'AB Destekli Ticari Mekanizma Tahran İçin Kesin Çözüm Değil'

AHMET DURSUN - Washington'un Tahran'a yönelik yaptırımlarına karşı Avrupa Birliği (AB) destekli özel amaçlı ticari mekanizmanın İran ekonomisine olumlu psikolojik etki edeceği ancak ülkede derinleşen ekonomik sorunları gidermekte yetersiz kalacağı belirtiliyor.

ABD'nin nükleer anlaşmadan tek taraflı çekilmesinin ardından Tahran yönetimini anlaşmada tutmak isteyen E3 şeklinde isimlendirilen Almanya, Fransa, İngiltere'nin dışişleri bakanları, İran'la ticareti kolaylaştırmak ve Avrupalı şirketleri ABD'nin yaptırımlarından korumak için geliştirilen AB destekli yeni ödeme mekanizmasının kurulduğunu duyurdu.

Nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları Almanya, Fransa ve İngiltere, İran'la ticaret için "Instrument in Support of Trade Exchanges" (Instex) adıyla Paris merkezli bir şirket kurarak, şirketin başına Almanya'nın önde gelen bankalarından Commerzbank'ın eski direktörü Per Fischer'i getirdi. İngiltere ise şirketin denetleme kurulunun başkanlığını üstlenecek.

Mekanizma, AB'ye ABD Doları kullanmadan İran ile doğrudan ticaret imkanı sağlayacak. AB'nin uzun süredir üzerinde çalıştığı yeni mekanizmanın İranlı ve Avrupalı uzmanlar arasındaki birkaç aylık görüşmeler sonrasında operasyonel hale geleceği belirtiliyor.

İlk aşamada, ambargo dışı ilaç ve gıda gibi ürünlerini kapsayacak mekanizma, İran'ın petrol ticaretine imkan sağlamayacak. Ambargoya dahil olmasa da finansal ve bankacılık yaptırımları nedeniyle bu malların ticareti mümkün olmuyordu. ABD Doları kullanmadan çalışacak mekanizmanın bankalar ve şirketlere yaptırım tehdidi olmadan çalışma imkanı sağlaması öngörülüyor.

Tahran, mekanizmayı "geç kalınmış ancak olumlu bir adım" şeklinde niteledi. Buna karşın, son dönemde Tahran'a yönelik şahin tavrını sertleştiren Washington yönetimi, İran’a "azami baskı çabasını boşa çıkarmak için yapılan girişimlere şiddetli yaptırımlarla karşılık vereceği" uyarısında bulundu.

- "Ne kadar sağlıklı işleyeceği tartışma konusu"

İran uzmanları, ABD Başkanı Donald Trump'ın nükleer anlaşmadan çekilme yönündeki tek taraflı kararına karşı AB'nin ilk somut adımı olarak kabul edilen mekanizmayı AA muhabirine değerlendirdi.

İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) İç Politika Uzmanı Mehmet Koç, ilaç ve gıda ticaretinin yaptırımlar dışında kaldığını hatırlatarak, AB'nin kurduğu mekanizmanın ABD'nin öngördüğü çerçeveyle sınırlı tutulduğuna dikkati çekti.

Buna karşın mekanizmanın devreye girmesi halinde İran'ın Avrupa'dan beklediği asgari desteği karşılayacağını belirten Koç, şöyle konuştu:

"İran, beklentilerini yüksek tutar ancak günün sonunda en düşüğüne razı olur. İran kamuoyu ve yetkililer açısından önemli bir gelişme. Bu mekanizma asgari beklentiyi karşılayacak bir anlaşma gibi görünüyor ancak bunun ne kadar sağlıklı işleyeceği de tartışma konusu. Bunu ilerleyen günlerde göreceğiz."

- "Tahran'ın FATF yasasına yaklaşımı mekanizmanın akıbetini belirleyecek"

İran uzmanı Koç, Tahran yönetiminin, kara paranın aklanması ve terör finansmanının engellenmesine yönelik hazırlanan ve ülkede tartışmalara neden olan FATF yasasına yaklaşımının da mekanizmanın akıbetini etkileyebileceği değerlendirmesinde bulundu.

Mehmet Koç, "Avrupa İran'ın sıkışıklığını fırsat bilerek mekanizmanın çerçevesini genişletme vaadiyle FATF ve balistik füze meselesiyle ilgili ABD'nin öne sürdüğü şartları Tahran'a dayatabilir." ifadesini kullandı.

Söz konusu mekanizmanın toplumun psikolojik olarak güvende hissetmesini sağlayacağını dile getiren Koç, "Bu mekanizmanın en önemli getirilerinden biri psikolojik olacaktır. İran hükümeti halkına 'haklı olduğumuz için AB bize ödün verdi anlaştık' mesajı verecektir. Hükümetin ülke içinde eli güçlenecektir. Bu sistemin, ekonomik baskı altında ezilen halkı da rahatlatması bekleniyor ancak tam bir çözüm olarak değerlendirilemez." yorumunu yaptı.

- "İran ekonomisinde olumlu psikolojik etkileri olacaktır"

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi ve İRAM Ekonomi Koordinatörü Prof. Dr. Murat Aslan ise Instex adı verilen mekanizmanın İran ekonomisindeki sorunları gidermekte yetersiz kalacağını söyledi.

Bununla birlikte mekanizmanın İran ekonomisinde olumlu psikolojik etkilerinin olacağının altını çizen Aslan, "Instex adı verilen sistem, İran'daki işletmeler ile Avrupalı şirketler arasında sadece gıda, ilaç ve tıbbi malzemelerle ilgili ticari faaliyetlerden doğan parasal tutarın transferinde kullanılacak." ifadesini kullandı.

- "Mekanizmanın devreye girmesi tek başına başarı olarak kabul edilemez"

Mekanizmaya ABD yönetiminin karşı çıktığını hatırlatan Aslan, Avrupa'nın bu mekanizmanın devreye girmesiyle ABD'yi karşısına aldığı değerlendirmelerine şerh koyarak şunları söyledi:

"Mekanizmanın devreye girmesi tek başına başarı olarak kabul edilemez. İş adamlarının para transferi sorununu çözme kapasitesine ve bundan daha önemlisi gıda, ilaç ve tıbbi malzeme gibi ürünler için İran ile AB ticaretinin önümüzdeki dönemdeki trendine bakmamız gerekiyor. Mekanizmayla ilgili önümüzdeki dönemde takip edilmesi gereken önemli nokta İran ile AB ülkeleri arasındaki ilişkilerin genel rotası olacak. İlişkilerin rotası bu mekanizmanın işleyişini etkileyebilir."

Sistemin başarılı olması halinde ABD yaptırımlarına maruz kalan başka ülkeleri de kapsayabileceği değerlendirmesinde bulunan Aslan, "Yatay ve dikey anlamda bu tür bir mekanizmanın daha geniş bir kapsama hizmet vermesi ABD'nin arzu ettiği bir durum olmayacaktır. Bu bağlamda gerek Instex gerek de diğer hususlarda ABD ile AB arasında ilişkilerin önümüzdeki dönemdeki seyrine dikkat etmek gerekiyor." diye konuştu.