Nobel Kimya Ödülü 'Moleküler Makineler'e Verildi

Fransız Jean-Pierre Sauvage, İngiliz Sir J. Fraser Stoddart ve Hollandalı Bernard L. Feringa, bu yılki Nobel Kimya Ödülü'nün sahipleri oldu.

İsveç'teki Nobel Komitesi, Kimya Ödülü'nün 'moleküler makinelerin tasarımı ve üretimi' alanındaki çalışmaları nedeniyle Sauvage, Stoddart ve Feringa arasında paylaştırıldığını açıkladı.

İsveç Kraliyet Bilim Akademisi, düzenlediği basın toplantısında, Sauvage, Stoddart ve Feringa'nın 'gerekli enerji sağlandığında verilen görevi yerine getirebilen, hareketleri kontrol edilen moleküller geliştirdikleri' için Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldüklerini belirtti.

Akademi'den yapılan açıklamada 'Bilgisayarın gelişimi, teknolojinin minyatür hale getirilmesinin nasıl devrime yol açtığını göstermektedir. Bu yılki Nobel Kimya Ödülü sahipleri, makineleri minyatürleştirerek kimyayı yepyeni bir boyuta taşıdı. Moleküler makinelerle ilgili ilk adım, 1983'te halka şeklindeki iki molekülü bir zincir oluşturacak şekilde bir araya getirmeyi başaran Jean-Pierre Sauvage tarafından atıldı. İkinci adım ise Fraser Stoddart tarafından 1991'de atıldı. Stoddart, moleküler bir zinciri moleküler bir eksen üzerine yerleştirip zincirin eksen boyunca hareket etmesini sağladı. Bernard Feringa da 1999'da ilk moleküler motoru geliştirdi.' ifadelerine yer verildi.

Sauvage, Stoddart ve Feringa, 8 milyon İsveç Kronu (yaklaşık 3 milyon lira) tutarındaki ödülü paylaşacak. Üç bilim adamına, Alfred Nobel'in ölüm yıl dönümü 10 Aralık'ta düzenlenecek ödül töreninde birer diploma ve altın madalya da verilecek.

İsveç Kraliyet Bilim Akademisi, cuma günü Barış Ödülü'nün, 12 Ekim pazartesi de Ekonomi Ödülü'nün sahibini açıklayacak. Nobel Edebiyat Ödülü'nün ne zaman açıklanacağı ise henüz kesinlik kazanmadı.

Bilim dünyasının en prestijli ödülü için adaylar, her bir alan için oluşturulan komite üyeleri tarafından belirleniyor. Akademi üyelerinin yaptığı oylamada da oyların çoğunu alan aday, ödülün sahibi oluyor.

- Nobel Kimya Ödülü

1901 ve 2014 yılları arasında 107 kez Nobel Kimya Ödülü verildi. Toplam 172 kişiye layık görülen ödüllerden 23'ü 2 kişi, 21'si ise 3 kişi arasında paylaştırıldı.

Nobel Kimya Ödülü'ne şimdiye kadar sadece 4 kadın layık görüldü: Marie Curie (1911) , Curie'nin kızı Irene Joliot-Curie (1935), Dorothy Crowfoot Hodgkin (1964) ve Ada Yonath (2009).

Nobel Kimya Ödülü'nü alan en genç bilim adamı Frederic Joliot oldu. Joliot, 1935 yılında ödülü aldığında 35 yaşındaydı.

Nobel Kimya Ödülü verilen en yaşlı bilim adamı ise 2002'de 85 yaşındayken ödüle layık görülen John B. Fenn oldu.

1911'de Nobel Kimya Ödülü'ne layık görülen Marie Curie, 1903'te de Nobel Fizik Ödülü'nü kazanmıştı. 1954'te Nobel Kimya Ödülü'nü alan Linus Pauling, 1962'de de Nobel Barış Ödülü'ne layık görülmüştü. Frederick Sanger ise 1958 ve 1980 yıllarında iki kez Nobel Kimya Ödülü'nün sahibi oldu.

- Curie ailesinin Nobel başarısı

Curie ailesi, evlerine 6 Nobel Ödülü götürerek Nobel tarihindeki en başarılı aile oldu. Marie ve Pierre Curie çifti, ilk ödüllerini 1903'te fizik alanında kazandı. Marie Curie, 1911'de bu kez Nobel Kimya Ödülü'ne layık görüldü. Çiftin tıpkı kendileri gibi bilim alanında kariyer yapan büyük kızları, Irene Joliot-Curie, 1935'te eşi Frederic Joliot ile Nobel Kimya Ödülü'nün sahibi oldu. Curie çiftinin UNICEF için çalışan küçük kızları Eve Curie'nin eşi Henry R. Labouisse ise 1965'te UNICEF adına Nobel Barış Ödülü'nü aldı.

- Ödülünü alamayanlar

Nobel Kimya Ödülü'nü kazanan iki Alman bilim adamı, ödüllerini alamadı. Nobel Komitesi, Kimya Ödülü'nü 1938 yılında Richard Kuhn ve 1939'da da Adolf Butenandt'a verdi. Kuhn ve Butenandt, Nazi lideri Adolf Hitler'in yasak getirmesi sonucu ödüllerini alamadılar. 1939'da Nobel Tıp Ödülü'ne layık görülen Gerhard Domagk da aynı yasak nedeniyle ödül törenine katılamadı. Üç bilim adamı, sonraki yıllarda diploma ve madalyalarına kavuştu ancak para ödüllerini alamadılar.

- Madalya

Nobel Kimya Ödülü'nü kazananlara ödüllerinin takdim edildiği akşam bir de İsveçli heykeltıraş ve gravürcü Erik Lindberg tarafından tasarlanan madalya veriliyor.

İsveç Kraliyet Bilim Akademisi'nin fizik ve kimya alanlarında ödül kazananlara takdim ettiği madalyasına Mısır'ın en büyük tanrıçası İsis'e benzeyen bir doğa tanrıçası işlenmiş. Bulutların arasından çıkan tanrıça, kolları arasında bereketi simgeleyen bir boynuz tutuyor. Madalyada tanrıçanın yüzünü örten peçeyi ise 'Bilim'in Dahisi' açıyor.

Madalyada aynı zamanda Vergilius'un Aeneid adlı eserinden 'Inventas vitam juvat excoluisse per artes' ifadesi bulunuyor. Latince ifade, 'Yeni buluşlar, sanatla güzelleşen hayatı daha da zengin kılar.' anlamına geliyor.

- Defneden taç

Nobel ödülünü kazananlar için İngilizce 'Nobel Laureates' ifadesi kullanılıyor. 'Laureate' sözcüğü, defne dalları ve yapraklarından yapılan taç anlamına geliyor. Antik Yunan'da müziğin, güzel sanatların, güneşin, ateşin ve şiirin tanrısı olan Apollon tarafından takılan defne tacı, spor müsabakalarının ve şiir yarışmalarının kazananlarına 'gurur sembolü' olarak armağan ediliyordu.

- 2001'den bu yana Nobel Kimya Ödülü'nü kazananlar

2001: William Knowles (ABD), Ryoji Noyori (Japonya), Barry Sharpless (ABD)

2002: John Fenn (ABD), Koichi Tanaka (Japonya) ve Kurt Wüthrich (İsviçre)

2003: Peter Agre (ABD), Roderick MacKinnon (ABD)

2004: Aaron Ciechanover (İsrail), Avram Hershko (İsrail), Irwin Rose (ABD)

2005: Yves Chauvin (Fransa), Robert H. Grubbs ve Richard R. Schrock (ABD)

2006: Roger D. Kornberg (ABD)

2007: Gerhard Ertl (Almanya)

2008: Roger Tsien (ABD), Martin Chalfie (ABD) ve Osamu Shimomura (Japon)

2009: Venkatraman Ramakrishnan ve Thomas Steitzile (ABD) ile Ada Yonath (İsrail)

2010: Richard Heck, Ei-ichi Negishi (ABD) ve Akira Suzuki (Japon)

2011: Dan Shechtman (İsrail)

2012: Robert J. Lefkowitz ve Brian K. Kobilka (ABD)

2013: Martin Karplus (Avusturya), Michael Levitt (Güney Afrika) ve Arieh Warshel (İsrail)

2014: Eric Betzig (ABD), Stefan W. Hell (Romanya) ve William E. Moerner (ABD)

2015: Thomas Lindahl (İsveç), Paul Modrich (ABD) ve Aziz Sancar (Türkiye)