Türkiye'de İlk Kez Merkezi Takas Uygulaması Konusunda Hukuki Düzenleme Yapılıyor

Türkiye'de ilk kez merkezi takas uygulaması konusunda hukuki düzenleme yapılıyor.

Sermaye Piyasası Kanunu'na göre, merkezi takas kuruluşlarının kuruluşuna kurulun teklifi üzerine ilgili bakan tarafından izin verilecek.

Bu kuruluşların faaliyete geçmesi kurulun iznine tabi olacak. Merkezi takas kuruluşlarının sermayesine, yönetim ve teşkilat yapısına, kanun kapsamındaki faaliyetleri ile faaliyetlerinin geçici ve sürekli durdurulmasına, denetimine, gözetimine, finansal raporlama standartlarına, finansal tabloların bağımsız denetimine ve diğer kurum ve kuruluşlarla işbirliğine ilişkin usul ve esaslar kurul tarafından belirlenecek.

Kurul, merkezi takas kuruluşlarının takas hizmetleri verebilecekleri borsalar ve teşkilatlanmış diğer pazar yerlerini belirleyecek.

Kanunla, Türk hukuk sisteminde ilk kez finansal piyasalarda gerçekleştirilen işlemlerin takasının sonlandırılması garanti altına alınarak, buna ilişkin hukuki altyapı oluşturuluyor.

Sermaye piyasası araçlarının takas talimat ve işlemleri ile ödeme işlemleri, merkezi takas kuruluşlarının üyelerinin faaliyetlerinin geçici ya da sürekli olarak durdurulması, idari ve adli merciler nezdinde tasfiye işlemlerine başlanması durumu da dahil olmak üzere, yargı mercilerinin kararları dışında geri alınamayacak ve iptal edilemeyecek. Söz konusu teminatlar haciz, rehin ve benzeri uygulamalara karşı koruma altına alınıyor.

Kanunla, yurtdışı uygulamalara paralel olarak merkezi takas işlemlerinde olduğu gibi merkezi saklama fonksiyonu da düzenleme, gözetim ve denetim altına alınıyor.

Kurul, belirli sermaye piyasası araçlarının bir veya birden fazla merkezi saklama kuruluşunda saklanmasını zorunlu tutabilecek. Kurulun uygun görmesi halinde merkezi saklama kuruluşları, sermaye piyasaları dışında kurulmuş ve kurulacak diğer piyasaların da saklama işlemlerini yerine getirebilecek.

-Tazmin kararı-

Kurul, yatırım kuruluşlarının sermaye piyasası faaliyetinden kaynaklanan nakit ödeme veya sermaye piyasası araçları teslim yükümlülüklerini yerine getiremediğinin veya kısa sürede yerine getiremeyeceğinin tespit edilmesi halinde, yatırımcıları tazmin kararı alacak.

Kurul, bankalar hakkında tazmin kararı verilebilmek için BDDK'nın görüşünü soracak.

Yatırımcıların kanundaki şartlar çerçevesinde tazmini amacıyla kamu tüzel kişiliğini haiz, Yatırımcıları Tazmin Merkezi kurulacak. YTM, Kurul tarafından idare ve temsil edilecek.

Sermaye piyasasında işlem yapan yatırımcıların korunmasına yönelik kapsam genişletilerek hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülükleri yerine, yatırım hizmet ve faaliyetinden kaynaklanan nakit ödeme veya sermaye piyasası araçları teslim yükümlülükleri kapsama dahil ediliyor.

Kanunla, tazmin edilmeyecek kişi ve kurumlar da belirleniyor. Hak sahibi her bir yatırımcıya ödenecek azami tazmin tutarı 100 bin TL olacak. Bu tutar, her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılacak. Bakanlar Kurulu, SPK'nın teklifi üzerine toplam tazmin tutarını 5 katına kadar artırabilecek. Uygulama, 1 Ocak 2014 tarihinden itibaren başlayacak.

Tazmin süreci yeniden belirlenirken, tedrici tasfiyenin tazmin sisteminden bağımsız olarak düzenlenmesi ihtiyacına uygun değişiklikler yapılıyor. Bu çerçevede, tazmin sistemi kapsamında karşılanamayan yatırımcı alacakları ile YTM'nin yatırımcılara halef olmasından kaynaklanan alacaklarının ödenmesi için tedrici tasfiye mekanizması düzenleniyor.

-Denetim-

Kanunla, sermaye piyasasıyla ilgili hükümlerin uygulanmasının ve her türlü sermaye piyasası faaliyet ve işlemlerinin denetimine meslek personeli yetkili kılınıyor. Bu yetki, kurul başkanı tarafından görevlendirilen meslek personeli tarafından kullanılacak.

Kurul başkanının talepte bulunması ve sulh ceza hakiminin kararı üzerine gerekli yerlerde kolluk yardımıyla arama yapılabilecek. Aramada bulunan ve incelenmesine lüzum görülen defterler ve belgeler ayrıntılı tutanakla tespit olunacak ve yerinde incelemenin mümkün olmadığı hallerde, muhafaza altına alınarak inceleme yapanın çalıştığı yere sevk edilecek.

Bu kapsamda kendilerinden bilgi istenilen gerçek ve tüzel kişiler, bu düzenleme ve özel kanunlardaki gizlilik ve sır saklama hükümlerini ileri sürerek bilgi vermekten imtina edemeyecek.

Kurul, piyasanın etkin ve sağlıklı işleyişini teminen gerekli her türlü tedbiri almaya ve bu tedbirlerin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkili kılınıyor.

Kurulca yapılan yazılı ihbar tarihinden itibaren 1 yıl içinde kanuna aykırı ihracın doğurduğu sonuçlar tamamen ortadan kaldırılmadığı takdirde kurul, nakit ve diğer varlıkların hak sahiplerine iadesi veya ortaklığın tasfiyesi için dava açmaya yetkili olacak.

Faaliyetleri kurulca veya kendi talepleri doğrultusunda geçici olarak durdurulan sermaye piyasası kurumlarının geçici kapalılık süresi 2 yılı geçemeyecek.

İzinsiz sermaye piyasası faaliyetlerinin, internet aracılığıyla yürütüldüğü tespit edildiğinde; içerik ve yer sağlayıcılarının yurt içinde olması halinde, erişimin engellenmesine ilgili mevzuat uyarınca kurul tarafından yapılan başvuru üzerine mahkemelerce karar verilecek. İçerik ve yer sağlayıcılarının yurt dışında bulunması halinde, kurulun başvurusu üzerine Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu erişimi engelleyecek.

-SPK başkanı ve üyelerine açılan davalar-

İhraççılar veya halka arz edenler, kurul bütçesine gelir kaydedilmek üzere satışı yapılacak sermaye piyasası araçlarının varsa nominal değerinden aşağı olmamak üzere ihraç değerinin binde 3'ü tutarında ücret yatırmak zorunda olacak.

SPK başkan ve üyeleri ile kurul personeli aleyhine açılan her türlü tazminat ve alacak davası, kurul aleyhine açılmış sayılacak.

Kanunla, 920 kadro ihdas ediliyor.

Ekonomik gereklilikler gözetilerek güven, serbest rekabet ve istikrar içinde, kotasyonundaki bir veya birden çok ürünün arz ve talebini buluşturan; yürürlükteki ürün standartlarına göre tasnif edilmiş ürünlerin, kendilerince organize edilen fiziki veya elektronik mekanlarda alım satımına aracılık eden, ürünlerin gerek fiziki, gerekse ürünü temsilen lisanslı depo işletmelerince çıkarılan ürün senetleri ve alivre sözleşmelerin ticaretini yürütebilen; işlemlere ilişkin güvenilir kayıt ve saklama imkanları bulunan; oluşan fiyatları, ürettiği bilgileri, diğer benzer ve alternatif piyasaları izleyebilecek ve duyurabilecek bilgi işlem, teknik ve elektronik donanım, kurumsal ve mali altyapıya sahip olan; faaliyet alanı ulusal veya uluslararası olabilen anonim şirket statüsünde ürün ihtisas borsaları, bakanlık ve Sermaye Piyasası Kurulu'nun teklifi üzerine, Bakanlar Kurulu kararıyla kurulacak.

Ürün ihtisas borsaları kendilerinin ya da bünyelerindeki piyasaların işletilmesi veya yönetilmesi için Sermaye Piyasası Kanunu hükümlerine tabi olan bir ya da birden fazla piyasa işleticisi ile anlaşma yapabilecek.

Makul bir ekonomik veya finansal gerekçeyle açıklanamayan, ürün ihtisas borsalarının güven, açıklık ve istikrar içinde çalışmasını bozacak nitelikteki eylemler bir suç oluşturmadığı takdirde, piyasa bozucu eylem sayılacak. Piyasa bozucu eylemleri gerçekleştirenler hakkında Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca idari para cezası uygulanacak.

Bakanlar Kurulu, finansal sistemin bütününe yansıyacak ölçüde olumsuz bir gelişmenin ortaya çıkması ve bu durumun Finansal İstikrar Komitesi tarafından tespiti halinde, alınacak tedbirleri belirlemeye yetkili olacak. İlgili bütün kurum ve kuruluşlar, belirlenen tedbirleri derhal uygulayacak.

Yatırım hizmetleri ve faaliyetleriyle yan hizmetlerin sunulmasına ilişkin usul ve esaslar, kanunun yayımı tarihinden itibaren 6 ay içinde kurul tarafından belirlenecek.

-Özel fon-

Söz konusu kanuna göre Özel Fon kurulacak. Fon, 18 Aralık 1999'dan önce, kurulca tüm yetki belgeleri iptal edilen aracı kurumların yatırımcılarının sermaye piyasası faaliyetlerinden doğan alacaklarının ödenmesini sağlayacak. Özel Fon'un idare ve temsili, Yatırımcıları Tazmin Merkezi tarafından yürütülecek.

Söz konusu aracı kurum alacaklılarına Özel Fon'dan, fonun imkanları da dikkate alınarak, ödeme yapılabilmesi için 18 Aralık 1999 tarihinden önce veya sonra haklarında iflas davası açılması ve iflas tasfiyesinde alacakların borç ödemeden aciz belgesine bağlanmış olması zorunluluğu getiriliyor. Düzenlemenin yürürlüğe girmesinden itibaren 2 yıl içinde iflas masasına alacağını yazdırmak için başvuruda bulunmayan alacaklılara Özel Fon'dan ödeme yapılmayacak.

İflas tasfiyesi sırasında iflas idaresince yapılacak hesaplamada yetki belgesi iptal tarihindeki nakit ve menkul kıymet alacak tutar, aracı kurumların yetki belgelerinin iptal edildiği tarihte geçerli TCMB döviz alış kuru üzerinden Amerikan dolarına çevrilecek. Bu aracı kurumların iflasının açılmasından sonra iflas tasfiyesi sırasında yapılan ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihte geçerli TCMB döviz alış kuru üzerinden Amerikan dolarına çevrilerek, dolar bazında asıl alacaktan mahsup edilecek. Bu suretle bulunan bakiye, borç ödemeden aciz belgesine bağlandığı tarihte geçerli TCMB döviz alış kuru üzerinden Türk lirasına çevrilerek hak sahiplerine ödenecek.

-Ödenecek tutar 18 bin 729 lirayı aşamayacak-

31 Aralık 2012 tarihine kadar bir alacak sahibine yapılacak ödeme tutarı, 18 bin 729 lirayı aşamayacak. Bu tutar, 1 Ocak 2013 tarihinden sonra her yıl ilan edilen yeniden değerleme katsayısı oranında artırılacak. Ancak dolar bazında asıl alacaktan mahsup edilen ara ödemeler tutarı, yetki belgesinin iptal tarihi itibariyle TCMB döviz alış kuru üzerinden Türk lirasına çevrilecek ve azami ödeme tutarından indirilerek, hak sahiplerine yapılacak azami tutar belirlenecek.

Özel Fon'un, yapılacak ödemeleri karşılamaya yetmemesi halinde, Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenecek ek kaynak, Hazine tarafından karşılanacak.

Hak sahiplerine ödeme, iflas idarelerince gerçekleştirilecek. Müflis aracı kurumdan alacaklı görünen ortaklar, yönetim kurulu ve denetleme kurulu üyeleri, personeli ile bunların eşlerine ve üçüncü derece dahil kan ve sihri hısımlarına ödeme yapılmayacak.

Muhabir: Meltem Yılmaz - Coşkun Ergül

Yayıncı: Murat Taydaş
Kaynak: AA