Anadolu'nun Tarihine Isik Tutan Eskiyapar Höyük'te 3 Bin 500 Yillik Yapi Gün Yüzüne Çikiyor

Hitit’in iç çekirdek bölgesi olarak tanimlanan Bogazköy, Sapinuva ve Alaca Höyük çevresindeki dördüncü büyük merkez olan Eskiyapar Höyügü, bu önemli merkezlere hakim bir geçis noktasinda bulunuyor. 19. yüzyilin ilk yarisinda Eskiyapar Höyügü’nden bahsedenlerden biri W.J. Hamilton olurken, 1968 yilinda bölgede bir Hitit vazosunun bulunmasi ile baslatilan çalismalar devam ediyor. Evlerin arasinda baslayan arkeolojik kazilar, 1980’lerin basinda köyün baska bir alana tasinmasinin ardindan daha genis olarak sürdürülüyor. 2010 yilinda Bakanlar Kurulu karari ve Kültür Varliklari ve Müzeler Genel Müdürlügü’nün izinleriyle yeniden baslayan ve devam eden “üçüncü dönem” kazilari, Prof. Dr. Ibrahim Tunç Sipahi baskanligindaki ekip tarafindan yürütülüyor. Birinci dönem kazilari sirasinda Eski Tunç Çagi katmanindan bulunan altin, gümüs, elektron, süs esyasi çagdasi Troya II Hazineleri ve Alacahöyük kral mezarlari buluntulariyla benzerlik gösterirken, Eski Hitit Kralligi Dönemine tarihlenen çanak, çömlek, ev ve sokaklari ve bir Orta Hitit dönemi yapisi da önemli buluntular arasinda yer aliyor. Höyükte gün yüzüne çikartilan ve 3 bin 500 yillik oldugu degerlendirilen yapinin ise döneme isik tutmasi hedefleniyor. Eskiyapar Kazi Baskani Prof. Dr. Ibrahim Tunç Sipahi, kuzeyinde Alacahöyük, güneyinde Bogazköy, dogusunda Ortaköy gibi Hatti ve Hitit dönemlerinin en önemli kentlerinin yer aldigi Eskiyapar’in adeta bir kavsak noktasi olduguna dikkat çekti.

"Bu çagin baslica merkezi bugünkü Çorum topraklaridir"

Kalkolitik çagda Eskiyapar’da bir yerlesim izi oldugunun bilinmesine ragmen henüz kazilarda ortaya çikmadigini anlatan Prof. Dr. Sipahi, “Ondan sonraki Eski Tunç Çagi’ndaki biz eski Tunç çagini Anadolu’nun ilk yerlesik medeniyetinin Hatti’nin yasadigi çag olarak biliyoruz. Bu çagin baslica merkezi bugünkü Çorum topraklaridir. Bu çagda Alacahöyük’te kral mezarlari, son zamanlarda kazilan Resuloglu Eski Tunç Çagi mezarligi önemlidir. Bogazköy’de de bir Eski Tunç Çagi tabakasi mevcuttur. Eskiyapar’da Eski Tunç Çagi’na ait iki grup olarak bulunan hazine ile bu dönem en iyi sekilde temsil edilmektedir. Hazine içinde yer alan eserlerin de isaret ettigi üzere Eskiyapar’in ve aldigi bölgenin Kuzey Mezopotamya’dan, Suriye, Ege, Troya’ya kadar uzanan kültürel iliskileri mevcuttur. Sonrasinda bunun üzerine höyüge Asur Ticaret Kolonileri Çagi olarak tanimlanan ve milattan önce 1950 ile 1740 arasina tarihlenen dönemde Eskiyapar’da ticarete bagli bir yerlesim alani kuruldugunu yaptigimiz çalismalardan anladik. Asur Ticaret Kolonileri Çagi’nin merkezi olan Kayseri Kültepe kazilarinin muhtesem buluntularini biliyoruz. Eskiyapar’da da ayni çagin izleri sondajlarla ve yapilan çalismalarla tespit edildi. Neden bu çagi önemsiyoruz? Söz konusu çaga ait yerlesim Alacahöyük’te var. Bogazköy’de var. Yazi ilk kez bu çagda Anadolu’da kullanilmaya baslamis. Arti olarak Anadolu’muz, Mezopotamya ile Suriye ile çevre bölgelerle yogun bir ticari iliskiye girmis olup bu iliskiler Anadolu’ya kültürel yönden de büyük katkilar saglamistir” dedi.



"Orta Hitit’i Eski Hitit dönemini imparatorluga baglayan bir köprü olarak görüyoruz"

Hitit tabakalarinin çok deger tasidigini anlatan Prof. Dr. Sipahi, "Biz Eskiyapar’da Hitit’in eski, orta, imparatorluk dönemlerinin varligini ögrendik. Bunlardan Eski Hitit döneminin yani sira, Orta Hitit dönemi de en iyi sekilde anlasilmaya baslamistir. Eskiyapar’da Orta Hitit’i Eski Hitit dönemini imparatorluga baglayan bir köprü olarak görüyoruz. Bu dönemde Hititlerde bin tanri düsüncesi ortaya çikmis, yasa kavrami gelismis, ’Hurri’ olarak tanimlanan kültürle olan iliskiler güçlenmistir. Ancak Hitit siyasi ve idari yönetiminde bir duraklama dönemi yasanmistir. Yaklasik olarak milattan önce 1500/1450-1380 yillarina tarihlenen bu içe kapanma sürecinde, Orta Hitit’te, yeni kültürel ve dini etkiler Hitit dünyasina girmistir. Din konusunda önemli gelismeler görülmüstür. Bu dönemin baslangici Telepinu isimli reformcu bir Hitit kralinin hemen sonrasindadir. Bu asamadan dini kaynaklar dahil adetler ve birçok konu detayli bir sekilde kayit altina aliniyor. Orta Hitit dönemi de güçlü bir Hitit kralinin baslayan icraatlari ile sona ermistir" diye konustu.



"Arkeolojik eserleriyle çok fazla ortaya konulamayan bir dönemdir"

Eskiyapar Höyügü’nde Orta Hitit’e ait büyük bir yapiyi 2011 itibariyla ortaya çikarmaya basladiklarini açiklayan Sipahi, “Daha önce bu yapi müstakil birkaç oda grubu halindeydi daha sonraki yillarda gördük ki bütüncül olarak karsimiza çikan bir Hitit yapisidir. Yapimizin Eski Hitit’ten ve Orta Hitit’in sonuna kadar olan bir süreç içinde yasamini sürdürmüstür. ’Orta Hitit’ bugüne kadar yapilan çalismalarda bilinen, filolojik tanimi yapilan ama mimarisiyle oldugu kadar arkeolojik eserleriyle çok fazla ortaya konulamayan bir dönemdir. Çevremizdeki Alacahöyük, Masat Höyük, Bogazköy ve Ortaköy’den de bu dönemi biliyoruz” seklinde konustu.



"Gün yüzüne çikarilan yapinin dini, siyasi ve idari nitelikli bir yapi oldugunu düsünüyoruz"

Eskiyapar’da Orta Hitit yapisinin mimarisiyle en iyi sekilde ortaya çikmaya basladigini açiklayan Sipahi, "Çanak, çömlek gibi yerinde korunmus birçok eser ’A’ yapisinin odalarinda bulunmaya devam etmektedir. Eskiyapar’da ve A yapisinda bulunan eserlerden belli baslilari Çorum arkeoloji müzesinde teshir edilmeye baslanmistir. Bu dönemde Hitit seramigi tek düze olmaya ve uniform bir hale dönüsmektedir. Eskiyapar’da 2011 yilinda çivi yazili bir tablet bulundu. Tablette Hitit kenti Tahurpa ismini, Arinna ve Kaska gibi önemli isimlerin geçtigini gördük. Hitit metinlerinde geçen Tahurpa’nin Eskiyapar olabilecegi yönünde görüsler var. Arinna ise Alacahöyük olabilir seklindeki tartismalar da halen devam etmektedir. Eskiyapar tabletinin yani sira, ’A yapisi’nda mühürler, mühür baskilari, topraklarin kontrolünü saglayan Bogazköy’de baskisini gördügümüz bir yöneticinin mührü bulundu. Bu verilerin isiginda Eskiyapar’da Bogazköy’e bagli bir yönetimin var oldugunu söyleyebiliriz. Burasi bagimsiz bir kent olmakla birlikte baskent Bogazköy’e bagli ekonomik ve kültürel altyapisi güçlü bir Anadolu kentidir. Gün yüzüne çikarilan yapinin da dini, siyasi ve idari nitelikli bir yapi oldugunu düsünüyoruz. Eskiyapar ve çevresindeki tarimsal zenginlik geçmiste de mevcuttur ve Eskiyapar Hitit Çagi’nda baskent Bogazköy’e tahil tedarik merkezi konumundadir. Bugüne kadar yaptigimiz çalismalar da 29 odaya ulastik. Yapilan çalismalarda odalarin güneye dogru devam edebilecegi anlasilmistir. Bu kesimdeki bir oda içinde tabana gömülmüs, Çorum’da Bogazköy ve Ortaköy’de gördügümüz tarzda büyük boy bir erzak küpünün parçalari tespit edilmistir. A yapisi simdilik 30X30 metre ölçülerindedir. Devam eden çalismalarda bu yapiyi tamamen ortaya çikarmayi planliyoruz. Orta Hitit yapisi bir yönetim yapisi niteligindedir. Yapinin duvarlarini ve odalarini kademe kademe ortaya çikartiyoruz. Eskiyapar buluntularinin Hitit dünyasina sagladigi katkilar bizi mutlu ediyor. Daha da önemlisi bu kesifler, medeniyetler merkezi Çorum’un geçmisini daha da zenginlestiriyor" ifadelerini kullandi.