Baygiad’dan Esnafa Çek Bilgilendirmesi
BAYGİAD Yönetim Kurulu Başkanı Habip Berber, çek kanunu ile ilgili Bayburt’ta çoğu esnafın yeni kanundan haberi olmadığını bununla birlikte yapılan yanlışlıkların esnafa cezayı müeyyideye neden olduğunu açıkladı.
Vakıfbank Bayburt Şubesi müdürü Kadir Saydın çek kanunuyla alakalı şunları ifade etti: Çek, Üzerine yazılı belli bir tutarda paranın, Çek hamiline ya da belli bir kişiye veya emrine ödenmesi konusunda, Bir bankaya hitaben yazılan, Kıymetli evrak niteliğinde bir senettir.
YENİ BİR KANUNA NEDEN GEREK DUYULDU? Kanunun gerekçesinde yeni bir kanuna gerek duyulmasının nedeni beş başlık altında açıklanmaktadır.
Birinci gerekçe 3167 sayılı çekle ödemelerin düzenlenmesi ve çek hamillerinin korunması hakkındaki kanununa yönelik eleştiri ve şikâyetlerdir.
Karşılıksız çekin cezalandırılmasına ilişkin maddenin 3 kez kanunla değiştirilmesi ve 3 kez de Anayasa mahkemesinin incelemesine konu olması sisteme yönelik eleştirileri güçlendirmiş, şüpheleri artırmıştır.
Yeni Türk ceza kanunun yürürlüğe girmesi ile 3167 sayılı eski kanun yeni ceza kanununa teorik ve dogmatik yönden tamamen ters konuma düşmüştür.
KANUNUN AMACI NEDİR? Kanunun amacı; Çek defterlerinin içeriklerine, çek düzenlenmesine, kullanımına ilişkin esasları belirlemek, Çek hamillerinin korunmalarına ilişkin esasları düzenlemek, Kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması önlemlerine katkıda bulunmak, Çekin karşılıksız çıkması ve belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık hâllerinde uygulanacak yaptırımları belirlemektir.
Çek Uygulaması Sırasında Bankaların Yükümlülükleri Nelerdir? Bankalar çekin kullanımında çok önemli bir işleve sahiptirler, bu nedenle; çek hesabı açtırmak isteyenin yasaklı olup olmadığını araştırmak ve bu kişilerin ekonomik ve sosyal durumunun belirlenmesinde gerekli basiret ve özeni göstermekle yükümlü kılınmışlardır.
BANKALAR ÇEK HESABI AÇAR İKEN HANGİ BİLGİ VE BELGELERİ TEMİN EDECEKLER? Bankalar; Yasaklılık durumuna ilişkin adlî sicil kayıtlarını, Açık kimliklerini saptamak için fotoğraflı nüfus cüzdanı, pasaport veya sürücü belgesi örneklerini, Yerleşim yeri belgelerini, Vergi kimlik numaralarını, Tacirlerin ticaret sicili kayıtlarını, Esnaf ve sanatkârların esnaf ve sanatkâr sicili kayıtlarını almak ve çek hesabının kapatılması hâlinde bunları, hesabın kapatıldığı tarihten itibaren on yıl süreyle saklamakla yükümlüdür.
BELGELERİN SAĞLANMASI VE SAKLANMASI KONUSUNDAKİ HÜKME AYKIRILIĞIN YAPTIRIMI NEDİR? Sağlanması ve saklanması gereken bilgi ve belgelere ilişkin çek kanunu hükmüne aykırı hareket edilmesi halinde ilgili bankaya Cumhuriyet savcısı tarafından 500 TL’den 5.000 TL’ye kadar idarî para cezası verilir.
BİR MÜŞTERİMİZİN ÇEKİ KARŞILIKSIZ ÇIKTI, HAMİL ÇEKİ DÜZENLEYENİN ADRESİNİ İSTEDİ, VEREBİLİR MİYİM? Çek kanununda bu konuda açık hüküm olup; Çekin karşılığının tamamen veya kısmen bulunmaması hâlinde, çek düzenleyenin bankaca bilinen adresleri, talebi hâlinde hamile verilir. Bankacılık uygulamaları açısından bu talebin müşteriden yazılı olarak alınması gerekir.
Eğer vekil bu talepte bulunmuş ise yine vekilin yazılı talebinin ve vekaletnamesinin bir örneğinin alınması gerekir. Çekin karşılıksız çıkması dolayısıyla hamili tarafından talep edilmesi üzerine düzenleyicinin banka kayıtlarındaki adreslerinin kendisine verilmemesi hâlinde, ilgili bankaya Cumhuriyet savcısı tarafından beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.
YENİ KANUNDA BİR TACİR ÇEKİ KAVRAMI VAR, TACİR ÇEKİ NE DEMEKTİR? Gerçek veya tüzel kişi tacirler ile esnaf ve sanatkârlar odasına kayıtlı esnaf ve sanatkârların çekleri tacir çeki olacaktır. Bu çek anılan kişilerce bir ticari ilişki çerçevesinde düzenlenmiş bir çektir. Tacir çekinin yasaya konulmasının amacı, temel olarak ticaret şirketlerine ilişkin ödeme ve tahsil işlemlerinin şirketle ilgili veya ilgisiz gerçek kişiler üzerinden yürütülmesine engel olmak, kayıt dışı ekonominin, kara paranın aklanması ve terörün finansmanına engel olmak ve bu bağlamda hukuka aykırılıkların perdelemelerin ve başkasının arkasına gizlenmelerin engellenmesidir.
ESNAF VE SANATKÂRLAR TACİR ÇEKİ DÜZENLEYEBİLİRLER Mİ? Bu soru aslında iki bölüme ayrılır esnaf ve sanatkâr odasını kayıtlı olanlar ve esnaf ve sanatkâr odasını kayıtlı olmayanlar.
Esnaf ve Sanatkâr Odalarına Kayıtlı Olanlar: Esnaf ve sanatkârlardan esnaf ve sanatkâr odalarına kayıtlı olanlar, tacir kişilere özgü çek hesabı açtırarak tacir çeki düzenleyebilirler.
Esnaf ve Sanatkâr Odalarına Kayıtlı Olmayanlar: Esnaf ve sanatkâr odalarına kayıtlı olmayan esnaf ve sanatkâr ise tacir olmayan çek hesabı açtırabilir ve tacir olmayan çek düzenleyebilir.
TACİR OLMAYAN KİŞİYE TACİR KİŞİYE VERİLMESİ GEREKEN ÇEK DEFTERİNİN VERİLMESİNİN YAPTIRIMI NEDİR? Tacir olmayan kişiye tacir kişiye verilmesi gereken çek defteri verilemez. Veren banka görevlisi hakkında elli günden yüz elli güne kadar adlî para cezasına hükmolunur.
Tacir Olmayan Kişinin Çek Defterini Kullanması Mümkün Müdür? Yaptırımı nedir? Hayır, mümkün değildir. Tacirin ticarî işletmesiyle ilgili iş ve işlemlerinde, tacir olmayan kişinin çek defterini kullanarak çek düzenleyen ve düzenleten kişi altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
ÇEKLERDE ÇEK KANUNUNA GÖRE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR NELERDİR? Öncelikle Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekler, açıkça ayırt edilebilecek biçimde bastırılır. Çek defterinin her bir yaprağına şunlar yazılır: Çek hesabının numarası, Çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı, Çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı, Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarası Tüzel kişi adına çek düzenleyen kişinin adı ve soyadı, düzenlenen çek üzerine açıkça yazılır.
TÜZEL KİŞİ ÇEKLERİNDE NEYE DİKKAT ETMELİYİZ? Tüzel kişi çeklerinde tüzel kişinin adına ilave olarak ayrıca Tüzel kişi adına çek düzenleyen kişinin adı ve soyadı, düzenlenen çek üzerine açıkça yazılmış olmalıdır.
ÇEKLERDE BULUNMASI GEREKEN UNSURLAR Öncelikle Tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekler, açıkça ayırt edilebilecek biçimde bastırılacak, yani çekin tacir çeki mi, tacir olmayan kişi çeki mi olduğu ve çekin hamiline mi olduğu veya emrine mi olduğu çekin üzerinde açıkça baskı aşamasında belirtilmiş olacak.
Türk ticaret kanunundaki çekin unsurlarına ilave olarak Çek defterinin her bir yaprağında bulunacak bilgiler; çek hesap numarası,çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı,çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı,çek hesabı sahibi tüzel kişinin adı,çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin Vergi Kimlik Numarası,Tüzel kişi adına çek düzenleyen kişinin adı ve soyadının yazılmasına imkan verecek ibareler,çek numarası,imzaya imkan verecek ibareler.
TACİR ÇEKLERİ İLE TACİR OLMAYAN KİŞİ ÇEKLERİ VE HAMİLİNE DÜZENLENECEK ÇEKLER NASIL AYIRT EDİLECEK? Çek kanununa göre renklerin her birinin özel bir anlamı vardır. Örneğin yeşil tacir olmayan kişilerin çek karnesinde kullanılıyor.Kanuna göre tacir olan ve tacir olmayan kişilere verilecek çekler ile hamiline düzenlenecek çekleri açıkça ayırt edebilmek amacıyla zemin renkleri farklı olan çerçeveler içinde beyaz renkte (negatif görüntü) ve büyük harfler işli çek türünü belirten ibareler yer alacak.
TACİR ÇEKLERİ NASIL OLACAK? Tacir çeklerinde zemini lacivert olan çerçeve içerisinde beyaz renkte (negatif görüntü) ve büyük harflerle “TACİR” ibaresi yer alacak.
HAMİLİNE TACİR ÇEKLERİ NASIL OLACAK? Hamiline düzenlenen tacir çeklerinde zemini kırmızı olan çerçeve içerisinde beyaz renkte (negatif görüntü) ve büyük harflerle, Hamiline ifadesi ikinci satırda olmak üzere, “TACİR HAMİLİNE” ibaresi yer alır. Ayrıca bu tür çekler, lehtar ismi için ayrılan kısımda “HAMİLİNE” ibaresi yer alacak şekilde bastırılır.
TACİR OLMAYAN KİŞİ ÇEKLERİ NASIL OLACAK? Tacir olmayan kişi çeklerinde zemini yeşil olan çerçeve içerisinde beyaz renkte (negatif görüntü) ve büyük harflerle “TACİR OLMAYAN” ibaresi yer alacak.
Tacir Olmayan Hamiline Kişi Çekleri Nasıl Olacak? Hamiline düzenlenen tacir olmayan kişi çeklerinde zemini kahverengi olan çerçeve içerisinde beyaz renkte (negatif görüntü) ve büyük harflerle, Hamiline ifadesi ikinci satırda olmak üzere, “TACİR OLMAYAN HAMİLİNE” ibaresi yer alır. Ayrıca bu tür çekler, lehtar ismi için ayrılan kısımda “HAMİLİNE” ibaresi yer alacak şekilde bastırılacak.
HAMİLİNE DÜZENLENECEK ÇEKLERDE BAŞKACA ÖZELLİKLİ BİR DURUM VAR MI? Hamiline düzenlenecek çekler için sadece bu çeklere ilişkin işlemlerin işlendiği ayrı bir çek hesabı açılması zorunluluğu gelmiştir. Hamiline çek karnesi verilenlerde bu hususa da dikkat etmeliyiz.
ÇEKTE İMZA - İMZA EL YAZISI OLMALIDIR Üzerine borç alan kimsenin çekteki imzası el yazısı olmalıdır. Eğer imza el ile atılmayıp kaşe ile basılırsa geçerli olmaz. Temel hukuk eğitimlerinden hatırlayacağın üzere, imza atamayanlar (okuma yazma bilmeyenler, kolu olmayanlar vs.) noter tarafından onaylanmış ve elle yapılmış mühür kullanabilirler. Ancak unutma kanun kambiyo senetlerini bundan ayrık tutmuştur. Yani çekte bunu kullanamazlar.
Hamiline Yazılı Çekler: Kambiyo senetleri içinde Yalnızca çek hamiline yazılı olarak düzenlenir. Yeni çek kanunumuza göre çekler baştan kanunen hamiline düzenlenebilir. Hamiline çeklerde hamiline olduğu ibaresi ile çek içinde matbu olarak hamiline kelimesi yer alır.
Emre Yazılı Çekler: "Emir ve havalesine" veya emrine kaydı bulunan çekler emre yazılı çeklerdir. Emre yazılı çekler ciro işleminden sonra teslim edilmek suretiyle devredilebilir.
Nama Yazılı Çekler: Çek metninde belirli bir şahsın ismi gösterilmekle beraber, "Emre yazılı değildir." veya buna benzer bir kayıt yazılı ise bu çek nama yazılı demektir. Bu kayıt ciro yolu ile devrini engeller. Ancak alacağın temliki suretiyle devredilebilir. Bu yazılı temlik beyanı "İşbu çekten doğan alacağımı .'ya temlik ettim" şeklinde veya ayrı bir kağıda yazılabilecek temlik beyanı ile olacaktır.
ÇEKİN KARŞILIĞININ HİÇ BULUNMAMASI HALİNDE BANKANIN ÖDEMEKLE YÜKÜMLÜ OLDUĞU TUTAR NE KADARDIR? Çekin karşılığının hiç bulunmaması halinde Banka; Çek bedeli banka yükümlülük tutarı veya üzerinde ise banka yükümlülük tutarını, Çek bedeli banka yükümlülük tutarının altında ise çek bedelini öder. Banka ödeme yükümlülükleri fiyat endekslerindeki değişimlere göre her yıl yeniden belirlenir.
Ödeme Yükümlülükleri: 2011 yılı için yeni çek kanunundan sonra basılan yeni çekler için bankanın ödeme yükümlülüğü 655 TL’sidir. 2011 yılı için çek kanunundan önce basılan eski çekler için banka ödeme yükümlülüğü 545 TL’sidir. Örneğin çek bedeli tam banka yükümlülük tutarı kadar ise banka, banka yükümlülük tutarı kadar ödeme yapar. Örneğin çek bedeli banka yükümlülük tutarından fazla ise banka yine, banka yükümlülük tutarı kadar ödeme yapar. Örneğin çek bedeli banka yükümlülük tutarından az ise, Banka çek tutarını öder.
ÇEKİN KARŞILIĞININ KISMEN BULUNMASI HALİNDE BANKANIN ÖDEMEKLE YÜKÜMLÜ OLDUĞU TUTAR NE KADARDIR? Çek bedeli banka yükümlülük tutarı veya altında ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığı banka yükümlülük tutarına tamamlayacak miktar, Çek bedeli banka yükümlülük tutarının üzerinde ise, çek bedelini aşmamak koşuluyla, kısmî karşılığa ilave olarak banka yükümlülük tutarı kadar daha banka tarafından ödenmek zorundadır. Örneğin çek bedeli banka yükümlülük tutarının altında ise ve hesapta bu tutardan da az bir tutar var ise banka hesaptaki tutarı çek tutarına tamamlar. Örneğin çek bedeli banka yükümlülük tutarının üzerinde ise ve hesapta da bir miktar kısmi karşılık var ise banka kısmi karşılığa ilave olarak banka yükümlülük tutarı kadar daha öder. Ancak toplam ödenen tutar hiç bir zaman çekin bedelini aşamaz.
KARŞILIKSIZDIR İŞLEMİ NASIL YAPILIR? Karşılıksızdır işleminin yapılabilmesi için; Öncelikle Hamilin talepte bulunması gerekir.
Karşılıksızdır işlemi için çekin arka yüzüne,Tahsil için çekin bankaya ibraz edildiği tarih,Hesap durumu, yani hesapta ne kadar para bulunduğu,Bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar, ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmak,Eğer ibraz eden tüzel kişi adına bedeli, tahsil ediyorsa bu husus belirtilmek suretiyle,Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilerek yapılır.İbraz eden kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından bu bilgilerin altı imzalanmak suretiyle karşılıksız işlemi gerçekleştirilir. Önemli nokta; Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz.
Yeni Çekler İçin: Örneğin banka ödeme yükümlülüğü tutarı üzerinde bir çek ile bankaya başvurulsun ve bu hesapta da bir miktar bakiye bulunsun. Yeni çeklerde banka kısmi bakiyeye ilave olarak bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutarı kaynağından karşılayacağından ibrazda ödenecek tutar kısmi bakiye ve bankanın ödemekle yükümlü olduğu tutarın toplamı kadar olacaktır.
Karşılıksızdır işlemi ise çek tutarından bankanın kısmi bakiye ve ödemekle yükümlü olduğu tutarının toplamının çek tutarından düşülmesi ile bulunulacaktır.
Yani çeki yeni çeklerde banka kısmi bakiyeye artı olarak sorumluluk tutarını da eklemekte, eski uygulama da sorumluluk tutarına kadar ödeme yapıyorduk. Yeni uygulama da ise çek tutarını aşmamak koşulu ile sorumluluk tutarını ilave olarak ödüyoruz. Karşılıksızdır işlemini ise ödenmeyen tutar ile sınırlı olarak yapıyoruz.
Eski Çekler İçin: Örneğin banka ödeme yükümlülüğü tutarı üzerinde bir çek ile bankaya başvurulsun ve bu hesapta da bir miktar bakiye bulunsun. Eski çeklerde banka kısmi bakiyeyi bankanın sorumluluk tutarına tamamlayacağından banka eski çekler için belirlenmiş olan sorumluluk tutarından kısmi bakiyeyi çıkartarak banka kaynağından karşılanacak tutarı bulur. Üzerine kısmi bakiyeyi ekler ve banka toplam olarak eski çekler için belirlenen sorumluluk tutarı kadar ödeme yapar. Bu durumda da çek tutarından toplam ödenecek tutarı çıkartarak karşılıksız kalan tutarı bulur.”