Haftanın Tarihine Bakış
Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün talimatıyla 'Birinci Türk Dil Kurultayı' 26 Eylül 1932'de gerçekleştirildi Cemiyet, 1934'te yapılan kurultayda 'Türk Dili Araştırma Kurumu' adını aldı, 1936'daki kurultayda ise adı bugünkü 'Türk Dil Kurumu' olarak değiştirildi Türk sanat müziği sanatçısı 'Sanat Güneşi' Zeki Müren, 24 Eylül 1996'da TRT İzmir Stüdyosu'nda katıldığı program sırasında fenalaşarak yaşamını yitirdi.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün isteğiyle ''Türk Dili Tetkik Cemiyeti'' adıyla 12 Temmuz 1932'de kurulan ve daha sonra "Türk Dil Kurumu" ismini alan cemiyet, ''Birinci Türk Dil Kurultayı''nı 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihlerinde yaptı.
Yaşamı boyunca Türk diline önem veren Atatürk, daha Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmadan görüşlerini çeşitli zeminlerde dile getirdi.
Atatürk, 2 Eylül 1930'da Prof. Sadri Maksudi (Arsal) Bey'in ''Türk Dili İçin'' adlı kitabına ''Milli his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin olması, milli hissin gelişmesinde başlıca etkendir. Türk dili, dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil şuurla işlensin. Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.'' diye yazmıştı.
2 Temmuz 1932'de başlayan ve 11 Temmuz'da sona eren "Birinci Türk Tarih Kongresi"nin ertesi günü, Çankaya'da dilcilerin de katıldığı toplantı sonunda Atatürk, ''Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeş bir dil cemiyeti kuralım. Adı Türk Dili Tetkik Cemiyeti olsun." talimatını verdi.
Cemiyet aynı gün 12 Temmuz 1932'de kuruldu. Cemiyetin kurucuları, hepsi milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları Samih Rifat (Başkan), Ruşen Eşref (Ünaydın), Celal Sahir (Erozan) ve Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) beyler oldu. Amacı, "Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek." diye belirlenen Cemiyet, 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihlerinde Dolmabahçe Sarayı'nda Birinci Türk Dili Kurultayı'nı topladı.
Bu ilk kurultayın açılışı, 27 Eylül 1932 tarihli "Vakit" gazetesinde şöyle yer aldı:
"Saat 14.00... Herkes yerinde idi. Biraz sonra Türk'ün büyük mürşidi Gazi hazretleri, yanlarında Büyük Millet Meclisi Reisi Kazım Paşa, Maarif Vekili Reşit Galip Bey, Fethi Bey, Ordu müfettişlerinden Fahrettin, Ali Sait paşalar, kumandanlardan Şükrü Naili, Salih paşalar olduğu halde salona dahil oldular. Bu esnada şehir bandosu, İstiklal Marşı'nı terennüm etmeye başladı."
Dilcilerin yanı sıra yazarların, her meslekten aydınların, halk temsilcilerinin katıldığı kurultayda çalışma kolları kuruldu.
Ahmet Cevat (Emre) "Sözlük-Terim Kolu" başkanlığına, Ragıp Hulusi (Özden) "Derleme Kolu" başkanlığına, Hasan Ali (Yücel) ''Lenguistik-Filoloji Kolu'' başkanlığına, İbrahim Naci (Dilmen) "Yayın Kolu" başkanlığına getirildi.
Cemiyet, 1934'te yapılan kurultayda "Türk Dili Araştırma Kurumu" adını aldı, 1936'daki kurultayda ise adı, bugünkü "Türk Dil Kurumu" (TDK) olarak değiştirildi.
Atatürk, ölümünden kısa süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığını TDK ile Türk Tarih Kurumuna (TTK) bıraktı. TDK ve TTK, 1982 Anayasası ile oluşturulan ''Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu''na bağlandı.
- Belli başlı öteki olaylar
21 Eylül
1903- İlk kovboy filmi Kit Carson'un prömiyeri ABD'de yapıldı.
1932- Himaye-i Etfal Cemiyetince düzenlenen ''Alaturka Güreş'' karşılaşmaları Taksim Stadyumu'nda yapıldı.
1938- İlk televizyon haber programı BBC'de yayımlandı.
1943- Karikatürist Sedat Nuri İleri 55 yaşında öldü.
1943- İnönü Ansiklopedisi'nin ilk fasikülü yayımlandı.
1947- Zonguldak Kozlu kömür ocaklarındaki grizu patlamasında 48 işçi öldü.
1973- Sanat tarihçisi Tahsin Öz öldü.
1975- Ressam ve şair Bedri Rahmi Eyüboğlu, 62 yaşında vefat etti.
1980- Orgeneral Haydar Saltık, Devlet Başkanı Genel Sekreteri oldu. Aynı gün Başbakan Bülend Ulusu, hükümetini açıkladı.
1989- Sinema yönetmeni ve yapımcı Ertem Eğilmez vefat etti.
2000- Gazeteci yazar Ahmet Taner Kışlalı suikastında araca bombayı yerleştirdiği belirtilen Rüştü Aytufan, Sapanca'da yakalandı.
2011- Türk müziğine 80'in üzerinde TRT denetiminden geçmiş eser kazandıran Ahmet Niyazi Şengül, Safranbolu'da 85 yaşında hayatını kaybetti.
2015- Nijerya'nın kuzeydoğusundaki Borno eyaletinin başkenti Maiduguri'de bir camiye düzenlenen intihar saldırısında 54 kişi hayatını kaybetti.
2016- Mısır'ın kuzeyinde Kefr Eş-Şeyh'ten Akdeniz'e açılan göçmen teknesinin batması sonucu 204 kişi hayatını kaybetti. Yola çıkarken kaç kişiyi taşıdığı bilinmeyen teknede bulunan 164 kişi kurtarıldı.
2017- ABD, desteklediği ÖSO'ya Deyrizor operasyonunda terör örgütü PKK/PYD ile hareket etme teklifi yaptı. ÖSO grupları ise operasyonda terör örgütüyle aynı safta yer almayı reddetti.
2017- Meksika'nın başkenti Meksiko'da meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki depremde 366 kişi ölürken yıkılan binaların enkazından 52 kişi kurtarıldı.
2018- Suudi Arabistan'ın resmi televizyon kanalında ilk kez bir kadın spiker ana haber bültenini sundu.
22 Eylül
1520- Dokuzuncu Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim öldü.
1792- Fransa'da cumhuriyet ilan edildi.
1903- İtalo Marconi, kornet (cornet) dondurma külahının patentini aldı.
1908- Bulgaristan, Osmanlı'dan bağımsızlığını ilan etti.
1919- Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası kuruldu.
1932- Gazeteci, yazar, besteci Ahmet Rasim, 68 yaşında öldü.
1943- Ankara Fen Fakültesi kuruldu.
1959- Avrupa ile ABD arasındaki ilk telefon kablo hattı resmen açıldı.
1964- Sosyal Demokrat Parti kuruldu.
1964- Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, Yassıada hükümlüsü Refik Koraltan, Rüştü Erdelhun, Selim Yatağan ve Nedim Ökmen'i hastalık nedeniyle affetti.
1980- İran-Irak savaşı başladı.
1985- Fransız hükümeti, 10 Temmuz 1985'te batan Greenpeace'e ait ''Rainbow Warrior'' gemisini, Fransız gizli servisi ajanlarının batırdığını kabul etti.
1993- New York Metropolitan Müzesi, ''Karun Hazinesi''ni Türkiye'ye geri göndermeye karar verdi.
2000- Bakanlar Kurulu, Kopenhag Kriterleri ile paralel insan hakları raporunu kabul etti.
2001- Besteci ve müzik yorumcusu Fikret Kızılok, tedavi gördüğü İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde hayatını kaybetti.
2005- Sinema sanatçısı Tanju Korel, 61 yaşında İstanbul'da vefat etti.
2007- Sinema oyuncusu Ali Kemal Asıliskender, tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.
2008- Tiyatro sanatçısı Hadi Çaman, İstanbul'da kaldığı özel bakımevinde vefat etti.
2011- Tuğamiral Ali Sadi Ünsal, Tümamiral Fikret Güneş, albaylar Sencer Başat ve Mehmet Koray Eryaşar ile Binbaşı Cem Çağlar, ''Balyoz Planı'' soruşturması kapsamında tutuklandı.
2011- KKTC Bakanlar Kurulu, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'na KKTC deniz yetki alanlarında petrol ve doğal gaz arama ruhsatı verdi.
2012 - Feshedilen HAS Parti'nin Genel Başkanı Numan Kurtulmuş, Haliç Kongre Merkezi'nde düzenlenen İstanbul İl Başkanlığı Danışma Meclisi ve Katılım Toplantısı'nda AK Parti'ye katıldı.
2013- Endonezya'nın Güney Sumatra Adasının başkenti Palembang'da düzenlenen 3. İslami Dayanışma Oyunları'nda Türkiye, oyunları 23'ü altın olmak üzere toplam 103 madalyayla 5'inci sırada bitirdi.
2015- Alman otomobil üreticisi Volkswagen (VW), dünya genelinde 11 milyon dizel motorlu aracın emisyon testi manipülasyonundan etkilendiğini ve zararı karşılamak için yaklaşık 6,5 milyar avroluk bütçe ayırdıklarını bildirdi.
2016- Fetullahçı Terör Örgütü'nün (FETÖ) 15 Temmuz Darbe Girişimi'nden bir gün önce katıldıkları televizyon programında darbe çağrışımıyla subliminal mesaj içeren söylemlerde bulundukları gerekçesiyle mahkemeye sevk edilen Prof. Dr. Mehmet Altan tutuklandı, ağabeyi gazeteci yazar Ahmet Altan ise adli kontrolle serbest bırakıldı. Daha sonra tekrar gözaltına alınan Ahmet Altan tutuklandı.
2017- Kocaeli/Kefken açıklarında içerisinde göçmenlerin bulunduğu bir balıkçı teknesinin batması sonucu 22 kişi hayatını kaybetti.
2017- Milli atlet Aslı Çakır, doping nedeniyle Türkiye Atletizm Federasyonu Disiplin Kurulu tarafından ömür boyu pistlerden men edildi.
23 Eylül
1856- İzmir-Aydın hattı demiryolu imtiyazı, bir İngiliz şirketine verildi. 1866 yılında işletmeye açılan 612 kilometrelik demiryolu hattının imtiyazı 15 Ekim 1950'de dolacaktı. Ancak hükümet bu hattı 30 Mayıs 1935'te satın aldı.
1939- Psikanalizin babası sayılan Sigmund Freud, Londra'da öldü.
1942- Naziler, Auschwitz'te gazla öldürme katliamlarına başladı.
1947- Bulgaristan Partisi lideri Nikola Petkov asıldı.
1954- Doğu Almanya polisi, 400 kişiyi ABD ajanı olmak iddiasıyla tutukladı.
1996- Anayasa Mahkemesi, Türk Ceza Kanunu'nun, evli erkeğin zinasına ayrıcalık tanıyan maddesini iptal etti.
2012- Milli motosikletçi Kenan Sofuoğlu, Dünya Supersport Şampiyonası'nın 12. ayak yarışı Portekiz koşusunu ikinci sırada tamamlayarak sezonun bitmesine bir yarış kala şampiyonluğunu ilan etti.
2016- Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) liderleri, Kolombiya hükümeti ile vardıkları barış anlaşmasını oy birliğiyle kabul etti.
2017- Irak ve Suriye'ye sınır ötesi operasyon izni konusunda hükümete verilen yetkinin bir yıl daha uzatılmasına ilişkin Başbakanlık tezkeresi TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
2018- Slovakya'da gerçekleştirilen Dünya Gençler Güreş Şampiyonası'nda Milli sporcu Arif Özen, serbest stil 86 kiloda altın madalya kazandı.
24 Eylül
1566- On birinci Osmanlı Padişahı II. Selim tahta çıktı.
1882- İstanbul Beyazıt Kütüphanesi kuruldu.
1947- Hindistan'da Müslüman mültecileri taşıyan tren, Pencap sınırında durduruldu. Sihler, 1200 mülteciyi kurşuna dizdi.
1960- Yüksek Adalet Divanı kuruldu.
1973- Şilili şair Pablo Neruda, Santiago'da öldü.
1996- Türk sanat müziği sanatçısı "Sanat Güneşi" Zeki Müren, 24 Eylül 1996'da TRT İzmir Stüdyosu'nda katıldığı program sırasında fenalaşarak yaşamını yitirdi
1999- 12 Mart 1971 Muhtırası'nda imzası bulunan eski Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur öldü.
2013- Pakistan'ın güney ve güneybatısında meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki depremde 355 kişi öldü, 619 kişi yaralandı.
2015 - Kurban Bayramı'nın ilk günü Mina'da şeytan taşlama sırasında yaşanan izdihamda, resmi rakamlara göre 769 kişi hayatını kaybetti, 934 kişi de yaralandı ancak İran, izdihamda ölenlerin sayısının 4 binden fazla olduğunu ileri sürdü.
2017- Almanya'da genel seçimin galibi yüzde 33 ile Hristiyan Birlik (CDU/CSU) partileri olurken, aşırı sağcı popülist AFD ise ilk kez Federal Meclis'e girdi.
25 Eylül
1396- Yıldırım Bayezid, Niğbolu Zaferi'ni elde etti.
1561- Şehzade Bayezid idam edildi.
1911- İtalya, Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.
1925- İstanbul'da, tulumbacı teşkilatı yerine modern motorlu itfaiye teşkilatı kuruldu.
1956- İstanbul'da geniş çaplı istimlak çalışmaları başlatıldı.
1960- Yassıada'da tutuklu bulunan 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, kemeriyle intihar girişiminde bulundu. Bayar, nöbetçi teğmen tarafından kurtarıldı.
1974- Bilim adamları, spreylerin ozon tabakasını tahrip ettiği konusunda uyarıda bulundu.
1979- Arjantin Devlet Başkanı Juan Peron'un eşi Eva Peron'un yaşam öyküsünü anlatan ''Evita'' müzikalinin prömiyeri, Broadway Tiyatrosunda yapıldı.
1982- Türkiye'nin ilk kadın büyükelçisi Filiz Dinçmen, Amsterdam'da görevine başladı.
2001- Tekel'in Küba ile ortak kurduğu TEKA Puro Fabrikası İstanbul'da açıldı.
2005- ''En Kalabalık Halk Oyunları Gösterisi'' dalında Guinnes Rekorlar Kitabı'nda rekora aday olan Burdur'da 20 bin 328 kişi yöresel ''Teke Zortlatması'' oyununu aynı anda oynadı.
2010- İngiltere'de muhalefetteki İşçi Partisinin genel başkanlığına Ed Miliband seçildi. Seçim, Ed ile David Miliband kardeşler arasındaki yarışa sahne oldu.
2011- Perge Antik Kenti'nden kaçırılan ''Yorgun Herakles'' heykeli, 31 yıl sonra ABD'den Başbakanlık uçağı ile Türkiye’ye getirildi ve Antalya Müzesi yetkililerine teslim edildi.
2011- İspanya'nın doğusundaki Katalonya özerk yönetimi, 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren tüm Katalonya bölgesinde boğa güreşlerini yasakladı.
2012- Türk halk müziği bestecisi, söz yazarı ve yorumcu Neşet Ertaş, İzmir'de tedavi gördüğü hastanede 74 yaşında hayatını kaybetti.
2013- Bingöl M Tipi Ceza İnfaz Kurumunda aralarında terör örgütü mensuplarının da bulunduğu 18 tutuklu ve hükümlü tünel kazarak firar etti.
2017- AK Parti Gaziantep Milletvekili Abdulkadir Yüksel, geçirdiği kalp krizi nedeniyle kaldırıldığı hastanede yaşamını yitirdi.
2017- RTÜK, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nden aldıkları lisansla yayınlarını gerçekleştiren "K24 TV", "WAAR TV" ve "Rudaw TV" kanallarının TÜRKSAT'tan çıkarılmasıyla ilgili işlem başlattı.
2017- Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY), Irak Federal Mahkemesince "anayasaya aykırı" bulunan; BM, ABD ve Türkiye olmak üzere birçok ülkenin karşı çıktığı "bağımsızlık referandumu"nu gerçekleştirdi.
26 Eylül
1669- Girit Adası, Türk egemenliği altına girdi.
1887- Emile Berliner gramofonun patentini aldı.
1907- Yeni Zelanda, İngiltere'den bağımsızlığını ilan etti.
1932- Birinci Türk Dil Kurultayı toplandı.
1960- Küba lideri Fidel Castro, 4 saat 29 dakika ile BM tarihindeki en uzun konuşmayı yaptı.
1961- Orgeneral Cemal Gürsel, Cumhurbaşkanı seçildi.
1984- Çin ile İngiltere, Hong Kong'un 1997'de Çin kontrolüne geçmesi konusunda anlaştı.
1989- Vietnam'daki son ABD askerleri, Kamboçya'dan ayrıldı.
1999- Devlet İstatistik Enstitüsü, 17 Ağustos depreminin konutlara 2,1 milyar dolar hasar verdiğini açıkladı.
1999- Ankara Ulucanlar Kapalı Cezaevi'nde, jandarmanın, tünel kazıldığı ihbarının ardından arama yapmak istemesi üzerine çıkan olaylarda 11 tutuklu ve hükümlü öldü, 20 tutuklu ve hükümlü yaralandı.
2010- Türkiye'de ilk kol nakli yapıldı. Doç. Dr. Ömer Özkan ve ekibi, trafik kazasında ölen bir kişinin iki kolunu, kolları bulunmayan bir kişiye nakletti.
2011- Manisa'nın Salihli ilçesinde ikamet eden 121 yaşındaki ''Dünyanın en yaşlı kadını'' Gaışhıkaan Sıhıkaan, evinde yaşamını yitirdi.
2013- BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun, ilk defa düzenlenecek Dünya İnsani Yardım Zirvesi'nin 2016 yılında İstanbul'da yapılacağını açıkladı.
2017- YÖK'ten, üniversite sınavında Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) ve Lisans Yerleştirme Sınavları (LYS) ayrımının ortadan kalkacağı, yükseköğretim programlarına sayısal, sözel, eşit ağırlık ve dil puanlarıyla girileceği bildirildi.
2017- Suudi Arabistan Kraliyet Divanının yayınladığı kararnameyle kadınların da ehliyet alarak araç sürmesine imkan tanındı. Ayrıca ilk kez bir kadın, belediye başkan yardımcısı olarak atandı.
2019- Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın 2 Ekim 2018'de vatandaşı olduğu Suudi Arabistan'ın İstanbul Başkonsolosluğunda vahşice katledilmesinin sorumluluğunu üstlendi.
27 Eylül
1529- Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu Viyana'yı kuşattı.
1538- Kaptanı Derya Barbaros Hayrettin Paşa, Cenevizli Amiral Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanmasına karşı Preveze Deniz Zaferi'ni kazandı.
1922- Yunan Kralı I. Konstantin, Anadolu yenilgisi sonrasında tahtını terk etmek zorunda kaldı.
1931- 1930'da Türkiye'nin de katılımıyla ilk kez resmi nitelik kazanan Balkan Oyunları'nın ikincisi başladı.
1951- Kurtuluş Savaşı'nın kahramanlarından Yörük Ali Efe, Nazilli'nin Kavaklı köyünde öldü.
1961- Suriye'de askeri darbe oldu. Yeni hükümet, Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrıldığını ilan etti. Türkiye, Suriye'nin yeni hükümetini tanıdı.
1970- Arap Zirvesi Mısır'da toplandı. Ürdün Kralı Hüseyin ile Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) lideri Yaser Arafat, ateşkes anlaşması imzaladı.
1971- Türk-İran demiryolu hattı, Van feribot iskelesinde düzenlenen törenle açıldı.
1973- Seçim gezisi için Isparta'ya gelen CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit'e taş ve şişe atıldı.
2000- Zorunlu Deprem Sigortası uygulaması başlatıldı.
2003- TÜBİTAK-BİLTEN tarafından teknoloji transferiyle üretilen Türkiye'nin ilk mini gözlem uydusu BİLSAT, Rusya'dan uzaya gönderildi.
2003- Türkiye'nin ilk milli maratoncularından, Balkan ve Doğu Akdeniz kupalarında şampiyonlukları bulunan Şevki Koru, 94 yaşında vefat etti.
2008- ''Ergenekon'' soruşturması kapsamında gözaltına alınan gazeteci Tuncay Özkan, eski İstanbul Organize Suçlarla Mücadele Şube Müdürü Adil Serdar Saçan ve eski Esenyurt Belde Belediye Başkanı Gürbüz Çapan'ın da aralarında bulunduğu 6 kişi tutuklandı.
2008- MİLGEM kapsamındaki ilk milli tasarım savaş gemisi ''Heybeliada'' ile mayın avlama gemisi ''Akçay'', İstanbul'da denize indirildi.
2008- Amerikalı aktör Paul Newman 83 yaşında öldü.
2011- Denizli'deki Laodikya Antik Kenti'nde sürdürülen kazı çalışmalarında Anadolu'nun gerçek boyutlardaki ilk Afrodit heykel başı bulundu.
2013- Sinema ve tiyatro sanatçısı Tuncel Kurtiz, İstanbul'da 77 yaşında vefat etti.
2016- Eski İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres 93 yaşında öldü.
2016- ABD yönetimi, 1961'de diplomatik ilişkilerin kesildiği Küba'ya 55 yıl aradan sonra ilk kez büyükelçi atama kararı aldı.
2017- Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, yaz saati uygulamasını sürekli hale getiren Bakanlar Kurulu kararının yürütmesinin durdurulmasına karar verdi.
2018- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), terör örgütü elebaşı Abdullah Öcalan'ın cezaevinde kötü muamele ve işkence gördüğü yönündeki başvuruyu oy birliğiyle reddetti.
Kaynak: AA
Yaşamı boyunca Türk diline önem veren Atatürk, daha Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmadan görüşlerini çeşitli zeminlerde dile getirdi.
Atatürk, 2 Eylül 1930'da Prof. Sadri Maksudi (Arsal) Bey'in ''Türk Dili İçin'' adlı kitabına ''Milli his ile dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin milli ve zengin olması, milli hissin gelişmesinde başlıca etkendir. Türk dili, dillerin en zenginlerindendir, yeter ki bu dil şuurla işlensin. Ülkesini, yüksek istiklalini korumasını bilen Türk milleti, dilini de yabancı diller boyunduruğundan kurtarmalıdır.'' diye yazmıştı.
2 Temmuz 1932'de başlayan ve 11 Temmuz'da sona eren "Birinci Türk Tarih Kongresi"nin ertesi günü, Çankaya'da dilcilerin de katıldığı toplantı sonunda Atatürk, ''Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeş bir dil cemiyeti kuralım. Adı Türk Dili Tetkik Cemiyeti olsun." talimatını verdi.
Cemiyet aynı gün 12 Temmuz 1932'de kuruldu. Cemiyetin kurucuları, hepsi milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları Samih Rifat (Başkan), Ruşen Eşref (Ünaydın), Celal Sahir (Erozan) ve Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) beyler oldu. Amacı, "Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek." diye belirlenen Cemiyet, 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihlerinde Dolmabahçe Sarayı'nda Birinci Türk Dili Kurultayı'nı topladı.
Bu ilk kurultayın açılışı, 27 Eylül 1932 tarihli "Vakit" gazetesinde şöyle yer aldı:
"Saat 14.00... Herkes yerinde idi. Biraz sonra Türk'ün büyük mürşidi Gazi hazretleri, yanlarında Büyük Millet Meclisi Reisi Kazım Paşa, Maarif Vekili Reşit Galip Bey, Fethi Bey, Ordu müfettişlerinden Fahrettin, Ali Sait paşalar, kumandanlardan Şükrü Naili, Salih paşalar olduğu halde salona dahil oldular. Bu esnada şehir bandosu, İstiklal Marşı'nı terennüm etmeye başladı."
Dilcilerin yanı sıra yazarların, her meslekten aydınların, halk temsilcilerinin katıldığı kurultayda çalışma kolları kuruldu.
Ahmet Cevat (Emre) "Sözlük-Terim Kolu" başkanlığına, Ragıp Hulusi (Özden) "Derleme Kolu" başkanlığına, Hasan Ali (Yücel) ''Lenguistik-Filoloji Kolu'' başkanlığına, İbrahim Naci (Dilmen) "Yayın Kolu" başkanlığına getirildi.
Cemiyet, 1934'te yapılan kurultayda "Türk Dili Araştırma Kurumu" adını aldı, 1936'daki kurultayda ise adı, bugünkü "Türk Dil Kurumu" (TDK) olarak değiştirildi.
Atatürk, ölümünden kısa süre önce yazdığı vasiyetname ile mal varlığını TDK ile Türk Tarih Kurumuna (TTK) bıraktı. TDK ve TTK, 1982 Anayasası ile oluşturulan ''Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu''na bağlandı.
- Belli başlı öteki olaylar
21 Eylül
1903- İlk kovboy filmi Kit Carson'un prömiyeri ABD'de yapıldı.
1932- Himaye-i Etfal Cemiyetince düzenlenen ''Alaturka Güreş'' karşılaşmaları Taksim Stadyumu'nda yapıldı.
1938- İlk televizyon haber programı BBC'de yayımlandı.
1943- Karikatürist Sedat Nuri İleri 55 yaşında öldü.
1943- İnönü Ansiklopedisi'nin ilk fasikülü yayımlandı.
1947- Zonguldak Kozlu kömür ocaklarındaki grizu patlamasında 48 işçi öldü.
1973- Sanat tarihçisi Tahsin Öz öldü.
1975- Ressam ve şair Bedri Rahmi Eyüboğlu, 62 yaşında vefat etti.
1980- Orgeneral Haydar Saltık, Devlet Başkanı Genel Sekreteri oldu. Aynı gün Başbakan Bülend Ulusu, hükümetini açıkladı.
1989- Sinema yönetmeni ve yapımcı Ertem Eğilmez vefat etti.
2000- Gazeteci yazar Ahmet Taner Kışlalı suikastında araca bombayı yerleştirdiği belirtilen Rüştü Aytufan, Sapanca'da yakalandı.
2011- Türk müziğine 80'in üzerinde TRT denetiminden geçmiş eser kazandıran Ahmet Niyazi Şengül, Safranbolu'da 85 yaşında hayatını kaybetti.
2015- Nijerya'nın kuzeydoğusundaki Borno eyaletinin başkenti Maiduguri'de bir camiye düzenlenen intihar saldırısında 54 kişi hayatını kaybetti.
2016- Mısır'ın kuzeyinde Kefr Eş-Şeyh'ten Akdeniz'e açılan göçmen teknesinin batması sonucu 204 kişi hayatını kaybetti. Yola çıkarken kaç kişiyi taşıdığı bilinmeyen teknede bulunan 164 kişi kurtarıldı.
2017- ABD, desteklediği ÖSO'ya Deyrizor operasyonunda terör örgütü PKK/PYD ile hareket etme teklifi yaptı. ÖSO grupları ise operasyonda terör örgütüyle aynı safta yer almayı reddetti.
2017- Meksika'nın başkenti Meksiko'da meydana gelen 7,1 büyüklüğündeki depremde 366 kişi ölürken yıkılan binaların enkazından 52 kişi kurtarıldı.
2018- Suudi Arabistan'ın resmi televizyon kanalında ilk kez bir kadın spiker ana haber bültenini sundu.
22 Eylül
1520- Dokuzuncu Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim öldü.
1792- Fransa'da cumhuriyet ilan edildi.
1903- İtalo Marconi, kornet (cornet) dondurma külahının patentini aldı.
1908- Bulgaristan, Osmanlı'dan bağımsızlığını ilan etti.
1919- Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası kuruldu.
1932- Gazeteci, yazar, besteci Ahmet Rasim, 68 yaşında öldü.
1943- Ankara Fen Fakültesi kuruldu.
1959- Avrupa ile ABD arasındaki ilk telefon kablo hattı resmen açıldı.
1964- Sosyal Demokrat Parti kuruldu.
1964- Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel, Yassıada hükümlüsü Refik Koraltan, Rüştü Erdelhun, Selim Yatağan ve Nedim Ökmen'i hastalık nedeniyle affetti.
1980- İran-Irak savaşı başladı.
1985- Fransız hükümeti, 10 Temmuz 1985'te batan Greenpeace'e ait ''Rainbow Warrior'' gemisini, Fransız gizli servisi ajanlarının batırdığını kabul etti.
1993- New York Metropolitan Müzesi, ''Karun Hazinesi''ni Türkiye'ye geri göndermeye karar verdi.
2000- Bakanlar Kurulu, Kopenhag Kriterleri ile paralel insan hakları raporunu kabul etti.
2001- Besteci ve müzik yorumcusu Fikret Kızılok, tedavi gördüğü İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesinde hayatını kaybetti.
2005- Sinema sanatçısı Tanju Korel, 61 yaşında İstanbul'da vefat etti.
2007- Sinema oyuncusu Ali Kemal Asıliskender, tedavi gördüğü hastanede hayatını kaybetti.
2008- Tiyatro sanatçısı Hadi Çaman, İstanbul'da kaldığı özel bakımevinde vefat etti.
2011- Tuğamiral Ali Sadi Ünsal, Tümamiral Fikret Güneş, albaylar Sencer Başat ve Mehmet Koray Eryaşar ile Binbaşı Cem Çağlar, ''Balyoz Planı'' soruşturması kapsamında tutuklandı.
2011- KKTC Bakanlar Kurulu, Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'na KKTC deniz yetki alanlarında petrol ve doğal gaz arama ruhsatı verdi.
2012 - Feshedilen HAS Parti'nin Genel Başkanı Numan Kurtulmuş, Haliç Kongre Merkezi'nde düzenlenen İstanbul İl Başkanlığı Danışma Meclisi ve Katılım Toplantısı'nda AK Parti'ye katıldı.
2013- Endonezya'nın Güney Sumatra Adasının başkenti Palembang'da düzenlenen 3. İslami Dayanışma Oyunları'nda Türkiye, oyunları 23'ü altın olmak üzere toplam 103 madalyayla 5'inci sırada bitirdi.
2015- Alman otomobil üreticisi Volkswagen (VW), dünya genelinde 11 milyon dizel motorlu aracın emisyon testi manipülasyonundan etkilendiğini ve zararı karşılamak için yaklaşık 6,5 milyar avroluk bütçe ayırdıklarını bildirdi.
2016- Fetullahçı Terör Örgütü'nün (FETÖ) 15 Temmuz Darbe Girişimi'nden bir gün önce katıldıkları televizyon programında darbe çağrışımıyla subliminal mesaj içeren söylemlerde bulundukları gerekçesiyle mahkemeye sevk edilen Prof. Dr. Mehmet Altan tutuklandı, ağabeyi gazeteci yazar Ahmet Altan ise adli kontrolle serbest bırakıldı. Daha sonra tekrar gözaltına alınan Ahmet Altan tutuklandı.
2017- Kocaeli/Kefken açıklarında içerisinde göçmenlerin bulunduğu bir balıkçı teknesinin batması sonucu 22 kişi hayatını kaybetti.
2017- Milli atlet Aslı Çakır, doping nedeniyle Türkiye Atletizm Federasyonu Disiplin Kurulu tarafından ömür boyu pistlerden men edildi.
23 Eylül
1856- İzmir-Aydın hattı demiryolu imtiyazı, bir İngiliz şirketine verildi. 1866 yılında işletmeye açılan 612 kilometrelik demiryolu hattının imtiyazı 15 Ekim 1950'de dolacaktı. Ancak hükümet bu hattı 30 Mayıs 1935'te satın aldı.
1939- Psikanalizin babası sayılan Sigmund Freud, Londra'da öldü.
1942- Naziler, Auschwitz'te gazla öldürme katliamlarına başladı.
1947- Bulgaristan Partisi lideri Nikola Petkov asıldı.
1954- Doğu Almanya polisi, 400 kişiyi ABD ajanı olmak iddiasıyla tutukladı.
1996- Anayasa Mahkemesi, Türk Ceza Kanunu'nun, evli erkeğin zinasına ayrıcalık tanıyan maddesini iptal etti.
2012- Milli motosikletçi Kenan Sofuoğlu, Dünya Supersport Şampiyonası'nın 12. ayak yarışı Portekiz koşusunu ikinci sırada tamamlayarak sezonun bitmesine bir yarış kala şampiyonluğunu ilan etti.
2016- Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri (FARC) liderleri, Kolombiya hükümeti ile vardıkları barış anlaşmasını oy birliğiyle kabul etti.
2017- Irak ve Suriye'ye sınır ötesi operasyon izni konusunda hükümete verilen yetkinin bir yıl daha uzatılmasına ilişkin Başbakanlık tezkeresi TBMM Genel Kurulunda kabul edildi.
2018- Slovakya'da gerçekleştirilen Dünya Gençler Güreş Şampiyonası'nda Milli sporcu Arif Özen, serbest stil 86 kiloda altın madalya kazandı.
24 Eylül
1566- On birinci Osmanlı Padişahı II. Selim tahta çıktı.
1882- İstanbul Beyazıt Kütüphanesi kuruldu.
1947- Hindistan'da Müslüman mültecileri taşıyan tren, Pencap sınırında durduruldu. Sihler, 1200 mülteciyi kurşuna dizdi.
1960- Yüksek Adalet Divanı kuruldu.
1973- Şilili şair Pablo Neruda, Santiago'da öldü.
1996- Türk sanat müziği sanatçısı "Sanat Güneşi" Zeki Müren, 24 Eylül 1996'da TRT İzmir Stüdyosu'nda katıldığı program sırasında fenalaşarak yaşamını yitirdi
1999- 12 Mart 1971 Muhtırası'nda imzası bulunan eski Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhsin Batur öldü.
2013- Pakistan'ın güney ve güneybatısında meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki depremde 355 kişi öldü, 619 kişi yaralandı.
2015 - Kurban Bayramı'nın ilk günü Mina'da şeytan taşlama sırasında yaşanan izdihamda, resmi rakamlara göre 769 kişi hayatını kaybetti, 934 kişi de yaralandı ancak İran, izdihamda ölenlerin sayısının 4 binden fazla olduğunu ileri sürdü.
2017- Almanya'da genel seçimin galibi yüzde 33 ile Hristiyan Birlik (CDU/CSU) partileri olurken, aşırı sağcı popülist AFD ise ilk kez Federal Meclis'e girdi.
25 Eylül
1396- Yıldırım Bayezid, Niğbolu Zaferi'ni elde etti.
1561- Şehzade Bayezid idam edildi.
1911- İtalya, Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.
1925- İstanbul'da, tulumbacı teşkilatı yerine modern motorlu itfaiye teşkilatı kuruldu.
1956- İstanbul'da geniş çaplı istimlak çalışmaları başlatıldı.
1960- Yassıada'da tutuklu bulunan 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar, kemeriyle intihar girişiminde bulundu. Bayar, nöbetçi teğmen tarafından kurtarıldı.
1974- Bilim adamları, spreylerin ozon tabakasını tahrip ettiği konusunda uyarıda bulundu.
1979- Arjantin Devlet Başkanı Juan Peron'un eşi Eva Peron'un yaşam öyküsünü anlatan ''Evita'' müzikalinin prömiyeri, Broadway Tiyatrosunda yapıldı.
1982- Türkiye'nin ilk kadın büyükelçisi Filiz Dinçmen, Amsterdam'da görevine başladı.
2001- Tekel'in Küba ile ortak kurduğu TEKA Puro Fabrikası İstanbul'da açıldı.
2005- ''En Kalabalık Halk Oyunları Gösterisi'' dalında Guinnes Rekorlar Kitabı'nda rekora aday olan Burdur'da 20 bin 328 kişi yöresel ''Teke Zortlatması'' oyununu aynı anda oynadı.
2010- İngiltere'de muhalefetteki İşçi Partisinin genel başkanlığına Ed Miliband seçildi. Seçim, Ed ile David Miliband kardeşler arasındaki yarışa sahne oldu.
2011- Perge Antik Kenti'nden kaçırılan ''Yorgun Herakles'' heykeli, 31 yıl sonra ABD'den Başbakanlık uçağı ile Türkiye’ye getirildi ve Antalya Müzesi yetkililerine teslim edildi.
2011- İspanya'nın doğusundaki Katalonya özerk yönetimi, 1 Ocak 2012 tarihinden itibaren tüm Katalonya bölgesinde boğa güreşlerini yasakladı.
2012- Türk halk müziği bestecisi, söz yazarı ve yorumcu Neşet Ertaş, İzmir'de tedavi gördüğü hastanede 74 yaşında hayatını kaybetti.
2013- Bingöl M Tipi Ceza İnfaz Kurumunda aralarında terör örgütü mensuplarının da bulunduğu 18 tutuklu ve hükümlü tünel kazarak firar etti.
2017- AK Parti Gaziantep Milletvekili Abdulkadir Yüksel, geçirdiği kalp krizi nedeniyle kaldırıldığı hastanede yaşamını yitirdi.
2017- RTÜK, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi'nden aldıkları lisansla yayınlarını gerçekleştiren "K24 TV", "WAAR TV" ve "Rudaw TV" kanallarının TÜRKSAT'tan çıkarılmasıyla ilgili işlem başlattı.
2017- Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY), Irak Federal Mahkemesince "anayasaya aykırı" bulunan; BM, ABD ve Türkiye olmak üzere birçok ülkenin karşı çıktığı "bağımsızlık referandumu"nu gerçekleştirdi.
26 Eylül
1669- Girit Adası, Türk egemenliği altına girdi.
1887- Emile Berliner gramofonun patentini aldı.
1907- Yeni Zelanda, İngiltere'den bağımsızlığını ilan etti.
1932- Birinci Türk Dil Kurultayı toplandı.
1960- Küba lideri Fidel Castro, 4 saat 29 dakika ile BM tarihindeki en uzun konuşmayı yaptı.
1961- Orgeneral Cemal Gürsel, Cumhurbaşkanı seçildi.
1984- Çin ile İngiltere, Hong Kong'un 1997'de Çin kontrolüne geçmesi konusunda anlaştı.
1989- Vietnam'daki son ABD askerleri, Kamboçya'dan ayrıldı.
1999- Devlet İstatistik Enstitüsü, 17 Ağustos depreminin konutlara 2,1 milyar dolar hasar verdiğini açıkladı.
1999- Ankara Ulucanlar Kapalı Cezaevi'nde, jandarmanın, tünel kazıldığı ihbarının ardından arama yapmak istemesi üzerine çıkan olaylarda 11 tutuklu ve hükümlü öldü, 20 tutuklu ve hükümlü yaralandı.
2010- Türkiye'de ilk kol nakli yapıldı. Doç. Dr. Ömer Özkan ve ekibi, trafik kazasında ölen bir kişinin iki kolunu, kolları bulunmayan bir kişiye nakletti.
2011- Manisa'nın Salihli ilçesinde ikamet eden 121 yaşındaki ''Dünyanın en yaşlı kadını'' Gaışhıkaan Sıhıkaan, evinde yaşamını yitirdi.
2013- BM Genel Sekreteri Ban Ki-mun, ilk defa düzenlenecek Dünya İnsani Yardım Zirvesi'nin 2016 yılında İstanbul'da yapılacağını açıkladı.
2017- YÖK'ten, üniversite sınavında Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) ve Lisans Yerleştirme Sınavları (LYS) ayrımının ortadan kalkacağı, yükseköğretim programlarına sayısal, sözel, eşit ağırlık ve dil puanlarıyla girileceği bildirildi.
2017- Suudi Arabistan Kraliyet Divanının yayınladığı kararnameyle kadınların da ehliyet alarak araç sürmesine imkan tanındı. Ayrıca ilk kez bir kadın, belediye başkan yardımcısı olarak atandı.
2019- Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Selman gazeteci Cemal Kaşıkçı'nın 2 Ekim 2018'de vatandaşı olduğu Suudi Arabistan'ın İstanbul Başkonsolosluğunda vahşice katledilmesinin sorumluluğunu üstlendi.
27 Eylül
1529- Kanuni Sultan Süleyman komutasındaki Osmanlı ordusu Viyana'yı kuşattı.
1538- Kaptanı Derya Barbaros Hayrettin Paşa, Cenevizli Amiral Andrea Doria komutasındaki Haçlı donanmasına karşı Preveze Deniz Zaferi'ni kazandı.
1922- Yunan Kralı I. Konstantin, Anadolu yenilgisi sonrasında tahtını terk etmek zorunda kaldı.
1931- 1930'da Türkiye'nin de katılımıyla ilk kez resmi nitelik kazanan Balkan Oyunları'nın ikincisi başladı.
1951- Kurtuluş Savaşı'nın kahramanlarından Yörük Ali Efe, Nazilli'nin Kavaklı köyünde öldü.
1961- Suriye'de askeri darbe oldu. Yeni hükümet, Birleşik Arap Cumhuriyeti'nden ayrıldığını ilan etti. Türkiye, Suriye'nin yeni hükümetini tanıdı.
1970- Arap Zirvesi Mısır'da toplandı. Ürdün Kralı Hüseyin ile Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) lideri Yaser Arafat, ateşkes anlaşması imzaladı.
1971- Türk-İran demiryolu hattı, Van feribot iskelesinde düzenlenen törenle açıldı.
1973- Seçim gezisi için Isparta'ya gelen CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit'e taş ve şişe atıldı.
2000- Zorunlu Deprem Sigortası uygulaması başlatıldı.
2003- TÜBİTAK-BİLTEN tarafından teknoloji transferiyle üretilen Türkiye'nin ilk mini gözlem uydusu BİLSAT, Rusya'dan uzaya gönderildi.
2003- Türkiye'nin ilk milli maratoncularından, Balkan ve Doğu Akdeniz kupalarında şampiyonlukları bulunan Şevki Koru, 94 yaşında vefat etti.
2008- ''Ergenekon'' soruşturması kapsamında gözaltına alınan gazeteci Tuncay Özkan, eski İstanbul Organize Suçlarla Mücadele Şube Müdürü Adil Serdar Saçan ve eski Esenyurt Belde Belediye Başkanı Gürbüz Çapan'ın da aralarında bulunduğu 6 kişi tutuklandı.
2008- MİLGEM kapsamındaki ilk milli tasarım savaş gemisi ''Heybeliada'' ile mayın avlama gemisi ''Akçay'', İstanbul'da denize indirildi.
2008- Amerikalı aktör Paul Newman 83 yaşında öldü.
2011- Denizli'deki Laodikya Antik Kenti'nde sürdürülen kazı çalışmalarında Anadolu'nun gerçek boyutlardaki ilk Afrodit heykel başı bulundu.
2013- Sinema ve tiyatro sanatçısı Tuncel Kurtiz, İstanbul'da 77 yaşında vefat etti.
2016- Eski İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres 93 yaşında öldü.
2016- ABD yönetimi, 1961'de diplomatik ilişkilerin kesildiği Küba'ya 55 yıl aradan sonra ilk kez büyükelçi atama kararı aldı.
2017- Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu, yaz saati uygulamasını sürekli hale getiren Bakanlar Kurulu kararının yürütmesinin durdurulmasına karar verdi.
2018- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), terör örgütü elebaşı Abdullah Öcalan'ın cezaevinde kötü muamele ve işkence gördüğü yönündeki başvuruyu oy birliğiyle reddetti.