ANALİZ - Kuzey Irak'ta Başkanlık Krizi Üzerinden Siyasi Güç Mücadelesi

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nde (IKBY) Mesut Barzani'nin görev süresine ilişkin yürütülen "başkanlık tartışması" bölgedeki siyasi partiler arasındaki güç mücadelesini bir kez daha gözler önüne serdi.

İran siyasetine yakın olduğu belirtilen Süleymaniye kanadındaki Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), Goran Hareketi ve İslami Toplum Partisi (Komel İslam) Barzani'nin görev süresinin uzatılmasını siyasi pazarlık konusu yapmak istiyor.

KYB, Goran ve Komel İslam, Barzani'nin görev süresinin iki yıl daha uzatılması karşılığında yetkilerinin azaltılmasında ısrarcı. Her üç parti de bölgesel başkanlığın Irak cumhurbaşkanlığı gibi sembolik bir makam olmasını talep ediyor. Milletvekili sayısı yüksek olmasına rağmen Peşmerge birliği olmadığı için pratikte siyasi gücü zayıf olduğu ifade edilen Goran, içinde yer aldığı koalisyon hükümetinin ve parlamentonun güçlendirilmesini istiyor. Kürt bölgesinde "başkanlık", "başbakanlık" ve "parlamento başkanlığı" olmak üzere üç önemli makam bulunuyor. Goran, bölgesel başkanın halk oyuyla değil parlamentoda seçilmesinde ısrarcı. Goran'ın bu şekilde KDP'den başkanlık veya başbakanlık makamlarından birini almak istediği belirtiliyor.

-Denklemi değiştiren birliktelik

111 milletvekilinden oluşan IKBY Parlamentosunda Goran 24, KYB 18, Komel İslam 6 sandalye ile temsil ediliyor. Toplam vekil sayısı 48'i bulan üç partinin, KDP'ye karşı birlikte hareket etmesi siyasi dengeleri alt üst etti. Tek başına 38 vekile sahip KDP, bu cepheye karşı kaybetmemek için diğer siyasi partileri yanına çekmek istiyor. Kürt parlamentosunda 56 vekile ulaşan taraf çoğunluğu elde ediyor.

Başkanlık tartışmasında kilit role sahip İslami Birlik Partisi (Yekgirtu) ise bu krizde ikiye bölünmüş durumda. Parlamentodaki 10 vekiliyle bölgenin 4'üncü büyük partisi Yekgirtu'nun "Badini" olarak adlandırılan Erbil ve Duhok kanadı Barzani'ye destek verirken, "Soran" olarak isimlendirilen Süleymaniye kanadı Goran, KYB ve Komel İslam ile hareket ediyor. Parlamentoda başkanlıkla ilgili yapılacak bir oylamada, Yekgirtu'nun desteğini arkasına alan blok, çoğunluğu sağlamış olacak.

Yekgirtu'nun desteğini almak için temaslarda bulunan KDP, kısmen başarılı oldu. Zira Yekgirtu başkanlık krizinde ikiye bölündü. Partinin önemli ismi Dindar Doski, Barzani'ye destek için Duhok'ta istifa etti. Ancak parti yönetimi istifayı kabul etmedi. Yekgirtu'da kırılma noktası olan bu olay partide Barzani'ye yönelik desteğin artmasını sağladı. Kürt Parlamentosu'nda 5 vekille temsil edilen Türkmenler ile 6 sandalyesi bulunan Hristiyanlar ve birer sandalyeye sahip Sosyalist Partisi, Komünist Partisi ve Araste de Barzani'nin görevinde kalmasına sıcak bakıyor.

-KDP sürpriz istemiyor

KDP, kısmen Yekgirtu ile Türkmen, Hristiyan ve birer vekili olan 3 küçük partinin desteğini kazansa da bir sürpriz yaşamamak için konuyu parlamentoya taşımadan siyasi uzlaşıyla halletmek istiyor. KYB, Goran ve Komel İslam üçlüsünün 23 Haziran'da başkanlık yasasını yeniden düzenleyen ve Barzani'nin yetkilerini kısıtlamayı amaçlayan tasarının görüşüleceği oturumu KDP boykot etmişti.

IKBY Adalet Bakanlığı Komisyonu'nun Barzani'nin yeni bir seçime kadar görevde kalacağına ilişkin kararı başkanlık krizini yasal olarak çözse de siyasi deprem sürüyor. Tüm parti liderlerinin katılımıyla krizin siyasi boyutuna yönelik görüşmeler yapılacak. KDP, bu konuda muhalif olan diğer partileri ikna etmeye çalışıyor. Özellikle Goran sert tutumuyla dikkati çekiyor. Goran, KDP'nin başkanlığa yönelik tutumunu netleştirmesini istiyor. Barzani'nin ne kadar görevde kalacağı, bir sonraki seçimde aday olup olmayacağına dair hususları bir dosya şeklinde diğer partilere sunmasını talep ediyor.

-Siyasi güç dağılımı

Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) 1946'da Molla Mustafa Barzani tarafından Bağdat'ta kuruldu. Molla Mustafa'nın 1979'da ölümü üzerine Mesut Barzani, KDP'nin başına geçti. 2013'teki genel seçimde 38 milletvekili çıkararak bölgenin en büyük siyasi partisi olma gücünü pekiştiren KDP, parlamentoda üyesi olan tüm siyasi partilerin içerisinde yer aldığı geniş katılımlı bir koalisyon hükümetinin kurulmasına öncülük etti. KDP, Goran, KYB, Yekgirtu, Komel İslam ve azınlık kotası uygulanan Hristiyan ve Türkmenler ile 3 küçük partinin içinde yer aldığı hükümet 2014 Haziranı'nda kuruldu. Sadece bir sandalye ile temsil edilen Bizutnewe İslam, hükümetin dışında kalarak, tek muhalif parti oldu. Böylelikle Kürt bölgesinde ilk defa muhalefetsiz bir hükümet kurulmuş oldu.

KDP çoğunluğu oluşturmasına rağmen iktidarını diğer partilerle paylaştı. Bakanlıkların paylaşımında cömert davrandı ve koalisyondaki her partiye bakanlıklar verdi. 19 bakanlığın olduğu hükümette KDP, İçişleri, Doğal Kaynaklar, Eğitim, Planlama ve Belediyeler Bakanlığı olmak üzere 5 bakanlığı aldı. Başbakanlık makamı da KDP'nin elinde. Erbil ve Duhok iline hakim KDP, finansal kaynakları, oy oranı, güçlü tabanı ve kendisine bağlı Peşmerge, polis ve asayiş birlikleriyle bölgenin en büyük siyasi gücü konumunda. Mesut Barzani'nin lideri olduğu KDP'de Başbakan Neçirvan Barzani, Hemin Hawrami, Fazıl Mirani, Sefin Dizayi, Mesrur Barzani gibi önemli isimler bulunuyor.

-Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB)

Celal Talabani tarafından 1 Haziran 1975'te kuruldu. Sosyal demokrat olarak kabul edilen KYB aynı zamanda Sosyalist Enternasyonal üyesidir. KYB, 2013 yılına kadar KDP ile koalisyon hükümetleri kurdu. İki parti imzaladıkları "stratejik anlaşmaya" göre hareket ediyor. KYB, 2013'te yapılan milletvekili genel seçiminde ciddi oy kaybederek, milletvekili sayısında Goran Hareketi'nin gerisine düştü. KYB, 18, Goran 24 vekile sahip. Ancak KDP gibi Peşmerge ve asayiş gücü olan KYB, Süleymaniye ve Kerkük'teki hakimiyetiyle siyasi ağırlığını koruyor. Pratikte hala KDP'den sonra bölgenin ikinci büyük gücü konumunda. Irak'ta adı konulmayan anlaşmaya göre Kürtlere verilen Irak Cumhurbaşkanlığı makamına oturacak isim de KYB'den seçiliyor. Hali hazırda IKBY hükümetinde başbakan yardımcılığını elinde bulunduran KYB, Kalkınma, Kültür, Yüksek Eğitim ve Şehitler Bakanlığına sahip. Celal Talabani'nin hastalığı nedeniyle zaman zaman parti içi siyasi çekişme ve rekabetlerin yaşandığı KYB'de Kosret Resul, Berhem Salih, Kubat Talabani, Hero Talabani, Mela Bahtiyar gibi isimler öne çıkıyor. Oylarının çoğunu genel merkezinin bulunduğu Süleymaniye'den alan KYB, Goran ile ciddi bir rekabete girdi. Zira Goran, oylarının ciddi bir oranını KYB tabanından aldı. Ancak bölgesel başkan Barzani'nin görev süresinin uzatılması meselesinde KYB, Goran ile birlikte hareket etti. Bu duruma, İran'ın her iki parti üzerindeki etkisinin neden olduğu iddia ediliyor.

-Goran (Değişim) Hareketi

Goran, KYB'de uzun yıllar Celal Talabani'nin yardımcısı ve sağ kolu Noşirvan Mustafa tarafından 2009'da kuruldu. Goran, 2009'da girdiği ilk seçimde 25 vekil çıkararak büyük başarı kaydetti ve dikkatleri üzerine çekti. 2013'teki genel seçimde ise 24 milletvekili çıkararak, KDP'den sonra milletvekili sayısıyla bölgenin ikinci büyük partisi oldu. Diğer partilerin içerisinde yer aldığı koalisyon hükümetine dahil olarak ana muhalefeti bırakan Goran, KDP'nin en büyük iktidar ortağı oldu. Peşmerge, Maliye, Ticaret ve Din İşleri gibi önemli bakanlıkları alan Goran'a, IKBY Parlamentosu Başkanlığı da verildi. Ancak KDP ve KYB gibi Peşmerge ve polis gücü olmayan Goran, parlamentodaki gücünü pratikte gösteremedi. Goran, diğer partilerle eşit şartlara sahip olmak için Peşmergenin milli bir ordu haline getirilerek, tüm birliklerin Peşmerge Bakanlığına bağlanmasını istiyor. Goran, siyasi gücünü artırmak için başkanlık krizinde Mesut Barzani'nin görev süresinin uzatılmasını, bazı şartlar öne sürerek kabul edeceğini bildirdi. Bölgesel başkanın zayıflatılıp, parlamento ve hükümetin güçlendirilmesini talep eden Goran, böylelikle Kürt bölgesi siyasetinde gücünü artırmayı hedefliyor.

-İslami Birlik Partisi (Yekgirtu)

Sünni gelenek üzerinden Müslüman Kardeşler'e ve Türkiye'ye yakın olan Yekgirtu, 1994'te kuruldu. Salahaddin Muhammed Bahaaddin uzun süre partinin genel başkanlığını yürüttü. Muhammet Fereç, 6'ıncı kongrede Yekgirtu lideri seçildi. Yekgirtu, IKBY Parlamentosu'nda sahip olduğu 10 vekille bölgenin 4'üncü büyük partisi. Koalisyon hükümetinde yer alan Yekgirtu, Elektrik Bakanlığı ve Sosyal İşler Bakanlığına sahip. Merkezi Erbil'de olan partinin, Duhok, Erbil, Süleymaniye ve Halepçe'de tabanı bulunuyor. Ancak daha çok Duhok'ta güçlü olduğu belirtiliyor. Başkanlık krizinde kilit bir role sahip Yekgirtu'yu tüm partiler yanlarına çekmek istedi. Ancak Yekgirtu'nun Duhok kanadı başkanlık krizinde KDP'ye destek veriyor.

-İslami Toplum Partisi (Komel İslam)

Bizotnewe İslami'den ayrılan Ali Bapir tarafından 2001'de kuruldu. Parlamento'daki 6 vekiliyle bölgenin 5'inci büyük partisi Komel İslam'ın merkezi Erbil'de. Hükümet ortağı Komel İslam'ın elinde Tarım Bakanlığı bulunuyor. Komel İslam, İran'a yakın siyasetiyle dikkati çekiyor. Komel, başkanlık krizinde Barzani muhalifi cephede yer aldı.

-Türkmenler

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nde Kürtlerden sonra ikinci büyük etnik unsur Türkmenler, çeşitli siyasi partilere bölünmüş durumda. IKBY Parlamentosu'nda Türkmenler için 5 milletvekili kotası uygulanıyor. Kürt bölgesinde yapılan 2013 genel seçiminde Türkmen İlerleme listesi 2, Irak Türkmen Cephesi, Değişim Listesi ve Erbil Türkmen listesi birer milletvekili çıkardı. Türkmenler, genel olarak Barzani'ye destek veriyor. Irak Türkmen Cephesi Milletvekili Aydın Maruf, "Bölgenin içinde bulunduğu ağır şartlar nedeniyle başkanlık sistemininde şu anda bir değişiklik yapılmasını desteklemiyoruz. Tüm siyasi partileri, başkanlık krizini çözmek için uzlaşmaya çağırıyoruz" dedi.

Kürt bölgesinde kota uygulanan Asuriler ve Süryaniler ikişer, Keldaniler ve Ermeniler birer milletvekiline sahip. Türkmenlerle birlikte toplamda 11 sandalyeye sahip azınlıklar, etnik ve dini unsurlara yönelik pozitif politikaları nedeniyle Barzani'yi destekliyor.

Kaynak: AA