Taliban'in Geçici Hükümet Yapisi Tartisiliyor
Afganistan'daki Taliban yönetiminin ilan ettigi geçici hükümetteki 33 'bakan vekili'nden 30'u Pestunlardan olusuyor 'Geçici hükümet'te 2 Tacik ve 1 Özbek kökenli yer alirken tüm kadro Taliban mensubu Son 3 haftadir 'kapsayici hükümet' söylemini kullanan Taliban'in kadinlara yer açmamasi da dünyadan tepki görüyor.
ANKARA – Afganistan’a hakim olan Taliban’in ilan ettigi "geçici hükümet"te yer alanlarin tamamina yakini Pestunlardan ve Taliban mensuplarindan olusurken, pek çok ismin BM yaptirimlar listesinde bulunmasi dis dünyayla iliskilerde Taliban'i zor bir sinavla karsi karsiya birakacak.
Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid’in, Kabil’de düzenledigi basin toplantisinda açikladigi "geçici hükümet"te 30 Pestun, 2 Tacik ve 1 Özbek "bakan vekili" yer aldi.
Afganistan'da Pestunlar ülke nüfusunun yarisini olusturuyor ve daha çok güney vilayetlerinde yasiyor.
En kalabalik ikinci etnik grup ise Tacikler. Pencsir gibi baskent Kabil’in kuzeyindeki vilayetlerde ve Tacikistan sinirindaki yerlesim yerlerinde agirlikta olan Tacikler, nüfusun yüzde 25 ila 30’unu olusturuyor.
Taciklerden sonra en kalabalik etnik yapi Hazaralar. Ülke nüfusunun yaklasik yüzde 10’unu olusturan bu topluluktan sonra Özbek, Türkmen ve Beluçlar etnik kompozisyonun en önemli bilesenleri.
Ülkenin etnik dengelerinin Taliban hükümetine yansimamis olmasi ve Taliban mensuplari disinda isimlere yer verilmemesi, uluslararasi kamuoyunda en fazla dikkat çeken husus oldu.
"Basbakan Yardimcisi Vekili" Molla Abdulselam Hanefi Özbek, "Sinir ve Kabile Bakanligi Vekili" Molla Nurullah Nuri ile "Genelkurmay Baskani" Kari Fasihuddin Tacik kökenli olsalar da yine Taliban hareketinin önde gelen mensuplari arasinda yer aliyorlar.
Kapsayici bir temsilin daha sonra saglanip saglanamayacagi, Taliban'in ilan ettigi geçici yapinin ne sekilde daimi karakter kazanacagi bilinmiyor.
Diger taraftan, Taliban hükümetinde yer alan isimlerin birçogu halen BM Güvenlik Konseyi'nin yaptirimlar listesinde bulunuyor.
Taliban'in ABD ile yaptigi anlasmanin ilerleyen evrelerinde grubun üst düzey isimlerinin BM listesinden çikartilmasi öngörülmüs ancak süreç ilerlememisti.
Hükümette kadinlara yer verilmesi için dis dünyadan gelen baskilara karsin daha önce de durusunu belli eden Taliban yönetimi, beklendigi üzere herhangi bir kadina görev vermedi. Bu husus dünya medyasinda en fazla islenen konulardan biri oldu.
ABD Disisleri, tümü Taliban’dan meydana gelen “hükümet”te hiçbir kadin bulunmamasini not ettiklerini bildirirken, Almanya Disisleri Bakani Heiko Maas da “hükümet”in kapsayici olmadigina vurgu yaparak gelismenin iyimserlik olusturmadigini ifade etti.
-"Hükümet" baskanligi için Molla Birader yerine Molla Hasan
Son aylarda tüm diplomatik süreçlerde ve müzakerelerde Molla Abdulgani Birader'in ön plana çikmasi, "basbakanlik" görevinin kendisine verilecegi beklentisine yol açmisti.
Ancak Taliban haftalar süren iç müzakerelerin ardindan Molla Muhammed Hasan'da karar kildi.
Hasan, Taliban’in en üst karar alma organi olan Liderlik Konseyi’ne uzun süre baskanlik etti. Taliban'in kurucularindan olan Hasan, 1996 ve 2001 arasindaki Taliban yönetiminin ilk disisleri bakani ve daha sonra basbakan yardimciligi görevini yürüttü.
Hasan’in Taliban’in kurucusu Molla Ömer’e yakin oldugu biliniyor. Taliban’in kalesi Kandahar'dan olan Hasan, grup içinde yüksek saygi görüyor.
1996-2001 yillari arasindaki Taliban hükümetindeki rolü nedeniyle Hasan, BM yaptirimi altinda bulunuyor.
- Abdulgani Birader
Birader, ABD ve diger ülkelerle yürüttügü diplomatik iliskiler nedeniyle öne çikmisti. Bu nedenle kurulacak hükümete Birader’in öncülük etmesi bekleniyordu. Ancak Birader, Hasan’in yardimciligina getirildi.
Birader, eski hükümet döneminde savunma bakani yardimciligi görevini yürütüyordu.
ABD isgaliyle Taliban hükümetinin düsmesinden sonra grubun baslattigi saldirilarda Birader, önemli bir figür oldu.
Pakistan'in güneyindeki Karaçi kentinde 2010'da güvenlik güçlerince yakalanan Birader, ABD ile sürdürülen baris görüsmelerine katkisi olacagi düsüncesiyle eski ABD Baskani Donald Trump'in talebiyle 2018'de serbest birakildi.
ABD ile Taliban arasinda imzalanan baris anlasmasina Taliban adina Molla Birader imza atarken, müzakerelerde birçok devlet adamiyla üst düzey görüsmeler gerçeklestirdi.
Ocak 2019'dan bu yana Taliban'in Doha'daki siyasi ofisinin baskanligini yürüten Birader, ABD-Taliban baris anlasmasi kapsaminda 3 Mart 2020'de Trump ile telefonda görüserek, bir ABD baskaniyla görüsen ilk Taliban yöneticisi oldu.
Birader, Kabil'in Taliban'in kontrolüne girmesinden kisa süre sonra diger üst düzey grup üyeleriyle kameralar karsisina geçmis, Afganistan'i yönetirken izleyecekleri politikalara dair ilk basin açiklamasini yapmisti.
- Molla Abdusselam Hanefi
Geçici hükümette “basbakan vekili” olan Molla Muhammed Hasan’in yardimciligina getirilen Abdul Selam Hanefi, kabinede tek Özbek kökenli Taliban yöneticisi.
Grubun Katar’daki siyasi ofisinin sürdürdügü müzakere ekibinde yer alan Hanefi, Kabil kontrol altina alindiktan sonra basin açiklamasi yapilmasi amaciyla kameralar karsisina geçmisti.
Fakir bir aileden gelen ve küçük yasta yetim kalan Hanefi, Taliban’in insan kaynagini olusturan Pakistan medreselerinde yetisti. ABD isgali öncesi Taliban iktidarinda Egitim Bakani yardimciligi görevini yürüttü.
- Siraceddin Hakani
Taliban’in önemli kanatlarindan olan Hakkani Grubu’nun lideri Siraceddin Hakkani "içisleri bakani vekili" oldu.
Pakistan-Afganistan siniri boyunca Taliban’in ekonomik ve askeri varliklarini yöneten Hakkani Grubu, ülkedeki birçok bombali eylemden sorumlu tutuluyor.
2008'de Kabil'in lüks otellerinden birine yapilan baskin ve dönemin Afganistan Cumhurbaskani Hamid Karzai'ye yönelik suikast girisimiyle Hindistan'in Kabil elçiligine yapilan bombali saldirilar, bu suçlamalardan bazilari arasinda gösteriliyor.
ABD Federal Sorusturma Bürosu (FBI), daha önce Hakkani'nin tutuklanmasini saglayacak bilgiyi verene 5 milyon dolara kadar ödül verecegini duyurmustu. Hakkani, FBI tarafindan “küresel terörist” olarak tanimlanmisti.
Öte yandan, Siraceddin Hakkani’nin amcasi Halil El-Rahman Hakkani de "Mülteciler Bakanligi vekilligine" getirildi. Hakkani ailesinden 2 kisi daha kabinede yer buldu.
- Molla Muhammed Yakub Mücahid
Taliban’in kurucusu Ömer’in oglu Muhammed Yakub Mücahid, “savunma bakani vekilligine” getirildi. Yakup, grubun Afganistan'daki askeri operasyonlarini yönetiyordu.
Önceki Taliban lideri Molla Mensur'un ölümünün ardindan Taliban liderliginin Yakub'a teklif edildigi ancak bunu yasinin genç olmasi ve askeri deneyiminin eksik olmasindan dolayi reddettigi ifade ediliyor.
31 yasindaki Molla Muhammed Yakup'un, babasinin ölümünden önce taninirligi da düsüktü.
- Emirhan Muttaki
"Disisleri bakani vekilligi" görevine getirilen Emirhan Muttaki, eski Taliban yönetiminde egitim bakanligi ile kültür ve enformasyon bakanligi yapti.
Grubun, Katar’daki müzakere heyetinin üyesi olan Muttaki’nin örgüt içindeki ilimli seslerden biri oldugu dile getiriliyor.
Muttaki, ABD’nin Afganistan’dan çekilme süreciyle ilgili yürütülen müzakerelere katildi.
Muttaki’nin yardimciligina ise, Sir Muhammed Abbas Stanikzai getirildi.
Önceki Taliban hükümetinde bakan yardimcisi olan Stanikzai, Taliban'in bazi ülkelere yaptigi diplomatik ziyaretlerde de yer aldi.
- Kari Fasihuddin
Taliban içinde "Kuzeyin Fatihi" lakabiyla bilinen Tacik kökenli "Genelkurmay Baskani" Kari Fasihuddin, tarihte Pencsir eyaletinin baskenti Bazarak'a ayak basan ilk Taliban komutani olarak biliniyor.
Taliban Askeri Komisyonu Komutan Yardimcisi Kari Fasihuddin, Taliban'in Afganistan'in kuzeyini ele geçirmesinde kilit rol oynadi. Fasihuddin ülkenin kuzeydogusundaki Badahsan'dan gelen bir isim.
- Istihbarat baskani ve 3 isim Guantanamo tutuklusuydu
Taliban yönetiminde yer alan 4 üst düzey Taliban yetkilisi, Guantanamo cezaevinde tutuklu kalmis ve 2014’te mahkum takasiyla serbest birakilan isimlerden olusuyor.
Nurullah Nuri, "Sinir ve Kabile Bakanligi vekilligi"; Hayrullah Hayirhah, "Kültür ve Enformasyon Bakanligi vekilligi"; Muhammed Fazil Mazlum ise "Savunma Bakan Yardimciligi"na getirildi.
ABD'nin bir dönem Guantanamo'da hapsettigi Abdulhak Vasik'a ise "Istihbarat Direktörü vekilligi" görevi verildi.
- Taliban hükümetinin uluslararasi taninma durumu
Taliban'in 15 Agustos'ta baskent Kabil'e girmesi ve Pencsir dahil ülkenin tümünü kontrolüne almasinin ardindan uluslararasi alanda taninip taninmayacagi tartismalari baslamisti.
ABD ve Avrupa ülkeleri, vatandaslari ve kendileriyle is birligi yapan Afganlarin tahliyesi için Taliban'la çok yakin temaslar yürütmesine karsin yönetimin taninmasina sicak bakmadiklari mesajini vermeye devam ediyor.
Taliban'la en yakin iliskiye sahip ülke olarak bilinen Pakistan da meseleye Afganistan'daki kosullari ve uluslararasi konjonktürü dikkate alarak yaklastigini bildiriyor.
Taliban'in özellikle finansman ve altyapi yatirimlari için en büyük umudu durumundaki Çin yönetimi de iyi iliskiler kurma ve yürütme konusunda güçlü mesajlar vermesine karsin taninma konusunda aceleci davranmayacagini gösterdi.
"Afganistan süratle toparlanmasi" gerektigini vurgulayan Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan da Türkiye'nin konuya yaklasimina iliskin, "Biz burada süreci dikkatle takip etmeliyiz. Bir defa kesinlikle Taliban'in devlet olma veya devlet yönetme noktasindaki durusu nedir, bunu görecegiz." ifadelerini kullanmisti.
Kaynak: AA
Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid’in, Kabil’de düzenledigi basin toplantisinda açikladigi "geçici hükümet"te 30 Pestun, 2 Tacik ve 1 Özbek "bakan vekili" yer aldi.
Afganistan'da Pestunlar ülke nüfusunun yarisini olusturuyor ve daha çok güney vilayetlerinde yasiyor.
En kalabalik ikinci etnik grup ise Tacikler. Pencsir gibi baskent Kabil’in kuzeyindeki vilayetlerde ve Tacikistan sinirindaki yerlesim yerlerinde agirlikta olan Tacikler, nüfusun yüzde 25 ila 30’unu olusturuyor.
Taciklerden sonra en kalabalik etnik yapi Hazaralar. Ülke nüfusunun yaklasik yüzde 10’unu olusturan bu topluluktan sonra Özbek, Türkmen ve Beluçlar etnik kompozisyonun en önemli bilesenleri.
Ülkenin etnik dengelerinin Taliban hükümetine yansimamis olmasi ve Taliban mensuplari disinda isimlere yer verilmemesi, uluslararasi kamuoyunda en fazla dikkat çeken husus oldu.
"Basbakan Yardimcisi Vekili" Molla Abdulselam Hanefi Özbek, "Sinir ve Kabile Bakanligi Vekili" Molla Nurullah Nuri ile "Genelkurmay Baskani" Kari Fasihuddin Tacik kökenli olsalar da yine Taliban hareketinin önde gelen mensuplari arasinda yer aliyorlar.
Kapsayici bir temsilin daha sonra saglanip saglanamayacagi, Taliban'in ilan ettigi geçici yapinin ne sekilde daimi karakter kazanacagi bilinmiyor.
Diger taraftan, Taliban hükümetinde yer alan isimlerin birçogu halen BM Güvenlik Konseyi'nin yaptirimlar listesinde bulunuyor.
Taliban'in ABD ile yaptigi anlasmanin ilerleyen evrelerinde grubun üst düzey isimlerinin BM listesinden çikartilmasi öngörülmüs ancak süreç ilerlememisti.
Hükümette kadinlara yer verilmesi için dis dünyadan gelen baskilara karsin daha önce de durusunu belli eden Taliban yönetimi, beklendigi üzere herhangi bir kadina görev vermedi. Bu husus dünya medyasinda en fazla islenen konulardan biri oldu.
ABD Disisleri, tümü Taliban’dan meydana gelen “hükümet”te hiçbir kadin bulunmamasini not ettiklerini bildirirken, Almanya Disisleri Bakani Heiko Maas da “hükümet”in kapsayici olmadigina vurgu yaparak gelismenin iyimserlik olusturmadigini ifade etti.
-"Hükümet" baskanligi için Molla Birader yerine Molla Hasan
Son aylarda tüm diplomatik süreçlerde ve müzakerelerde Molla Abdulgani Birader'in ön plana çikmasi, "basbakanlik" görevinin kendisine verilecegi beklentisine yol açmisti.
Ancak Taliban haftalar süren iç müzakerelerin ardindan Molla Muhammed Hasan'da karar kildi.
Hasan, Taliban’in en üst karar alma organi olan Liderlik Konseyi’ne uzun süre baskanlik etti. Taliban'in kurucularindan olan Hasan, 1996 ve 2001 arasindaki Taliban yönetiminin ilk disisleri bakani ve daha sonra basbakan yardimciligi görevini yürüttü.
Hasan’in Taliban’in kurucusu Molla Ömer’e yakin oldugu biliniyor. Taliban’in kalesi Kandahar'dan olan Hasan, grup içinde yüksek saygi görüyor.
1996-2001 yillari arasindaki Taliban hükümetindeki rolü nedeniyle Hasan, BM yaptirimi altinda bulunuyor.
- Abdulgani Birader
Birader, ABD ve diger ülkelerle yürüttügü diplomatik iliskiler nedeniyle öne çikmisti. Bu nedenle kurulacak hükümete Birader’in öncülük etmesi bekleniyordu. Ancak Birader, Hasan’in yardimciligina getirildi.
Birader, eski hükümet döneminde savunma bakani yardimciligi görevini yürütüyordu.
ABD isgaliyle Taliban hükümetinin düsmesinden sonra grubun baslattigi saldirilarda Birader, önemli bir figür oldu.
Pakistan'in güneyindeki Karaçi kentinde 2010'da güvenlik güçlerince yakalanan Birader, ABD ile sürdürülen baris görüsmelerine katkisi olacagi düsüncesiyle eski ABD Baskani Donald Trump'in talebiyle 2018'de serbest birakildi.
ABD ile Taliban arasinda imzalanan baris anlasmasina Taliban adina Molla Birader imza atarken, müzakerelerde birçok devlet adamiyla üst düzey görüsmeler gerçeklestirdi.
Ocak 2019'dan bu yana Taliban'in Doha'daki siyasi ofisinin baskanligini yürüten Birader, ABD-Taliban baris anlasmasi kapsaminda 3 Mart 2020'de Trump ile telefonda görüserek, bir ABD baskaniyla görüsen ilk Taliban yöneticisi oldu.
Birader, Kabil'in Taliban'in kontrolüne girmesinden kisa süre sonra diger üst düzey grup üyeleriyle kameralar karsisina geçmis, Afganistan'i yönetirken izleyecekleri politikalara dair ilk basin açiklamasini yapmisti.
- Molla Abdusselam Hanefi
Geçici hükümette “basbakan vekili” olan Molla Muhammed Hasan’in yardimciligina getirilen Abdul Selam Hanefi, kabinede tek Özbek kökenli Taliban yöneticisi.
Grubun Katar’daki siyasi ofisinin sürdürdügü müzakere ekibinde yer alan Hanefi, Kabil kontrol altina alindiktan sonra basin açiklamasi yapilmasi amaciyla kameralar karsisina geçmisti.
Fakir bir aileden gelen ve küçük yasta yetim kalan Hanefi, Taliban’in insan kaynagini olusturan Pakistan medreselerinde yetisti. ABD isgali öncesi Taliban iktidarinda Egitim Bakani yardimciligi görevini yürüttü.
- Siraceddin Hakani
Taliban’in önemli kanatlarindan olan Hakkani Grubu’nun lideri Siraceddin Hakkani "içisleri bakani vekili" oldu.
Pakistan-Afganistan siniri boyunca Taliban’in ekonomik ve askeri varliklarini yöneten Hakkani Grubu, ülkedeki birçok bombali eylemden sorumlu tutuluyor.
2008'de Kabil'in lüks otellerinden birine yapilan baskin ve dönemin Afganistan Cumhurbaskani Hamid Karzai'ye yönelik suikast girisimiyle Hindistan'in Kabil elçiligine yapilan bombali saldirilar, bu suçlamalardan bazilari arasinda gösteriliyor.
ABD Federal Sorusturma Bürosu (FBI), daha önce Hakkani'nin tutuklanmasini saglayacak bilgiyi verene 5 milyon dolara kadar ödül verecegini duyurmustu. Hakkani, FBI tarafindan “küresel terörist” olarak tanimlanmisti.
Öte yandan, Siraceddin Hakkani’nin amcasi Halil El-Rahman Hakkani de "Mülteciler Bakanligi vekilligine" getirildi. Hakkani ailesinden 2 kisi daha kabinede yer buldu.
- Molla Muhammed Yakub Mücahid
Taliban’in kurucusu Ömer’in oglu Muhammed Yakub Mücahid, “savunma bakani vekilligine” getirildi. Yakup, grubun Afganistan'daki askeri operasyonlarini yönetiyordu.
Önceki Taliban lideri Molla Mensur'un ölümünün ardindan Taliban liderliginin Yakub'a teklif edildigi ancak bunu yasinin genç olmasi ve askeri deneyiminin eksik olmasindan dolayi reddettigi ifade ediliyor.
31 yasindaki Molla Muhammed Yakup'un, babasinin ölümünden önce taninirligi da düsüktü.
- Emirhan Muttaki
"Disisleri bakani vekilligi" görevine getirilen Emirhan Muttaki, eski Taliban yönetiminde egitim bakanligi ile kültür ve enformasyon bakanligi yapti.
Grubun, Katar’daki müzakere heyetinin üyesi olan Muttaki’nin örgüt içindeki ilimli seslerden biri oldugu dile getiriliyor.
Muttaki, ABD’nin Afganistan’dan çekilme süreciyle ilgili yürütülen müzakerelere katildi.
Muttaki’nin yardimciligina ise, Sir Muhammed Abbas Stanikzai getirildi.
Önceki Taliban hükümetinde bakan yardimcisi olan Stanikzai, Taliban'in bazi ülkelere yaptigi diplomatik ziyaretlerde de yer aldi.
- Kari Fasihuddin
Taliban içinde "Kuzeyin Fatihi" lakabiyla bilinen Tacik kökenli "Genelkurmay Baskani" Kari Fasihuddin, tarihte Pencsir eyaletinin baskenti Bazarak'a ayak basan ilk Taliban komutani olarak biliniyor.
Taliban Askeri Komisyonu Komutan Yardimcisi Kari Fasihuddin, Taliban'in Afganistan'in kuzeyini ele geçirmesinde kilit rol oynadi. Fasihuddin ülkenin kuzeydogusundaki Badahsan'dan gelen bir isim.
- Istihbarat baskani ve 3 isim Guantanamo tutuklusuydu
Taliban yönetiminde yer alan 4 üst düzey Taliban yetkilisi, Guantanamo cezaevinde tutuklu kalmis ve 2014’te mahkum takasiyla serbest birakilan isimlerden olusuyor.
Nurullah Nuri, "Sinir ve Kabile Bakanligi vekilligi"; Hayrullah Hayirhah, "Kültür ve Enformasyon Bakanligi vekilligi"; Muhammed Fazil Mazlum ise "Savunma Bakan Yardimciligi"na getirildi.
ABD'nin bir dönem Guantanamo'da hapsettigi Abdulhak Vasik'a ise "Istihbarat Direktörü vekilligi" görevi verildi.
- Taliban hükümetinin uluslararasi taninma durumu
Taliban'in 15 Agustos'ta baskent Kabil'e girmesi ve Pencsir dahil ülkenin tümünü kontrolüne almasinin ardindan uluslararasi alanda taninip taninmayacagi tartismalari baslamisti.
ABD ve Avrupa ülkeleri, vatandaslari ve kendileriyle is birligi yapan Afganlarin tahliyesi için Taliban'la çok yakin temaslar yürütmesine karsin yönetimin taninmasina sicak bakmadiklari mesajini vermeye devam ediyor.
Taliban'la en yakin iliskiye sahip ülke olarak bilinen Pakistan da meseleye Afganistan'daki kosullari ve uluslararasi konjonktürü dikkate alarak yaklastigini bildiriyor.
Taliban'in özellikle finansman ve altyapi yatirimlari için en büyük umudu durumundaki Çin yönetimi de iyi iliskiler kurma ve yürütme konusunda güçlü mesajlar vermesine karsin taninma konusunda aceleci davranmayacagini gösterdi.
"Afganistan süratle toparlanmasi" gerektigini vurgulayan Cumhurbaskani Recep Tayyip Erdogan da Türkiye'nin konuya yaklasimina iliskin, "Biz burada süreci dikkatle takip etmeliyiz. Bir defa kesinlikle Taliban'in devlet olma veya devlet yönetme noktasindaki durusu nedir, bunu görecegiz." ifadelerini kullanmisti.