ANALIZ - Reisi'nin Göreve Gelmesiyle Tahran'in Dis Politikasinda Degisimler Bekleniyor

Iran'da cumhurbaskani seçilen Ibrahim Reisi'nin görevi devralmasindan sonra Suudi Arabistan'la açilim politikasi izlemesi öngörülüyor Irak Basbakani Mustafa elKazimi'nin, Iran lideri Ayetullah Ali Hamaney'e ve Tahran yönetimine yolladigi açik mesajlar sonrasi Reisi döneminde Tahran'in, Irak'in iç islerine müdahale seviyesini düsürmesi bekleniyor.

IHSAN EL-FAKIH - Iran'da cumhurbaskanligi seçimini kazanan muhafazakarlarin adayi Ibrahim Reisi'nin göreve gelisiyle Tahran'in dis politikasinda bazi degisiklikler muhtemel görünüyor.

Iran lideri Ayetullah Ali Hamaney'e yakinligiyla bilinen Reisi'nin cumhurbaskanligina adayligini açiklamasinin ardindan 18 Haziran'da yapilan seçimlerin sonucu sürpriz olmadi.

Oylarin yüzde 62'sini alan Reisi ikinci tura gerek kalmadan Iran'in 8. Cumhurbaskani seçildi.

- Reisi'nden Viyana müzakerelerine karsi olmadigi sinyali

Hasan Ruhani'nin ardindan cumhurbaskanligi koltuguna oturacak Reisi, 21 Haziran'da baskent Tahran'da yerli ve yabanci gazetecilerin katilimiyla düzenledigi basin toplantisinda iç ve dis siyasetle ilgili açiklamalarda bulundu.

Reisi, Iran'in çikarlarini gözettigi takdirde Viyana'daki müzakerelere ve 2015'teki nükleer anlasmaya dönülmesine karsi olmadigi sinyalini verdi.

Iran'in yeni cumhurbaskani, ayrica kendi hükümetinde dis siyasetin nükleer anlasma ile sinirli olmayacagini söyledi.

ABD Baskani Joe Biden ile görüsüp görüsmeyecegi yönündeki soruya "Hayir" cevabini veren Reisi, "Biden neden önceki hükümetlerin taahhütlerine uymuyor? ABD yönetimine ciddi önerim taahhütlerine dönmesi ve yaptirimlari kaldirmasidir." diye konustu.

Halkin geçim sikintisi ve is imkanlarinin artirilmasinin iç siyasetteki öncelikleri olacagini dile getiren Reisi, "Dünya artik yeni kosullarla karsi karsiyadir. Son seçimle birlikte Iran'da sartlar degismistir. Maksimum baski politikasi basarili olamamistir. Bu siyaseti yeniden gözden geçirmeleri ve bundan dönmeleri gerekiyor. Dis siyasetimiz nükleer anlasma ile baslamayacak ve nükleer anlasma ile sinirli kalmayacak." ifadelerini kullandi.

Reisi, ABD'nin nükleer anlasmayi ihlal ettigini ve Avrupa Birligi (AB) ülkelerinin taahhütlerine uymadigini dile getirirken, çikarlarini temin eden her müzakereye destek vereceklerini söyledi.

Viyana'daki müzakere heyetinin gelismelerle ilgili kendisine rapor sundugunu aktaran Reisi, dis siyaset ekibiyle bunlari degerlendirdigini belirtti.

- Reisi'nin tutumu Hamaney'inki ile örtüsüyor

Reisi'nin "Iran'in çikarlarini gözettigi takdirde" Viyana'daki müzakerelere karsi olmadigi görüsü, Hamaney'in ABD'nin yaptirimlari kaldirma yolunda pratik adimlar atmasi halinde Iran'in anlasmaya dönebilecegi yönündeki tutumuyla uyusuyor.

Iran'in dis politikasini, Reisi cumhurbaskani olmadan önce ABD ile Viyana'daki müzakerelere ve Suudi Arabistan'la görüsmelere yesil isik yakan Hamaney'in sekillendirdigi biliniyor.

Eski ABD Baskani Donald Trump'in görev süresinin son aylarinda Iran'in bölge ülkeleriyle iliskilerinde bazi açilimlar yasandi. Iran, Suudi Arabistan gibi çesitli bölge ülkeleriyle iliskilerinde daha açilimci bir tutum sergiledi.

"Ilimli" cumhurbaskani Hasan Ruhani'nin görev süresinin dolmasina yakin son aylarda Irak'in baskenti Bagdat'ta Suudi Arabistan ve Iranli yetkililer arasinda ikili toplantilar yapildi.

- Suudi Arabistan'la açilim

Reisi'nin de görevi resmi olarak agustos ayinda devralmasindan sonra Suudi Arabistan'la açilim politikasi izlemesi, ayrica Irak Basbakani Mustafa el-Kazimi'nin, Hamaney'e ve Tahran yönetimine yolladigi açik mesajlar sonrasi Iran'in, Irak'in iç islerine müdahale seviyesini düsürmesi bekleniyor.

Suudi Arabistan ve müttefiki Arap ülkeleri, ABD'nin 2015'teki anlasmaya dönülmesi karsiliginda Iran'la yaptirimlari asamali olarak kaldirma sinyallerinin, Iran'a petrol ürünlerini satma ve bunun sonucu Suudi Arabistan'in alt yapisini hedef alan Yemen'deki Husiler gibi çesitli silahli Sii gruplara destek için mali gücünü artirma imkani verecegini düsünüyor.

Suudi Arabistan, seçimleri kazanan Reisi'ye tebrik mesaji yollamayan tek Körfez ülkesi oldu.

Reisi, Suudi Arabistan'la iliski kurulmasinda ve iki ülkenin baskentlerinde büyükelçilikler açilmasinda bir beis görmüyor.

Basin toplantinda komsularla iliskileri ele alan Reisi, "Komsularla iliskiler hükümetimizin öncelikleri arasinda olacaktir. Suudi Arabistan ile iliskilerin kurulmasinda ve büyükelçiliklerin açilmasinda bizce hiçbir engel yoktur." ifadelerini kullandi.

Suudi Arabistan Disisleri Bakani Faysal bin Ferhan, yaptigi açiklamada, ülkesinin yeni cumhurbaskaninin seçildigi Iran'la realiteye bagli olarak hareket edecegine isaret etti.

Riyad, Viyana'da Iran ile uluslararasi grup arasindaki anlasmanin daha kapsamli olmasi, nükleer programin yani sira Iran'in füze gelistirme programi ile Irak, Suriye ve Yemen'deki silahli gruplara destegini de içermesi çagrisinda bulunuyor.

Reisi ise seçimi kazanmasinin ardindan düzenledigi basin toplantisinda füze programinin müzakereye açik olmadigina isaret ederek, dünyanin artik yeni kosullarla karsi karsiya oldugunu,maksimum baski politikasinin basarili olmadigini ve bu siyaseti yeniden gözden geçirmeleri gerektigini ifade etmisti.

Reisi, ülkesinin Hamaney'le baglantili Iran Devrim Muhafizlarinin gözetimindeki "direnis ekseni" olarak dile getirdigi gruplarla güçlü iliskileri oldugunu vurguluyor.

- Israil, Reisi'yi Hizbullah'i desteklemekle suçluyor

Öte yandan Israil, Reisi'yi yillardir Lübnan'la kuzey sinirindaki bölgelerin güvenliginde kendisi için tehdit olarak gördügü Hizbullah'i desteklemekle ve finanse etmekle suçluyor.

Israil, Reisi'nin göreve gelmesinin ardindan uluslararasi toplumun Iran'a nükleer programini durdurma israrina devam etmesi gerektigini düsünüyor.

Israil ordusundan 20 Haziran'da yapilan açiklamada, Genelkurmay Baskani Aviv Kochavi'nin Washington'da ABD'li yetkililerle Iran'in nükleer programi tehdidi, Tahran'in Orta Dogu'daki askeri nüfuzunu genisletme çabalari, Hizbullah'in yeniden silahlandirilmasi ve Iran füzelerinin tehlikeleri gibi ortak güvenlik meseleleri ele aldigi duyuruldu.

- Reisi'nin Irak'la iliskileri yeniden degerlendirmesi gerek

Iran, Iran Devrim Muhafizlari Ordusu Kudüs Gücü Komutani Kasim Süleymani'nin öldürülmesinin ardindan yerine gelen Ismail Kaani'nin performansindaki düsüklük nedeniyle Irak'ta sikinti yasiyor. Iran müttefiki silahli Sii gruplarin çogunun Kaani'nin talimatlarini dikkate almadigi, ona tam bagliligi bulunmadigi görünüyor.

Ayrica Irak Basbakani Kazimi'nin, seleflerinden farkli olarak devlet otoritesini güçlendirme ve Iran müttefiki gruplarin nüfuzunu frenleme metodu izlemesi, Reisi'nin bu gruplarin da bir parçasi oldugu "direnis eksenine" destek vizyonu önünde ayri bir meydan okuma oluyor.

Bu nedenle Reisi'nin, Süleymani'nin öldürülmesinden sonra Irak'ta yasanan degisimlerle uyumlu olarak Iran Devrim Muhafizlari ve Hamaney'le olan güçlü iliskileri gölgesinde Irak'la iliskilerini yeniden degerlendirmesi gerekecek.

Reisi, geçen subat ayinda Iran Yargi Erki Baskani olarak Irak'a yaptigi ziyaretin ardindan "Irak ve Iran halklarinin Kasim Süleymani ile Ebu Mehdi el-Muhendis'in bayragini beraber tasiyacagi, katillerden intikam alacagi ve bölgedeki ABD isgaline son verecegi" mesaji yollamisti.

Reisi'nin ABD yaptirimlarinin devam etmesi, nükleer dosyayla ilgili müzakereler, Iran içindeki siyasi ve ekonomik krizler, Israil'in Suriye'deki Iran noktalarina saldirilari gibi çesitli alanlarda meydan okumalarla mücadele etmesi gerekecek.

Seçim sonuçlari Hamaney'in, nükleer müzakerelerin içinde bulundugu kritik durum ve ABD ile Israil'le gerginlikleri göz önüne alarak "radikallerin" karar merkezlerine daha fazla hakim olmasi yönündeki iradesiyle tamamen uyumluydu.

Bu, bölgesel dosyalarda ya da ABD ile iliskilerde Iran politikalarinda köklü degisiklikler olacagi anlamina gelmiyor. Hamaney'in çizdigi genel politika, Iran nüfuzunun Orta Dogu ve komsu ülkelerde dayatilmasi projesinde Devrim Muhafizlarinin beklentilerine de cevap vermesi gerekiyor.
Kaynak: AA