Doğu cephesinin 'İsimsiz' kahramanları
FAHRETTİN GÖK - Erzurum'da, 1. Dünya Savaşı doğu cephesinde, 2 bin 74 rakımlı Kargapazar Dağları'nda şehit düşen 350 Osmanlı askerin defnedildikleri mezarları fotoğraf ve kamera kaydı ile görsel olarak belgelendi.
Tabyalar, kiliseler, savaş kalıntıları ve 1. Dünya Savaşı'nda kullanılan siperlerin tespit edildiği projeyle bazı tarih kitaplarında ismi geçen ancak görsel kaydı bulunmayan 1916 yılına ait şehitliğe ulaşıldı.
Kent merkezine 30 kilometre uzaklıkta Kargapazar Dağları'nın 2 bin 74 metre rakımdaki şehitlikte, 1. Dünya Savaşı'nda ölen 350 subay ve askerin etrafı taşlarla çevrilen mezarları, aradan geçen bir asra rağmen ilk günkü duruyor.
- 'Erzurum, Çanakkale ve Sarıkamış'ın kapısıdır'
Atak Arama Kurtarma ve Gençlik Spor Kulübü Derneği Başkanı Çetin Bayram, şehitlik ve tarihçesi hakkında AA muhabirine yaptığı açıklamada, bölgenin 1. Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı askerlerinin, Rus ordusu karşısındaki mücadele ve kahramanlıklarına tanıklık ettiğini belirtti.
Bu büyük mücadelenin günümüze tam olarak aktarılamadığını, sadece bazı tarihçi ve yazarların ilgili çeşitli yazıları olduğunu dile getiren Bayram, projelerine de bu kısıtlı bilgilerin ışık tuttuğunu söyledi.
Bayram, yürüttükleri projeyle bu bölgedeki çok sayıda tarihi değeri gündeme getirmeyi amaçladıklarını ifade ederek, şunları söyledi:
'Yaptığımız bu çalışmayla onları tekrar gündeme getirmek, onların vatan savunmasındaki, bizim ise tanıtım amacıyla verdiğimiz emekleri gündeme taşımak istiyoruz. Erzurum, Çanakkale ve Sarıkamış'ın kapısıdır. Burası en az orası kadar kıymetli ve kutsaldır. Buradaki güzellikler ortaya çıkarılmalıdır. Çabamız ve amacımız da budur. Derya deniz bir tarihin içerisindeyiz, girdikçe kaybolduk. Erzurum'da toprağın altında nelerin olduğu bilinmiyor. Burada yapılan savunma, verilen şehitler, hepimizin bugüne gelmesinin sebebidir.'
- 'Dünyada o dönemden kalan en orijinal mezarlık'
Projeyle belgelenen 350 Osmanlı askerinin gömülü olduğu şehitliğin, 1. Dünya Savaşı'ndan kalan belki de en orijinal mezar alanı olduğunu savunan Bayram, şöyle dedi:
'Bu zamana kadar burası görsel anlamda hiçbir yerde yayınlanmadı. Kargapazar Şehitliği ile alakalı projemize kadar her hangi bir görsel çalışma da yapılmamıştı. Belli bir kesim tarafından bilinen, sürekli gündeme getirilmek istenen fakat tarihi unutkanlığımızdan dolayı da çok fazla insanların ilgisini çekmeyen bir yerdi. Umarım bundan sonra hak ettiği yere gelecek.'
- Genelkurmay Başkanlığına başvurulacak
Bayram, şehitliğin tam olarak tarihin ortaya çıkarılabilmesi için çalışmalarının sürdüğünü, bunun için Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığına (ATASE) başvuracaklarını belirtti. Bayram, buraya ilişkin arşiv kayıtlarını inceleyerek şehitlerin kimliklerini ortaya çıkarmak istediklerini söyledi.
Araştırmacı yazar Abdurrahman Zeynal da Kargapazar'daki şehitliğin, Türkiye ve Erzurum tarihi açısından çok önemli bir yeri olduğuna işaret ederek, 'Eğer onlar bugün burada şehit olmasaydı, belki Osmanlı ordusunun Doğu Anadolu'daki tüm kuvvetleri Erzurum Ovası'nda Ruslar tarafından imha edilmiş olacaktı' dedi.
- 'Manevi değeri büyük olan bu yerle ilgili çalışılması lazım'
Atatürk Üniversitesi Türk-Ermeni İlişkileri Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Erol Kürkçüoğlu da Kargapazar Dağları'ndaki şehitlik ve orada yaşananlarla ilgili yeterli tarih çalışması bulunmadığını ifade ederek, 'Burasıyla ilgili bu güne kadar sadece bir iki makale veya köşe yazısı yazılmış. Manevi değeri büyük olan bu yerle ilgili çalışılması lazım. Arşiv ve sınırlı sayıdaki kaynağa bakmak gerekiyor. Zaman içerisinde görevlendireceğimiz arkadaşlarımızın oraya bakmalarını ve gündemde kalmasını sağlamaya çalışacağız' değerlendirmesinde bulundu.