Başkanlık sistemi nedir ?
Başbakan Erdoğan'ın, başkanlık sisteminin yeniden Türkiye'nin gündemine gelebileceğini açıklaması, geçmişte de yaşanan bazı tartışmaları beraberinde getirdi.
Başbakan Erdoğan ' ın ABD ' deki uygulamayı ö ; rnek gö ; stererek ' ABD ' de başkan teklifler yapıyor . Ancak Kongre onayı olmadan hiç ; bir karar alınamıyor . Bizde ise bunun tam tersi . Rahmetli Ö ; zal zamanında bu ç ; ok konuşuldu . Yepyeni bir anayasayla , halkımız bize bu yetkiyi verirse bunlar gü ; ndeme gelebilir ve bunlar tartışılabilir , konuşulabilir ' aç ; ıklaması konuyu yeniden gü ; ndeme getirdi .
Başkanlık sistemi daha ö ; nce 1990 ' lı yıllarda 8 . Cumhurbaşkanı Turgut Ö ; zal ' ın , 2000 ' li yıllarda ise 9 . Cumhurbaşkanı Sü ; leyman Demirel ' in ö ; nerisiyle ü ; lke gü ; ndemine taşındı . Cihan Haber Ajansı muhabirine konuşan eski bakanlardan Hasan Celal Gü ; zel ile bugü ; nü ; n şartlarında başkanlık sisteminin faydalarının yanı sıra ü ; lke aç ; ısından mahsurlarının da bulunduğuna işaret etti .
Kısaca faydalarını ' Kuvvetler ayrılığının daha iyi uygulanabilmesini sağlar , yü ; rü ; tme organını başkan vasıtasıyla gü ; ç ; lendirir , parlamentonun da daha yetkili olmasına sebep olur , ayrıca yargı da kuvvetler ayrılığı iç ; indedir , sü ; ratli hareket etme fırsatı verir , başkana ve gü ; ç ; lü ; bir yö ; netimi gü ; ndeme getirir . ' şeklinde ö ; zetleyen Gü ; zel sö ; zlerini şö ; yle sü ; rdü ; rdü ; :
' Mahsurları da Tü ; rkiye iç ; in ö ; zellikle Kü ; rtç ; ü ; lü ; k ve bö ; lü ; cü ; lü ; k konusunun gü ; ndemde kalması halinde , eyalet sistemine başkanlık sistemine paralel olarak geç ; ilmesi fevkalade mahsurlu olur . Tü ; rkiye ' nin bö ; lü ; nmesi bakımından probleme sebebiyet verebilir . İkincisi , başkanlar , bizim daha ö ; nce bir monarşi geleneğimiz olduğu iç ; in , eğer demokratik sistemi iyi muhafaza edilemezse başkanların da bu gü ; cü ; totaliter bir yö ; netime geç ; me bakımından tenkide değer bir şey oluşturur . Onun iç ; in bu konu , ö ; yle acelecilik edilecek bir konu değildir . Dikkatle takip etmek lazımdır . Ben prensip olarak başkanlık sisteminin daha fazla faydasının olduğuna inanıyorum . Ama dediğim gibi eyalet sistemine gitmemek ve başkanın yetkililerinin istismar edilmemesi iç ; in gereken denge sistemlerini kurmak şartıyla . '
Ö ; zal ' ın kuvvetli bir başkan olmak istediğini vurgulayan Gü ; zel , ü ; lkenin sü ; ratli hareket edebilmesini sağlamak ve kuvvetli bir başkan olmak amacıyla Ö ; zal ' ın kendisinin de başkanlık sisteminin başkanı olmak hayali iç ; inde olduğunu kaydetti .
BAŞKANLIK SİSTEMİNİ DEMİREL VE Ö ; ZAL DA İSTEDİ
Bu tartışmayı ilk gü ; ndeme getiren Turgut Ö ; zal oldu . Ö ; zal ' ın başkanlık sistemi ö ; nerisini gü ; ndeme getirdiğinde ona en bü ; yü ; k muhalefeti o dö ; nem Başbakan olan Sü ; leyman Demirel yaptı . Tartışma 1993 yılında Ö ; zal ' ın ö ; lü ; mü ; nü ; n ardından bir sü ; re rafa kaldırıldı .
1983 yılında Ö ; zal ' ın başbakanlık koltuğunda oturduğu dö ; nemde Başbakanlık Mü ; steşarı olan Hasan Celal Gü ; zel , bu konunun nasıl gü ; ndeme geldiğini şö ; yle anlatmıştı : ' Ö ; zal 12 Eylü ; l kalıntısı Cumhurbaşkanı Kenan Evren ' in mü ; dahalelerinden bunaldığı zaman cumhurbaşkanının yetkilerinin azaltılması gerektiğini savunurdu . Hatta bana cumhurbaşkanının kararnameler ü ; zerindeki yetkisini azaltan bir kanun tasarısı da hazırlattı . Ö ; zal cumhurbaşkanı olmak istemiyordu ama Semra Ö ; zal istediği iç ; in oldu . Oysa biz Ö ; zal ' ın ' Abi ' dediği Demirel ' i cumhurbaşkanı yapmayı planlıyorduk . Ancak Ö ; zal , cumhurbaşkanı seç ; ilince bu dü ; şü ; nceleri değişti ve cumhurbaşkanının yetkilerinin azlığından şikâ ; yet etmeye başladı . Ö ; yle ki hem Tü ; rkiye ' de de ABD ' deki gibi başkanlık sisteminin getirilmesi gerektiğini ö ; nerdi , hem de bunun yılmaz bir savunucusu oldu . '
Ö ; zal hayatını kaybettikten sonra aynı yıl Demirel Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu . 4 yıl boyunca da başkanlık sistemi ağızlara bile alınmadı . Ta ki 1997 yılına kadar . Aynı yıl bir Mısır gezisi sırasında kamuoyu Demirel ' in ağzından şu sö ; zleri duydu : ' 4 yıl 3 aydır cumhurbaşkanıyım . 6 hü ; kü ; met atadım . Tü ; rkiye meclis hü ; kü ; metleriyle tıkanıyor . Başkanın atadığı hü ; kü ; metler sistemini tartışmalıyız . '
9 . Cumhurbaşkanı Sü ; leyman Demirel , Tü ; rkiye ' nin başkanlık sistemine geç ; mesi gerektiği yö ; nü ; ndeki gö ; rü ; şlerini sık sık tekrarlayarak , ' 20 senedir sö ; ylü ; yorum , cumhurbaşkanını halk seç ; melidir ve cumhurbaşkanı yü ; zde 50 ' nin altında oyla seç ; ilmemelidir . İki turlu seç ; ilmeli . Tü ; rkiye bu noktalara gelmeli . Rejimi daha gü ; ç ; lendiririz . Cumhurbaşkanını daha gü ; ç ; lü ; hale getiririz . Eğer Tü ; rkiye başkanlık sistemine geç ; mekte gecikecekse , cumhurbaşkanını mutlaka halk seç ; melidir . Ama benim asıl istediğim , Tü ; rkiye ' nin başkanlık sistemine geç ; mesidir ' ifadelerini kullandı .
Demirel ' in gö ; rev sü ; resinin dolmasının ardından Anayasa Mahkemesi Başkanı Ahmet Necdet Sezer ' in Cumhurbaşkanı seç ; ilmesiyle tartışma bitti . Daha sonra 14 Mart 2003 tarihinde Başbakan olarak gö ; reve başlayan Tayyip Erdoğan ile birlikte tekrar gü ; ndeme geldi . Erdoğan sık sık Başkanlık Sistemi ' ni telaffuz etmeye başladı .
BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR?
Başkanlık rejiminin kö ; keni Amerika ' nın 1787 anayasasıdır . Başkanlık , yarı başkanlık ve seç ; ilmiş başkanlık olmak ü ; zere ü ; ç ; değişik uygulaması var . Bugü ; n ABD ' de ve ç ; oğu Latin Amerika ' da olan Venezuela , Costa Rika , Kolombiya ve Şili gibi ü ; lkelerde uygulanmakta olan Başkanlık rejiminin ö ; zellikleri şö ; yle sıralanıyor :
' Başkanlık rejiminde başbakan ya da cumhurbaşkanı makamı yerine başkanlık makamı bulunuyor . Başkan meclis tarafından seç ; ilmeyip doğrudan halk tarafından seç ; iliyor . Meclis de halk tarafından seç ; iliyor ve başkanlık sisteminin en ö ; nemli ö ; zelliği olarak meclis de başkan da birbirine ü ; stü ; nlü ; k taslayamıyor .
' Başkanlık sisteminde bakanları başkan atıyor ya da gö ; revden alıyor . Ü ; stelik başkanın bakanları meclis iç ; inden seç ; me zorunluluğu da yok .
' Başkanlık sisteminde meclis yasaları hazırlanması ve bü ; tç ; enin oluşturulması konusunda yetkiliyken başkan tü ; m politikayı ve uygulamayı belirleme yetkisine sahip . Ancak başkan yö ; netime karışmasına izin vermediği meclisin denetimi altında ç ; alışıyor .
Başkanlık rejiminde birbirine karışamayan ama denetleyen başkan ile meclis arasındaki hakemliği yü ; ksek yargı , yani Anayasa Mahkemesi yapıyor . Yani başkanlık sisteminde başkan ile meclis birbirinden bağımsızken Anayasa Mahkemesi her ikisinden bağımsız olarak hakemlik gö ; revi yü ; rü ; tü ; yor . Bu nedenle başkanlık sistemine kesin kuvvetler ayrılığı deniyor .