Sakarya Nehri Yerinde Durmamış

Sakarya’nın tarih boyunca birçok kez yatağını değiştirmesinden yola çıkan Sakarya Bilim ve Sanat Merkezi (BİLSEM) Coğrafya alanı öğrencilerinden Aleyna Akdemir ve Zeynep Kıral nehrin izlerini araştırdı. Ulaşılan en çarpıcı bilgiler arasında Sakarya Nehri’nin yakın bir jeolojik geçmişte Karadeniz’e değil İzmit Körfezi’ne akmış olabileceği geliyor.

Konu ile ilgilenen Alman bilim adamı Risch Sakarya Nehri ve Sapanca Gölü konusunda ilginç bir teze sahip bulunuyor: “Buna göre Sapanca Gölü, İzmit Körfezi’ne bağlıydı. Sakarya buraya dökülüyordu. Sonra göl Marmara’dan koptu ve tatlılaştı. Bu esnada da Sakarya Nehri eski bir vadiyi kullanarak Karadeniz’e doğru yeni bir yol buldu.”

Ova içerisinde birçok eski nehir yatağı izi bulunuyor. Ozanlar’dan kuzeybatıya doğru (Yazlık), doğudan Beşköprü vadisine doğru, Erenler’de Domuztepe civarından bugünkü şehir merkezine doğru, Güneşler-Gazeller civarında ve Kadıköy-Sarıcalar köyü yakınlarında eski yatak izleri bulunuyor.

Geyve Boğazı’ndan, taşıdığı bol miktarda alüvyonla birlikte Adapazarı Ovası’na çıkan Sakarya Nehri ova üzerinde eğimin düşmesi ve alüvyonların suyu ağırlaştırması nedeniyle menderesler yaparak akıyor. Ova üzerinde nehir, neredeyse yüzeyle eşit seviyede akıyor. Bu durum, Sakarya Havzası’nda ani gelişecek bir ekstrem yağışla birlikte suların yataktan kolayca taşabileceği anlamına geliyor.

Sakarya Nehri’nin Geyve Boğazı çıkışında Kumbaşı mevkiinden Karadeniz’e dökülene kadar geçen kısmında eğim neredeyse sıfıra yakın durumda bulunuyor. Yapılan hesaplama bu kısımdaki eğim değerinin binde 0.22 olduğunu gösteriyor. Çoğu Adapazarı Ovası’na denk gelen az eğimli bu alanda nehir çok fazla kıvrım yapıyor. Öyle ki Kumbaşı ile nehrin denize döküldüğü yer arasındaki kuş uçuşu mesafe ile gerçek mesafe büyük farklılık gösteriyor. Nehrin bu kısımdaki kuş uçuşu mesafeye göre kıvrılma oranı % 102.7 gibi rekor düzeye çıkıyor. Bütün bunlar ise nehirdeki taşkın potansiyelini arttırıyor.

Nehirlerin arazideki davranışlarını bir model üzerinde deneysel çalışmalarla da ortaya koyan Sakarya BİLSEM’li öğrenciler özellikle düz zemin üzerinde akan nehirlerde görülebilecek hareketleri anlamlandırmaya çalıştı. Yapılan çalışmaya göre havzada gelişen ani yağışlarla birlikte taşınan alüvyon miktarı da artıyor. Artan alüvyon miktarı yatağın bazı kısımlarında tıkanmalara sebep olurken, bu durumda Sakarya Nehri kendine yeni bir yatak arayacak. Öncelikli tercihler ise nehrin daha önce geçtiği ve bugün şehir yerleşim sınırları içinde kalan alanlardaki yataklar olacak. Bu durum geçici olabileceği gibi kalıcı da olabilecek.

Türkiye’de en çok alüvyon taşıyan akarsular arasında bulunan Sakarya Nehri’nin Adapazarı Ovası üzerinde tıpkı geçmişte olduğu gibi günümüzde de yatak değiştirme ihtimalinin bulunduğu ve bunun geçmişteki örnekleri gibi doğal bir olay olacağı ifade ediliyor .