Denizlerin Plastik Savasçilari
Plankton ekolojisti Doç. Dr. Ülgen Aytan tarafindan 2013'te kurulan PLASTON, Türkiye denizlerindeki plastik kirliligi ve etkilerini, denizlerde planktonla es zamanli dagilim gösteren mikroplastikleri gözlemliyor Recep Tayyip Erdogan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimleri Bölümü Deniz Biyolojisi Anabilim Dali Ögretim Üyesi Doç. Dr. Ülgen Aytan: 'Günlük hayatimizda kullandigimiz her seyi denizdeki baligin midesinde bulabiliyoruz. Buldugumuz sey hangi balik olursa olsun, hepsinin mikroplastikleri degisen oranlarda tükettigi. Bu homojen bir kirletici degil, miktari bölgesel ve zamansal farkliliklar sergiliyor. Ama bildigimiz sey, plankton dedigimiz mikroskobik canlilardan itibaren baliklar, omurgasizlar, deniz memelileri, deniz kuslari dahil bir çok canlinin mikro plastiklerle maalesef ciddi etkilesim halinde oldugu' 'Plastikler denizlerin biyojeokimyasini etkiliyor. Denizlerin bu hassas element döngülerindeki herhangi bir degisim, bizim hayatimizi etkileyecek çok yakin gelecekte. Marmara bunun bir örnegi' 'Sadece Marmara için degil tüm denizlerimiz için harekete geçmeliyiz. Bunlarin basinda Karadeniz geliyor. Çünkü çok hassas bir ekosistem, zaten tahrip edilmis ve biyolojik çesitliligi ciddi sekilde etkilenmis bir ekosistem, insan baskisi yogun olan bir ekosistem' 'Karadeniz'de mutlaka atik su aritma tesislerinin arttirilmasi ve mevcut olanlarin da iyilestirilmesi gerek, kesinlikle yerel yönetimlerin atigi iyi yönetmesi gerek'
Doç. Dr. Ülgen Aytan'in danismanliginda üç doktora ve bir yüksek lisans ögrencisinden olusan arastirma grubu, TÜBITAK destekli projeler, Çevre ve Sehircilik Bakanligi ile Tarim ve Orman Bakanliginin projeleri ve lisansüstü tez projeleriyle Türkiye'nin denizlerinde dagilim gösteren mikroplastiklerin miktarini, kompozisyonunu, kaynaklarini, etkilerini ve akibetini arastirarak, ihtiyaç duyulan bilimsel bilgiye katkida bulunuyor.
Ülgen Aytan'in yürütücüsü oldugu TÜBITAK 117Y207 Nolu projeyle Karadeniz'de ilk kez hamsi gibi baliklarin ana besinini olusturan böcek benzeri canlilarin (zooplankton-kopepodlar) dogal ortamlarinda mikroplastik tükettikleri ortaya çikarildi. Besin zincirinin en alt basamaklarindan giris yapan mikroplastik ve iliskili kimyasallar besin zinciri içerinde büyüyerek sofralara kadar ulasabiliyor.
PLASTON arastirma grubu, plastiklerin, Karadeniz'deki canlilarla etkilesimini arastirmak üzere su yüzeyi ve yüzey altina deneysel düzenek kurdu. Günlük hayatta siklikla kullanilan tek kullanimlik plastikler ve pandemiyle artan maske, siper, eldiven gibi kisisel korunma ürünlerine yönelik çalismada bu plastiklerin denizdeki hikayesi arastiriliyor.
Aylik alinan örneklerle bu plastikler üzerinde yasayan bakterilerden omurgasizlara kadar tüm canli gruplari incelenirken, ayrica bu canlilarin, plastiklerin bozulma ve parçalanma sürecindeki rolleri, kirleticilerle iliskileri ve çevresel faktörlerin etkileri degerlendiriliyor.
- "Günlük hayatta kullandigimiz yaklasik her 10 plastikten biri denizlerde sonlaniyor"
Aytan, bir plankton ekolojisti olarak denizlerde dagilim gösteren mikroskobik canlilari ve onlarin ekolojilerini arastirdigini, 2013'ten bu yana da denizlerde plankton ile es zamanli dagilim gösteren mikroplastikleri arastirdigini belirtti.
Üniversite bünyesindeki mikroplastik arastirma laboratuvarinda, multidipisliner yaklasimla sucul ekosistemlerde dagilim gösteren plastikleri, kaynaklarini, etkilerini, tasinim yollarini ve kontrol yöntemlerini arastirdiklarini ve bunlari bilim camiasiyla paylastiklarini anlatan Aytan, ayni zamanda da yerel yönetimlere, ulusal ve uluslararasi karar vericilere yol göstermeye çalistiklarini belirtti.
Aytan, "Kullandigimiz yaklasik her 10 plastikten 1'i denizlerde sonlaniyor. Karalardan kanalizasyonlar yoluyla, nehirler yoluyla olabilir. Kaçak bosaltimlar, özellikle kiyi bölgesine yapilan kontrolsüz kiyi dolgulari, balikçilik, gemi faaliyetleri bunlar çok önemli karasal ve denizel kaynaklar. Son zamanlarda üzerinde durdugumuz atmosferik tasinim da var." ifadelerini kullandi.
- "Denize ne gönderirsek soframiza o geliyor"
Yetersiz atik yönetimiyle denize ulasan makro boyutlu plastiklerin özellikle günes isigi ve bir dizi fiziksel, kimyasal , biyolojik süreçte daha ufak parçalara ayrildigini aktaran Aytan, "Bütün canli gruplari, örnegin baliklar, midye, istiridye, karides gibi omurgasiz canlilar, suyu filtre etme yoluyla ya da plastikleri besin zannederek aliyorlar. Bir canlinin tüketmesiyle plastikler besin zinciri içinde ilerlemeye basliyor, etkileri katlanarak büyüyor ve olay insanda sonlaniyor. Denize ne gönderirsek aslinda soframiza sonunda o geliyor." dedi.
1950'lerden itibaren plastiklerin hizla büyüyen bir tehdit haline geldigini, özel bir tabakalasmasi olmasi nedeniyle plastiklerin Karadeniz'deki davranisinin, diger denizlerden farkli oldugunu aktaran Aytan, "Günlük hayatimizda kullandigimiz her seyi, denizdeki baligin midesinde bulabiliyoruz. Hangi balik olursa olsun, buldugumuz sey, hepsinin mikroplastikleri degisen oranlarda tükettigi. Mikroplastikler homojen bir kirletici degil, miktari bölgesel ve zamansal farkliliklar sergiliyor. Ama bildigimiz sey, plankton dedigimiz mikroskobik canlilardan itibaren baliklar, omurgasizlar, deniz memelileri, deniz kuslari dahil bir çok canlinin mikroplastiklerle maalesef ciddi etkilesim halinde oldugu." degerlendirmesini yapti.
- "Plastik, denizlerin biyojeokimyasini etkiliyor"
Dünya genelinde yapilan laboratuvar çalismalarinin, toksik içerigi olan bu plastiklerin canlilarin büyümesine, üremesine, beslenmesine etki ettigini gösterdigini aktaran Doç. Dr. Aytan, "Plastikler denizlerin biyojeokimyasini etkiliyor. Denizlerin bu hassas element döngülerindeki herhangi bir degisim, bizim hayatimizi etkileyecek çok yakin gelecekte. Marmara bunun bir örnegi, sadece Marmara için degil tüm denizlerimiz için harekete geçmeliyiz. Bunlarin basinda Karadeniz geliyor." diye konustu.
Recep Tayyip Erdogan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Su Ürünleri Temel Bilimleri Bölümü Deniz Biyolojisi Anabilim Dali doktora ögrencisi Basak Esensoy da plastiklerin ve Kovid-19 sebebiyle hayatimiza giren kisisel korunma ürünlerinin deniz ortaminda ne sekilde davrandigini, canlilarla nasil etkilesime girdigini, bu canlilarin hangi plastikleri tercih ettigini ve bu canlilarin plastiklerin bozulma sürecinde ne rol oynadigini arastirdiklarini bildirdi.