumurtaların olgun olanları en iyi olan seçilmiş spermlerle döllenir, bu işleme mikroenjeksiyon adı verilir. Ertesi gün döllenme olmuş ise embriyolar oluşur ve laboratuarda embryolar 3-5 gün takip edilir. Bu takip sürecinin sonunda en iyi olan bir ya da iki embriyo seçilerek ince bir kateter ile rahime bırakılır. Bu işlem embryo transfer işlemi olup 5 dakika sürer ve normal jinekolojik muayene pozisyonunda yapılır, sadece idrara sıkışık olarak yapıldığından onun rahatsızlığı olabilir. İdrara sıkışık iken rahim boşluğu daha net görüldüğünden embriyo transferi esnasında idrar torbası dolu olmalıdır. Embriyo transferinden 10-12 gün sonra kanda gebelik testi yapılır ve gebelik olup olmadığı anlaşılır. Embriyo transferinden sonra bazı ilaçların kullanılması gebelik ihtimalini arttırır, o nedenle ilaçların kullanımına dikkat edilmelidir.

Özetle, kısırlık tedavileri ve tüp bebek tedavisi çiftlerin detaylı incelenmesi neticesi planlanan ve günümüzde uygulanması artık zor olmayan tedavilerdir. Başarı oranları %20-80 arasında değişmekte olan bu tedavilere başlamadan önce yapılan detaylı inceleme olumlu sonuç alma ihtimalini arttırır. Bu incelemeler esnasında tespit edilen problemlerin düzeltilmesi ile tedavi başarısı artacaktır. Hatta bazen bu problemlerin düzeltilmesi ile henüz tedaviye geçmeden kendiliğinden gebelikler olabilmektedir.