Sürücülerin Beyin Fonksiyonlari Yeni Nesil Araçlara Ilham Olacak

Gerçek yol sartlarinda sürücünün beyninden alinacak elektriksel sinyaller üzerinden nicel veri elde edilecek çalisma; yeni nesil araçlara yön verecek. Farkli bilimsel disiplinlerden faydalanilarak yürütülen ve BUÜ-BAP tarafindan desteklenen proje çerçevesinde sürücülerin kafsina yerlestirilen elektromanyetik alicilar ile hangi anlarda beyin fonksiyonlarinin kullandigi tespit ediliyor. Çalismanin daha yeni basladigini ve 2023 yili sonuna kadar sonuçlanmasini hedeflediklerini belirten BUÜ Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisligi Bölümü Ögretim Üyesi Prof. Dr. Tülin Gündüz, çalismanin Türkiye’de Nöroergonomi alaninda ilk kez gerçek trafikte ve gerçek sürücülerle yapildigini vurguladi.

Günlük hayatta en sik karsilasilan islerden biri olan otomobil sürme isini bilissel anlamda ele aldiklarini kaydeden Prof. Dr. Tülin Gündüz; “Bilissel yükün arastirildigi ergonomi çalismalarinda genellikle sübjektif yöntemler kullaniliyor. Bu çalismada bilissel yükün sayisal olarak ortaya konabilmesi için EEG sinyalleri kullaniyoruz. Ulusal literatürde EEG çalismalari genellikle tip ve egitim alanlarinda kullanilsa da mühendislikte de artik kullanilmaya baslandi. Çalismanin ilk özgün yönü bilissel yükün sayisal bir veri olarak gösterimi için EEG ölçümü yapilacak olmasidir. Bunun yani sira otomobil sürme isi gibi günlük hayatta oldukça sik yapilan bir isi ele alacak olmasi ve bilissel yük siniflandirmasi için yapay zeka yöntemlerinden faydalanilacak olmasi projenin diger özgün yönlerinden biridir” diye konustu.

Otomobil kullanma isinin zihinsel olarak karmasik bir islem oldugunu söyleyen Gündüz, sürücünün es zamanli olarak birden çok gösterge verisi ve uyarana maruz kaldigini, güvenli bir sürüsü devam ettirebilmek için sürekli dikkatli ve odaklanmis halde bulunmasi gerektigine isaret etti. Gündüz konusmasini söyle sürdürdü;

“Bu projeye nöroergonomi alanda çalismalarimizla basladik. Nöroergonomi, Türkiye’de hatta dünya da da yeni yeni çalismalara baslaniyor. Biz yapilan isleri zihinsel yüklerle entegre etmeye çalisiyoruz. Fiziksel yüklerimizi biz mühendislikte birimiyle rakamiyla ölçebiliyoruz. Fakat, zihinsel güçleri nicel olarak ölçmekte daha yeniyiz. Zihni kesfetmeye çaliyoruz. Otomobil sürücülerinin zihinsel durumlari sürüs güvenligi ve performansi üzerinde etkili oldugundan, özellikle farkli trafik ve yol sartlarinda sürücülerin bilissel yüklerinin incelenmesi gerekiyor. Bu projede otomobil sürücülerinin bilissel yüklerinin arastirilmasi için nöro-görüntüleme yöntemlerinden yararlaniyoruz. Proje sayesinde Türkiye’de henüz yeni çalisilmaya baslanan nöroergonomi alaninda literatüre katki saglamayi hedefliyoruz.”

Elektroensefalografi (EEG) yöntemiyle 16 kanalli uzaktan baglantili cihaz ile zihindeki elektriksel aktiviteleri degerlendirdiklerini belirten Gündüz, “Bu degerlendirmeler sonucu mental yükleri ölçebiliyoruz. Bu anlamda farkli trafik sartlari olusturduk. Sehir içi, dis ve çevre yolu gibi trafiklerde denemeler yaptik. Beklemedigimiz bir sonuç ortaya çikti. Elde ettigimiz ilk verilere göre, kisilerin ‘Otobanda daha rahat araç kullanirim. Genis yollarda daha rahat konsantre olurum’ düsüncesinin zihninde gerçek olmadigini ortaya koyduk. Çünkü hiz arttiginda otobanda olsa dahi, sürücüde zihinsel ve bilinçsel yükün daha fazla oldugunu gördük. Bunu önemli bir sonuç olarak düsünüyoruz. Otomobil olmamasi, yaya olmamasi, bize hiza iten bir faktördür. Fakat beynimizde olan yükün daha fazla olmasi bizi kazalara karsi daha açik hale tasiyor. Bu anlamda proje bittiginde trafik güvenligi anlaminda önemli sonuçlar elde edecegimize inaniyorum” dedi.

Sehir içi sikis trafik denilen ve yayalarinda zaman zaman yol içerisinde yer aldigi trafik sartlarinda da ani durus, kalkis fren mekanizmalarinin devreye girmesiyle zihinsel yükün daha aktif daha yogun oldugunu gözlemlediklerini belirten Prof. Dr. Gündüz, “Aslinda otomobil kullanmak kompleks bir sistemdir. Ayni anda çok fazla yerden ayni anda sinyal geliyor. Bunlarin islenmesi ve analiz edilmesiyle elde edecegimiz sonuçlar bizi daha güvenli bir sürüse, zihindeki süreçleri daha iyi anlayip belki de gelecekteki otomobil tasarimlarinda kullanacagim sonuçlara götürebilir” dedi.

Yaptiklari çalismanin sonuçlarinin farkli alanlarda da kullanilabilecegini belirten Gündüz, “Otobüs, kamyon veya sürekli direksiyon basinda olan kisilerin yetkilendirme belgelerini alirken, zihinsel süreçleri, adaptasyonu, reaksiyon verme süreçleri nicel veriyle ölçe bilecegimiz bir projeye imza atiyoruz. Genelde bu tür yöntemler sübjektif veya anket yolu ile yapiliyor. Gelecege yönelik ölçüm tekniklerini daha güvenli yolculuk için olusturmus olabilecegiz” diye konustu.

Yaptiklari çalismanin multidisipliner bir çalisma oldugunu belirten Gündüz, “Biz mühendislerin yani sira, projenin içerisinde Doç. Dr. Özlem Taskapilioglu Nöroloji alaninda çalismaya katilirken, Doç. Dr. Ilker Küçükoglu yapay zeka alaninda destek veriyor. Bu çalisma çerçevesinden projeyi 2023 yilinin sonuna kadar bitirmeyi hedefliyoruz” diye konustu.

Gönüllü denekler araniyor

Projenin deneysel çalismalari Fen Bilimleri doktora ögrencileri Hilal Atici Ulusu ve Derya Ide tarafindan gerçeklestirilirken, deneyin kampüsü çevresinde belirlenen ve yaklasik 25-30 dakika süren sürüs deneyleri için gönüllü katilimcilari deneylere davet ettiklerini belirtti.