'Enflasyon Düsme Egilimine Giriyor Ama Zor Bir Süreç Yasanacak'
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi Enflasyon Raporu’nda yil sonu enflasyon tahmini yüzde 36’den yüzde 38’e yükseltildi. Tahmin araligi ise yüzde 34 yüzde 42 bandinda daraltildi. Prof. Dr. Hayri Kozanoglu, bu durumun yilin sonuna 8 ay kalmasi, belirsizlik unsurlarinin azalmasiyla açiklanabilecegini söyledi. 2025 yil sonu tüketici enflasyonu tahmininin yüzde 14’te korunduguna dikkat çekerek “2 puanlik bir artisi söz konusu. Geçen ay ABD’de de bireysel harcamalar enflasyonunun beklenenden yüzde 0.1 yüksek gelerek yüzde 2,7 açiklandi. Bu tüm hesaplari degistirmisti. Bu bize sembolik gibi gelen 2 puanlik artisin ne kadar önemli oldugunu gösteriyor” dedi.
Asgari gelirlinin bütçesi, beslenme, ulasim ve barinmaya
Koç Üniversitesi-Konda hane halki arastirmasina göre ise sade yurttaslarin yil sonu enflasyon beklentisinin yüzde 96 çiktigini hatirlatti. Bu farkin nedenlerini açiklayan Kozanoglu, “Insanlar beklentilerini geçmise göre belirler. Nisan ayinda yüzde 69.8’e ulasan manset enflasyonun üzerine TÜIK’in verilerine duyulan güvensizlik de neden olabilir. Diger bir nedeni de özellikle dar gelirlinin zorunlu ihtiyaç kalemlerinin enflasyon endeksinden daha fazla artmasi. Nisan ayi verilerine göre; pazar fiyatlarinin göstergesi taze meyve-sebze yüzde 78, ulastirma hizmetleri yüzde 101, kira ise yüzde 124.5’luk bir yillik enflasyon sergilemis. Bu rakamlar bütçesi beslenme, ulasim ve barinmaya sikisan bir asgari ücretlinin maruz kaldigi enflasyon, arastirmanin ortaya koydugu yüzde 96 oranini yakin” seklinde konustu.
Enflasyon Raporu enflasyonun Mayis sonunda yüzde 75’i asacagini, yaz aylarinda ise baz etkisi denilen 2023 Temmuz-Agustos aylarindaki yüzde 9’u asan aylik enflasyon rakamlarinin devreden çikmasiyla enflasyonun hizla gerileyecegini ancak ancak önceki raporlardaki beklentilerin aksine burada çikti fazlasi olduguna dikkat çeken Kozanoglu, “Bu bir ekonominin kapasitesinin üzerinde üretim yapmasi ve bunun da enflasyona yol açmasi anlami tasiyor” yorumunu yapti.
“Temmuz’da asgari ücret güncellenmeli”
Rapora göre, I. Enflasyon Raporu’na kiyasla enflasyonun ana egilimi tahmini yüzde 1.8, çikti açigi yüzde 0.4, gida fiyatlari yüzde 0.2 yukari çekmis. Buna karsi Türk lirasi cinsinden ithalat fiyatlariyla yönetilen/yönlendirilen fiyatlarinin yüzde 0.2 asagi indiginin görüldügünü belirten Kozanoglu, “Bunun net etkisi enflasyon tahmininin yüzde 2 yukari güncellemesi olmus. Burada dikkat çeken nokta ise yönetilen/yönlendirilen fiyatlar. Çünkü elektrik, dogal gaz zamlari ile KDV-ÖTV ayarlamalari önce 31 Mart seçimleri sonrasina, simdi de muhtemelen Temmuz ertesine birakildi. Böylelikle ilk 6 ay enflasyonuna bagli olarak emekli ve kamu çalisanlarina yapilacak zam oraninin düsük çikmasi düsünülüyor olabilir. Diger boyutu ise, ertelenmis bir enflasyon dinamiginin devreye girmesiyle yil sonu enflasyonunu besleme riski” diyerek önemli uyarilarda bulundu. Kozanoglu, ayrica asgari ücretin Temmuz’da güncellenmesi gerekliligine isaret ederek, emekli ve kamu çalisaninin ücret artislarinin gündemin öncelikli maddeleri olacagini kaydetti.
“Uygulanan programin sosyal yan etkileri: Vatandasin daha az et ve peynir tüketmesi”
Enflasyon Raporu’nda saticilarin asiri fiyat koymasi, bozulan enflasyon beklentilerini suistimal etmesine yani “saticilar enflasyonu”na deginilmemesini de elestiren Kozanoglu, raporun, “Faizler yükselir, parasal sikilasma sürdürülürse ortalama tüketici harcama yapmak yerine tasarrufa yönelir, böylece talep düser, enflasyon geri çekilir” mantigi üzerine kurgulandigini hatirlatti. Keskin bir sikilasmanin, ekonomiyi durgunluga sürüklemesi ve issizligi patlatmasi tehlikesini tasidigini ifade etti.
Kozanoglu’na göre dar gelirli yurttaslarin, özellikle emekli ve asgari ücretlilerin bu sartlarda tasarruflarini artirmak gibi bir lüksleri yok. Enflasyon Raporu döneminde ihtiyaç kredisi faizlerinin 20.6 puan artarak yüzde 81.3’e yükseldigi, kart nakit çekimde aylik faizin yüzde 5’e getirildigi ifade ediliyor.
Ayrica Kozanoglu, “Borçlanma sartlarinin bu sekilde agirlastirilmasinin, insanlarin yasamlarina daha az et, peynir tüketmek, pazarda sebze-meyveye uzanamamak seklinde yansiyacak. Bu da uygulanan programin sosyal yan etkisi” öngörüsünde bulundu.
“Kisi basina ortalama borç bakiyesi ise 73 bin 346 lira”
Bankalar Birligi Risk Merkezi Subat verilerine göre ihtiyaç, konut ve tasit kredisi olmak üzere 40.2 milyon kisinin bireysel kredi borcu var. Buna göre, kisi basina ortalama borç bakiyesinin 73 bin 346 lira olduguna dikkat çeken Kozanoglu sözlerini söyle sürdürdü:
“Bireysel kredi karti bulunan 37 milyon kisinin ortalama borcu ise 36 bin 086 lirayi buluyor. Türkiye ekonomisinin önünde artan faizlerle saatli bomba gibi bekleyen önemli bir bireysel kredi borcu sorunu duruyor. TCMB mevduat faiz oranlarinin yükselisini sürdürdügünü ve 26 Nisan itibariyla yüzde 60.3 düzeyine çiktigini söylüyor. Gelgelim Rapor’un, ‘Yüksek ve düsük montanli mevduata uygulanan faiz farki ve nedenleri’ bölümünde; 100 bin liranin altindaki mevduata, 1 milyon liranin üzerindeki mevduatin 10.7 puan altinda faiz verildigi söyleniyor. Enflasyon beklentilerinin arttigi, kurlardaki oynakligin yükseldigi dönemlerde bu farkin arttiginin altini çiziliyor. Özetle faizler yükselse de tasarruflar artsa da bu durumdan yine zenginler faydalaniyor. Dar gelirliler düsük faizlerle yetinmek zorunda kaliyor.”