Türkçe'nin Söz Varlığının Derlenmesi Çalışmaları
Mersin Üniversitesi (MEÜ) Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü Öğretim Üyesi Yrd
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından da desteklenen; 'Türkiye Türkçesi Söz Varlığında Fiilerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanı Sözcüsü Projesi'nin uygulamaya konulduğuna dikkat çekilirken, uluslararası projenin Mersin Üniversitesi'nin yanı sıra Çukurova, Başkent, Niğde ve Pamukkale üniversitelerinden araştırmacıların katılımıyla yürütüldüğünün altı çizildi. Toplam bütçesin 120 bin TL olduğu açıklanan projeyle birlikte Türkiye Türkçesi fiillerin derlem tabanlı sözlüğü
oluşturulmaya çalışılacağının altı çizildi.
"TÜRKÇE SÖZLÜKTE 77 BİN 407 SÖZ BULUNUYOR"
Projeyle ilgili olarak açıklamalarda bulunan Yrd. Doç. Dr. Bülent Özkan, Türkçenin söz varlığına yönelik derleme çalışmalarının resmi olarak 1939 yılında başlatıldığını hatırlatarak, bu çalışmaların genellikle önceki sözcük çalışmalarından derlemelere dayandırıldığını ve bu anlamda ilk sözlüğün 1945'te yayınlandığı bilgisini verdi. Özkan, "1945'ten bu yana çok büyük emekler verilerek Türkçenin söz varlığını barındıran Türkçe Sözlük, sözlükbilimsel anlamda tanımlı söz, terim, deyim, ek ve anlamlardan
oluşan 104 bin 481 sözlükbirimden oluşmaktadır. Türkçenin söz varlığını barındıran Türkçe Sözlük'te 63 bin 818 madde başı, 13 bin 589 madde içi olmak üzere toplam 77 bin 407 söz bulunmaktadır. Bu sözlerin 45 bin 5'i isim, 11 bin 305'i sıfat, 6 bin 441'i fiil, 2 bin 644'ü zarf, 289'u ünlem, 87'si zamir, 53'ü bağlaç, 33'ü edat olarak tanımlıdır" dedi.
"TÜRKÇE İÇİN HENÜZ NİTELİKLİ VE KAPSAMLI BİR DERLEM YOK"
Bülent Özkan, sözlükbilimin ilke ve yöntemleri açısından 'Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı'nı (TTSV) barındıran ve bugüne kadar yayınlanmış olan sözlükler değerlendirildiğinde bu sözlüklerin; sözlükbirimlerin yazımsallığı, madde başı ve içi açıklamalarda eksikliklerin varlığı, sözlükbirim tanıklarının yetersizliği ve birçok sözlükbirimin sözlükte tanıksız yer alması, sözcük türlerinin etiketlenmesindeki eksiklikler, sözlük malzemesinin gerçek zamanlı olmaması gibi nedenlerle 'genel amaçlı ve ansiklopedik'
sözlükler olduğunu dile getirdi. Bu durumun Türkçe için henüz nitelikli, kapsamlı ve standartlara uygun bir derlemin oluşturulamamasından kaynaklandığını vurgulayan Özkan, "Doğal olarak, sözlük çalışmalarımız da derlem tabanlı olmaktan uzaktır. Bu açıdan sözlükbilim çalışmalarımızın derlem tabanlı uygulamaların sonuçlarını esas alan, sözlükbirimlerin ve anlamsal sıklıklarının göz önüne alındığı, gerçek zamanlı ve kullanıcı temelli anlayıştan uzak olduğu gözlemlenmektedir" diye konuştu.
"6 BİN 441 FİİL, 35 MİLYON SÖZ İÇEREN BİR DERLEMDEN DENETLENECEK"
Projeyle birlikte TTSV'de madde başı ve madde içi olarak sözlükbirimselleştirilmiş 6 bin 441 fiilin, sağlam kuruluşlu ve dilin gerçek ortamlarından derlenmiş 35 milyon söz içeren bir derlemden denetleneceğini anlatan Özkan, bu sözlükbirimselleşmiş yapıların bir sözlükte sözlükbilimsel anlamda ne şekilde gerçekleşeceğini ortaya koyularak; 'Türkiye Türkçesinde Fiillerin Derlem Tabanlı Sözlüğü' oluşturulacağını söyledi. Özkan, projeyle ulaşılması beklenen sonuçlarınsa; 'Madde Başı ve Madde İçi Tanımlı
Fiilleri (MBİF)' temsil gücü yüksek bir derlemden sıklık temelli olarak belirlenmesinin yanında TTSV'de MBİF'yi yazımsal özellikleri açısından tam olarak belirlenmesi, MBF'nin madde içi açıklamalarında yer alan eksiklikleri giderilmesi olduğunu anlattı. MBİF'de var olan sözlük tanıklarının yetersizliklerini giderilmesinin de belirlenen hedefler arasında yer aldığını anlatan Özkan, sözcük türü olarak MBİF'yi tam olarak etiketlemek, özel amaçlı sözlük çalışmaları için gerçek zamanlı sözlükbirimsel malzemeyi
bu anlamda derlenmesi, morfolojik olarak MBİF'yi gerçek zamanlı olarak derlenmesinin de beklenilen sonuçlar olduğunu anlattı.
"SÖZLÜKBİLİM ÇALIŞMALARINA KATKIDA BULUNMAK İSTİYORUZ"
Yrd. Doç. Dr. Özkan, "Projeyle birlikte tüm bu süreçlerin sonunda ortaya çıkan sözlükbilimsel malzemeyi devam çalışmalarında diğer araştırmacıların kullanımına sanal ortamda sunmak ve Türkiye Türkçesinde fiillerin derlem tabanlı sözlüğünü ortaya koymak ve sözlükbilim çalışmalarına bu anlamda katkıda bulunmak istiyoruz" ifadesini kullandı. Projenin, temelde derlemin oluşturulması, TTSV'de tanımlı yaklaşık 6 bin 400 MBİF'nin oluşturulan derlemden tüm yönleriyle derlenmesi, elde edilen sonuçların
yayımlanması ve çalışmanın sonuçlanması olmak üzere üç aşamadan oluştuğu bilgisini de veren Özkan, bu kapsamda da projenin yürütücülüğünü kendisinin üstlendiğini vurguladı.
Öte yandan, 'Türkiye Türkçesi Söz Varlığında Fiilerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanı Sözcüsü Projesi'nin danışmanlığını Başkent Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nden Prof. Dr. Nurettin Demir üstlendiği bilgisi verildi. Projenin araştırmacıları ise şu isimlerden oluşuyor; Yrd. Doç. Dr. Ali Tan (Mersin Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü), Yrd. Doç. Dr. Engin Çetin (Çukurova Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü), Dr. Tahir Tahiroğlu (Çukurova Üniversitesi, Türkoloji Araştırmaları
Merkezi Uzmanı), Yrd. Doç. Dr. Sema Aslan Demir (Başkent Üniversitesi, Türk Dili Ve Edebiyatı Bölümü).