ANALIZ - Malezya'da Parlamento Krizi Derinlesiyor
Malezya'da Kovid19 krizi nedeniyle ilan edilen OHAL kapsaminda faaliyetlerine ara verilen parlamentonun, 1 Agustos tarihinden sonra da kapali kalacagi endiseleri, Kral'in da dahil oldugu siyasi tartismalari alevlendirdi Parlamentonun bir an önce açilmasini isteyen muhalefet, OHAL kanunlarinin Kovid19’la mücadeleye katkisini sorgularken Basbakan Muhyiddin’in siyasi saiklerle hareket ettigi elestirileri yapiliyor Tartismalara müdahil olan Malezya Krali Sultan Abdullah Sah da ülkenin siyasi istikrarsizliga sürüklemesini önlemek için parlamentonun bir an önce faaliyete baslamasi talimati verdi Muhyiddin’in, Kovid19’un kontrol altina alindigi ve ekonominin tamamen açildigi bir dönemde parlamentonun faaliyetlerini baslatarak muhalefetin karsisina Kovid19’u yenmis basbakan olarak çikmayi planladigi yorumlari yapiliyor.
KUALA LUMPUR -ÖMER FARUK YILDIZ- Malezya’da yilin basindan bu yana sürekli artis gösteren yeni tip koronavirüs (Kovid-19) vakalarini kontrol altina alabilmek için olaganüstü hal (OHAL) ilan edilmesinin ardindan neredeyse 6 ay geçti. Basbakan Muhyiddin Yasin, 1 Agustos’a kadar sürmesi planlanan OHAL’in uzatilip uzatilmamasina Kovid-19 vakalarinin gidisatina göre karar verilecegini açiklamisti. Malezya siyasetinde son bir ayda yasanan gerilimler ve hükümete 13 Ocak’tan bu yana verilen olaganüstü yetkilere ragmen Kovid-19’un hala kontrol altina alinamamasi, OHAL’in bir daha uzatilmasinin mümkün olmadigi yorumlarina yol açiyor.
OHAL ilan edildigi zaman 2 ila 4 binli rakamlarda olan günlük vaka sayilari, kisitli hareket düzeni ve halihazirda devam eden tam karantina gibi uygulamalara ragmen son iki aydir neredeyse her gün 5 binli rakamlarda seyrediyor. Yüksek vaka sayilari nedeniyle hasta sayilarinin da artmasi, ülke genelinde hastanelerdeki doluluk oranini yüzde 70’in üzerine çikarmis durumda. Günde yaklasik 200 bin kisinin asilanmasina ragmen vaka sayilarinda kayda deger bir düsüs gözlemlenmedi. Yil içinde belirli araliklarla uygulanan Kovid-19 tedbirlerinin hizmet sektörü ve hane halki gelirleri üzerindeki olumsuz etkileri ise hükümetin üst üste açikladigi tesvik paketlerine ragmen giderilebilmis degil.
Mevcut durum karsisinda gerek muhalefet gerekse halk, OHAL kanunlarinin Kovid-19’la mücadeleye katkisini sorgularken Basbakan Muhyiddin’in OHAL’i firsat bilerek parlamento faaliyetlerini durdurmasi hem muhalefetin hem de iktidar koalisyonunda Muhyiddin’e mesafeli isimlerin tepkisini çekti. Muhalefet partileri ve iktidar koalisyonundaki en güçlü unsur olan Birlesik Malay Ulusal Örgütü’nün (UMNO) lideri Ahmed Zahid Hamidi’nin “parlamentonun bir an önce açilmasi gerektigi” yönündeki açiklamalari, Kovid-19 krizini yönetmekte zorlanan hükümetin mesruiyetini yeniden tartismaya açti. Zira 23 Subat 2020’de UMNO, Malezya Islam Partisi (PAS) ve Mahathir Muhammed’in liderligindeki iktidar koalisyonu Umut Ittifaki’ndan (PH) bir grup milletvekili ile anlasarak PH’nin meclis çogunlugu düsüren, sonrasinda UMNO ve PAS ile kurdugu yeni koalisyonla iktidari devralan Muhyiddin, henüz meclisten güven oyu almadi. Yeni hükümetin meclis çogunlugu olup olmadigi, hükümetin kurulusundan bu yana zaman zaman tartisma konusu oluyordu. Malezya’da pandeminin etkisini hissettirmeye basladigi Mart 2020’de yeni hükümetin göreve gelmesi, mesruiyet tartismalarini bir süre gölgede birakmisti. Lakin OHAL’in verdigi yetkilerden faydalanilarak parlamentonun kapatilmasi ve Kovid-19 tedbirlerine uygun bir sekilde oturumlarin düzenlenmesi mümkün oldugu halde hükümetin parlamentoyu yeniden açmak üzere adim atmamasi, bu kararin pandemiden çok siyasi kaygilarla alindigi yönünde elestirileri beraberinde getirdi ve son bir ayda gerilim iyice yükseldi.
- Malezya Krali ve Basbakan Muhyiddin’in fikir ayriligi
Tam bu sirada Malezya Krali Sultan Abdullah Sah, parlamento tartismalarinin ülkeyi siyasi istikrarsizliga sürüklemesini önlemek için inisiyatif aldi ve mevcut durum karsisinda yapilmasi gerekenleri istisare etmek üzere önce iktidar ve muhalefetten siyasi liderlerle, daha sonra eyalet krallariyla görüstü. Yapilan görüsmelerde taraflar, beklendigi üzere, OHAL’in 1 Agustos’tan sonra uzatilmasina gerek olmadigi yönünde fikir beyan etti. 16 Haziran’da kraliyet sarayindan yapilan açiklamada ise Sultan Abdullah Sah’in, parlamento faaliyetlerinin “bir an önce yeniden baslamasi gerektigi” yönünde emir verdigi bildirildi. Seçilmis hükümet için baglayici olmamasina ragmen Malezya Krali’nin emirleri, siyasetin gidisatinda yön tayin edici etkiye sahip. Nitekim Muhyiddin, sarayin açiklamasina kayitsiz kalmayip Kral’in parlamentonun açilmasi yönündeki hükmünü degerlendireceklerini belirtti.
Enver Ibrahim’in liderligindeki muhalefet koalisyonu, Sultan Abdullah Sah’in parlamentonun açilmasi gerektigi yönündeki açiklamalarindan güç alarak iktidari sikistirmayi sürdürüyor. Parlamentonun en erken Eylül ayinda açilabilecegi fikrini savunan Muhyiddin ise bir yandan Kral’in sözüne itibar ediyor gibi görünüyor ancak diger yandan parlamentonun açilisini mümkün oldugunca geciktirmek için çaba sarf ediyor. Kraliyet sarayinin açiklamasindan 5 gün sonra Muhyiddin, parlamentonun açilmasi durumunda masaya yatirilacak konularin karara baglanmasi için, muhalefetin de yer aldigi bir komisyon kurulacagini açikladi. Parlamentoda konusulacak konularin ayri bir komisyonda belirlenmesini makul bulmayan muhalefet partileri, Muhyiddin’in bu hamleyle zaman kazanmaya çalistigini öne sürdü.
Hükümetin parlamentoyu açmadaki isteksizligi sadece muhalefetin degil, Malezya Krali’nin da tepkisini çekti. Öyle ki Sultan Abdullah Sah, parlamentonun açilmasi yönündeki çagrilarinin karsiliksiz kalmasi üzerine 25 Haziran’da Meclis Baskani Azhar Azizan Harun ile Senato Baskani Rais Yatim’i makamina çagirdi ve görüsmenin ardindan “parlamentonun bir an önce yeniden açilmasi” çagrisini yineledi.
- Muhyiddin güvensizlik oyundan mi çekiniyor?
Son gelismeler, Muhyiddin’in kendi plani dogrultusunda hareket ettigini, bunun için iktidar ortaklari ve muhalefetin yani sira monarsiye de karsi gelmeyi göze aldigini gösteriyor. Peki tüm bu çagrilara ragmen Muhyiddin neden parlamentonun açilisini geciktirmek istiyor?
Malezya basinindaki bazi degerlendirmelerde, Muhyiddin’in güvensizlik oyu önergelerinden çekindigi için parlamentonun açilisini erteledigi görüsü hâkim. Fakat geçen seneki parlamento oturumlarinda da tecrübe edildigi üzere, güvensizlik oyu dahil meclise sunulan hiçbir önerge, Meclis Baskaninin onayi olmadan oylamaya gidemiyor. Muhyiddin’in güvensizlik oyu gibi bir kaygisi olsa, tipki geçen yilki oturumlarda yaptigi gibi bu yil da muhalefetin bu yöndeki olasi önergelerinin önünü tikayabilir. Dolayisiyla Muhyiddin’in parlamentonun açilmasini erteleme isteginin ardinda baska planlarin bulundugu da ifade ediliyor.
17 Haziran’da hükümetin açikladigi Ulusal Iyilesme Plani’nda, ülkede yüzde 60 Kovid-19 bagisikligi saglanip, vaka sayilarinin 500'ün altina düsmesi halinde parlamentonun yeniden açilabilecegi belirtiliyor. Söz konusu plana göre bu asamaya en erken Eylül ayinda, yani Muhyiddin’in parlamentoyu açmak istedigi vakitte geçilebilir. Halihazirda Malezya’da birinci ve ikinci doz Kovid-19 asisi yaptiranlarin sayisi yaklasik 7,8 milyonu buldu. Bu sayi, Malezya nüfusunun dörtte birine tekabül ediyor. Asilamalar bu hizla gider ve planlanan zamanda asi tedarikleri saglanirsa Malezya’da eylül ayina kadar yüzde 60 bagisiklik saglanmasi mümkün. Eger salginin gidisati Muhyiddin’in planladigi sekilde ilerler ve vaka artislari asilamalarin artmasiyla kontrol altina alinirsa Malezya 2022’den önce normallesmeye geçebilir.
- Pandemi sonrasi erken seçim gündemi
Bu bilgiler isiginda Muhyiddin’in, Kovid-19’un kontrol altina alindigi ve ekonominin tamamen açildigi bir dönemde parlamentonun faaliyetlerini baslatarak muhalefetin karsisina Kovid-19’u yenmis basbakan olarak çikmayi planladigi düsünülebilir. Ülkenin geç de olsa normallesmeye adim atmasi, yil sonuna dogru ekonomik toparlanmayi mümkün kilacagi gibi ayni zamanda hükümetin halk nezdinde azalan itibarini yeniden kazanmasini saglayabilir. Fakat bu itibar, iktidar koalisyonunda bastan bu yana geri plana atilan UMNO’nun hosnutsuzlugu ve hükümetin meclis çogunlugu gibi sorunlari çözmesi hususunda Muhyiddin’e yardimci olur mu, bilinmez.
Pandemi biter bitmez Malezya’nin bir numarali gündem maddesinin hiç süphesiz erken seçim olmasi bekleniyor. Bunu sadece muhalefet degil, Muhyiddin’den umdugunu bulamayan iktidar ortaklari da istiyor. Zira UMNO lideri Zahid, bundan önce defalarca iktidar koalisyonundan çekilip ülkeyi erken seçimlere götürme sinyalleri verdi. Su an UMNO’yu hükümetin yaninda yer almaya zorlayan tek faktör, pandemi sartlarinda politik hesap yapiyor görünüp halkin tepki göstermesinden çekinmesi olarak gözüküyor.
Sonuç olarak, 23 Subat krizinin ardindan hiç hesapta yokken beklenmedik bir sekilde Malezya liderligine yükselen Muhyiddin’in, Kovid-19 krizi ve OHAL’in kendisine sagladigi avantaji kullanarak uzun süre iktidarda kalamayacagi asikâr. Bu durumda Muhyiddin’in, kirilgan dengeler üzerine insa edilmis mevcut iktidarinin süresini uzatmaya çalismaktansa olasi bir erken seçimde basari saglayabilmek için hazirliklar yapmasi daha mantikli görünüyor.
Kaynak: AA
OHAL ilan edildigi zaman 2 ila 4 binli rakamlarda olan günlük vaka sayilari, kisitli hareket düzeni ve halihazirda devam eden tam karantina gibi uygulamalara ragmen son iki aydir neredeyse her gün 5 binli rakamlarda seyrediyor. Yüksek vaka sayilari nedeniyle hasta sayilarinin da artmasi, ülke genelinde hastanelerdeki doluluk oranini yüzde 70’in üzerine çikarmis durumda. Günde yaklasik 200 bin kisinin asilanmasina ragmen vaka sayilarinda kayda deger bir düsüs gözlemlenmedi. Yil içinde belirli araliklarla uygulanan Kovid-19 tedbirlerinin hizmet sektörü ve hane halki gelirleri üzerindeki olumsuz etkileri ise hükümetin üst üste açikladigi tesvik paketlerine ragmen giderilebilmis degil.
Mevcut durum karsisinda gerek muhalefet gerekse halk, OHAL kanunlarinin Kovid-19’la mücadeleye katkisini sorgularken Basbakan Muhyiddin’in OHAL’i firsat bilerek parlamento faaliyetlerini durdurmasi hem muhalefetin hem de iktidar koalisyonunda Muhyiddin’e mesafeli isimlerin tepkisini çekti. Muhalefet partileri ve iktidar koalisyonundaki en güçlü unsur olan Birlesik Malay Ulusal Örgütü’nün (UMNO) lideri Ahmed Zahid Hamidi’nin “parlamentonun bir an önce açilmasi gerektigi” yönündeki açiklamalari, Kovid-19 krizini yönetmekte zorlanan hükümetin mesruiyetini yeniden tartismaya açti. Zira 23 Subat 2020’de UMNO, Malezya Islam Partisi (PAS) ve Mahathir Muhammed’in liderligindeki iktidar koalisyonu Umut Ittifaki’ndan (PH) bir grup milletvekili ile anlasarak PH’nin meclis çogunlugu düsüren, sonrasinda UMNO ve PAS ile kurdugu yeni koalisyonla iktidari devralan Muhyiddin, henüz meclisten güven oyu almadi. Yeni hükümetin meclis çogunlugu olup olmadigi, hükümetin kurulusundan bu yana zaman zaman tartisma konusu oluyordu. Malezya’da pandeminin etkisini hissettirmeye basladigi Mart 2020’de yeni hükümetin göreve gelmesi, mesruiyet tartismalarini bir süre gölgede birakmisti. Lakin OHAL’in verdigi yetkilerden faydalanilarak parlamentonun kapatilmasi ve Kovid-19 tedbirlerine uygun bir sekilde oturumlarin düzenlenmesi mümkün oldugu halde hükümetin parlamentoyu yeniden açmak üzere adim atmamasi, bu kararin pandemiden çok siyasi kaygilarla alindigi yönünde elestirileri beraberinde getirdi ve son bir ayda gerilim iyice yükseldi.
- Malezya Krali ve Basbakan Muhyiddin’in fikir ayriligi
Tam bu sirada Malezya Krali Sultan Abdullah Sah, parlamento tartismalarinin ülkeyi siyasi istikrarsizliga sürüklemesini önlemek için inisiyatif aldi ve mevcut durum karsisinda yapilmasi gerekenleri istisare etmek üzere önce iktidar ve muhalefetten siyasi liderlerle, daha sonra eyalet krallariyla görüstü. Yapilan görüsmelerde taraflar, beklendigi üzere, OHAL’in 1 Agustos’tan sonra uzatilmasina gerek olmadigi yönünde fikir beyan etti. 16 Haziran’da kraliyet sarayindan yapilan açiklamada ise Sultan Abdullah Sah’in, parlamento faaliyetlerinin “bir an önce yeniden baslamasi gerektigi” yönünde emir verdigi bildirildi. Seçilmis hükümet için baglayici olmamasina ragmen Malezya Krali’nin emirleri, siyasetin gidisatinda yön tayin edici etkiye sahip. Nitekim Muhyiddin, sarayin açiklamasina kayitsiz kalmayip Kral’in parlamentonun açilmasi yönündeki hükmünü degerlendireceklerini belirtti.
Enver Ibrahim’in liderligindeki muhalefet koalisyonu, Sultan Abdullah Sah’in parlamentonun açilmasi gerektigi yönündeki açiklamalarindan güç alarak iktidari sikistirmayi sürdürüyor. Parlamentonun en erken Eylül ayinda açilabilecegi fikrini savunan Muhyiddin ise bir yandan Kral’in sözüne itibar ediyor gibi görünüyor ancak diger yandan parlamentonun açilisini mümkün oldugunca geciktirmek için çaba sarf ediyor. Kraliyet sarayinin açiklamasindan 5 gün sonra Muhyiddin, parlamentonun açilmasi durumunda masaya yatirilacak konularin karara baglanmasi için, muhalefetin de yer aldigi bir komisyon kurulacagini açikladi. Parlamentoda konusulacak konularin ayri bir komisyonda belirlenmesini makul bulmayan muhalefet partileri, Muhyiddin’in bu hamleyle zaman kazanmaya çalistigini öne sürdü.
Hükümetin parlamentoyu açmadaki isteksizligi sadece muhalefetin degil, Malezya Krali’nin da tepkisini çekti. Öyle ki Sultan Abdullah Sah, parlamentonun açilmasi yönündeki çagrilarinin karsiliksiz kalmasi üzerine 25 Haziran’da Meclis Baskani Azhar Azizan Harun ile Senato Baskani Rais Yatim’i makamina çagirdi ve görüsmenin ardindan “parlamentonun bir an önce yeniden açilmasi” çagrisini yineledi.
- Muhyiddin güvensizlik oyundan mi çekiniyor?
Son gelismeler, Muhyiddin’in kendi plani dogrultusunda hareket ettigini, bunun için iktidar ortaklari ve muhalefetin yani sira monarsiye de karsi gelmeyi göze aldigini gösteriyor. Peki tüm bu çagrilara ragmen Muhyiddin neden parlamentonun açilisini geciktirmek istiyor?
Malezya basinindaki bazi degerlendirmelerde, Muhyiddin’in güvensizlik oyu önergelerinden çekindigi için parlamentonun açilisini erteledigi görüsü hâkim. Fakat geçen seneki parlamento oturumlarinda da tecrübe edildigi üzere, güvensizlik oyu dahil meclise sunulan hiçbir önerge, Meclis Baskaninin onayi olmadan oylamaya gidemiyor. Muhyiddin’in güvensizlik oyu gibi bir kaygisi olsa, tipki geçen yilki oturumlarda yaptigi gibi bu yil da muhalefetin bu yöndeki olasi önergelerinin önünü tikayabilir. Dolayisiyla Muhyiddin’in parlamentonun açilmasini erteleme isteginin ardinda baska planlarin bulundugu da ifade ediliyor.
17 Haziran’da hükümetin açikladigi Ulusal Iyilesme Plani’nda, ülkede yüzde 60 Kovid-19 bagisikligi saglanip, vaka sayilarinin 500'ün altina düsmesi halinde parlamentonun yeniden açilabilecegi belirtiliyor. Söz konusu plana göre bu asamaya en erken Eylül ayinda, yani Muhyiddin’in parlamentoyu açmak istedigi vakitte geçilebilir. Halihazirda Malezya’da birinci ve ikinci doz Kovid-19 asisi yaptiranlarin sayisi yaklasik 7,8 milyonu buldu. Bu sayi, Malezya nüfusunun dörtte birine tekabül ediyor. Asilamalar bu hizla gider ve planlanan zamanda asi tedarikleri saglanirsa Malezya’da eylül ayina kadar yüzde 60 bagisiklik saglanmasi mümkün. Eger salginin gidisati Muhyiddin’in planladigi sekilde ilerler ve vaka artislari asilamalarin artmasiyla kontrol altina alinirsa Malezya 2022’den önce normallesmeye geçebilir.
- Pandemi sonrasi erken seçim gündemi
Bu bilgiler isiginda Muhyiddin’in, Kovid-19’un kontrol altina alindigi ve ekonominin tamamen açildigi bir dönemde parlamentonun faaliyetlerini baslatarak muhalefetin karsisina Kovid-19’u yenmis basbakan olarak çikmayi planladigi düsünülebilir. Ülkenin geç de olsa normallesmeye adim atmasi, yil sonuna dogru ekonomik toparlanmayi mümkün kilacagi gibi ayni zamanda hükümetin halk nezdinde azalan itibarini yeniden kazanmasini saglayabilir. Fakat bu itibar, iktidar koalisyonunda bastan bu yana geri plana atilan UMNO’nun hosnutsuzlugu ve hükümetin meclis çogunlugu gibi sorunlari çözmesi hususunda Muhyiddin’e yardimci olur mu, bilinmez.
Pandemi biter bitmez Malezya’nin bir numarali gündem maddesinin hiç süphesiz erken seçim olmasi bekleniyor. Bunu sadece muhalefet degil, Muhyiddin’den umdugunu bulamayan iktidar ortaklari da istiyor. Zira UMNO lideri Zahid, bundan önce defalarca iktidar koalisyonundan çekilip ülkeyi erken seçimlere götürme sinyalleri verdi. Su an UMNO’yu hükümetin yaninda yer almaya zorlayan tek faktör, pandemi sartlarinda politik hesap yapiyor görünüp halkin tepki göstermesinden çekinmesi olarak gözüküyor.
Sonuç olarak, 23 Subat krizinin ardindan hiç hesapta yokken beklenmedik bir sekilde Malezya liderligine yükselen Muhyiddin’in, Kovid-19 krizi ve OHAL’in kendisine sagladigi avantaji kullanarak uzun süre iktidarda kalamayacagi asikâr. Bu durumda Muhyiddin’in, kirilgan dengeler üzerine insa edilmis mevcut iktidarinin süresini uzatmaya çalismaktansa olasi bir erken seçimde basari saglayabilmek için hazirliklar yapmasi daha mantikli görünüyor.