Yeni dönemin ilk adımı atıldı
12 Eylül askeri darbesini yapanlar tarafından hazırlanan ve yüzde 92 oyla kabul edilen Anayasa bir kez daha değişti. Şimdiye kadar 86 maddesi değişen Anayasa'nın 26 maddesi daha yüzde 58 'evet' oyuyla yenilendi. Özürlülerden kadınlara, yargıdan ekonomi dünyasına kadar birçok yeni düzenleme günlük hayatımızı da yakından etkileyecek.
Yürürlüğe girdikten bu yana 16 kez değiştirilen Anayasa, referandum oylamasıyla birlikte bir kez daha değişti. TBMM'de yeterli sayıda rakama ulaşamadığı için halkın oylamasına sunulan Anayasa maddelerinde yapılan değişikliklerle yeni bir döneme girildi. Bugüne kadar 86 maddesi değiştirilen Anayasa'da dünkü oylamayla birlikte 26 maddelik bir değişiklik daha yaşandı. Yapılan değişikliklerle birlikte bundan sonra günlük hayatı da etkileyecek olan değişiklikler gündeme gelecek. Özürlülerden çocuklara, sendikalardan ekonomi dünyasına, HSYK'dan Anayasa Mahkemesi'nin yapısının değişikliğine kadar birçok yeni düzenleme yapılacak. Madde madde yeni anayasa değişikliğinin ne getirdiği ise şu şekilde sıralanabilir:
1. Madde: Anayasa'nın 10. maddesinde yapılan değişiklik, 'Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile mâlul ve gaziler için alınacak tedbirlerin anayasal güvenceye alınmasını' düzenliyor. Bu kesimler için pozitif ayırımcılık yapılacak ve anayasanın eşitlik ilkesine aykırılığı iddia edilemeyecek.
FİŞLENME TARİH OLACAK
2. Madde: Anayasa'nın 20. maddesinde yapılan değişiklik 'Vatandaşa kişisel verilerin korunmasını isteme ve devletin elindeki şahsa özel bilgilerin nasıl kullanıldığını denetleme hakkının verilmesini' düzenliyor. Fişleme tarihe karışacak. Bundan böyle kendimizle ilgili bilgileri öğrenme, itiraz etme ve düzeltme hakkına sahip olacağız. Etnik kökenimiz, din, mezhep ve inanca ilişkin tercihlerimiz, sağlığımız, siyasal görüşlerimiz gibi özel bilgilerimiz artık yasalarla katı bir şekilde korunabilecek. Telefon numaralarımız ve kimlik bilgilerimiz başkalarının eline geçmeyecek.
3. Madde: Anayasa'nın 23. maddesi değiştirilerek 'Vatandaşın yurt dışına çıkmasının hâkim kararı olmadan engellenmesi' kaldırılıyor.
4. Madde: Anayasa'nın 41. maddesinde yapılan değişiklikle, her çocuğun himaye ve bakımdan yararlanma hakkı olduğu anayasal düzeyde vurgulanıyor ve çocukların her türlü istismara ve şiddete karşı korunması devletin ödevleri olarak yazılıyor.
5. Madde: Anayasa'nın 51. maddesinde yapılan değişiklik 'Aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunmasını yasaklayan düzenleme kaldırılıp çalışanların kendi iş kollarında birden fazla sendikaya üye olabilmeleri imkânını' getiriyor.
6. Madde: Anayasa'nın 53. maddesinde yapılan değişiklik 'Memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkını' getiriyor.
OMBUDSMANLIK KURUMU GELİYOR
7. Madde: Anayasa'nın 53. maddesinde yapılan değişikle siyasî amaçlı ya da dayanışma grev ve lokavtı gibi direnişleri yasaklayan hüküm kaldırılmaktadır. Böylece bu hakların kullanımı bakımından çağdaş standartlara uygun ileri bir adım atılmaktadır.
8. Madde: Anayasa'nın 74. maddesinde yapılan değişiklik 'Kamu Denetçiliği, yani 'Ombudsmanlık' kurumunu' getirmektedir. Kamu denetçisi bir anlamda halkın avukatı olarak hareket eder. İdare ile ilgili şikayeti olan herkes Kamu Denetiçisi'ne bir dilekçe ile başvuru hakkına sahiptir. Anayasa değişikliği kabul edilirse küçüklü büyüklü idareyle olan tüm sorunlarımızı aktarabileceğimiz yeni bir hak arama yoluna sahip olacağız.
9. Madde: Anayasa'nın 84. maddesinde değişiklik yapılarak partilerin kapatılması halinde milletvekilliğinin düşmesi kaldırıldı. Vatandaşın kendisini temsil etmek üzere seçip meclise gönderdiği milletvekilleri partileri kapatılsa dahi milletvekilliği sıfatını kaybetmeyecek. Böylece Anayasa Mahkemesi milletin verdiği kararı etkileyemeyecek, milletin verdiği temsil yetkisini engelleyemeyecek. Siyasetin üzerindeki yargı vesayeti hafifleyecek.
10. Madde: Anayasa'nın 94. maddesi değiştirilerek TBMM Başkanlık Divanı'na görev süresi 2 yıl olarak belirlendi. Bu düzenleme daha önce yapılan anayasa değişikliği ile genel seçimlerin 5 yıldan 4 yıla indirildiği için uyum amacıyla yapıldı.
ARTIK YAŞ MAĞDURU OLMAYACAK
11. Madde: Anayasa'nın 125. maddesi değiştirilerek Yüksek Askeri Şûrâ kararlarına karşı yargı yolu açıldı. Kamuoyunda en çok tartışılan konulardan birisi YAŞ tarafından emekliye ayırma dışında verilen ilişik kesme kararlarıdır. Yapılan değişiklikle toplum vicdanını kanatan bu kararlara karşı yargı yolu açılmakta ve hukuk dışı uygulamaların son bulması öngörülmektedir. Yine ülkemizde sık sık gerginliklere sebep olan yargısal yerindelik kararlarına engel olacak anayasal bir düzenleme getirilmektedir.
12. Madde: 6. madde ile memurlara toplu sözleşme yapma hakkı tanındığı için Anayasa'nın 128. maddesi ile bir paralellik olması amacıyla yapılan bir düzenlemedir.
13. Madde: Anayasa'nın 129. maddesinde değişiklik yapılarak memurların disiplin suçlarına yargı yolu açıldı. Mevcut durumda verilen uyarma ve kınama cezaları için çalışanlar mahkemeye gidemez ve haklarını arayamazlar. Yapılan değişiklikle bu cezayı alan kişilere yargıya başvurma imkânı getirilmektedir.
DENETİM BAKANLIKTAN HSYK'YA GEÇİYOR
14. Madde: Anayasa'nın 144. maddesinde yapılan değişiklik, 'Hâkim ve savcıların yargı görevleriyle ilgili denetlenmesi yetkisinin Adalet Bakanlığı'ndan alınıp Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'na verilmesini' düzenlemektedir.
15. Madde: Anayasa'nın 145. maddesinde yapılan değişiklik 'Asker kişilerce askerlik hizmet ve göreviyle ilgili olmayan konularda işlenen suçlara sivil mahkemelerin bakmasını, ayrıca savaş hâli dışında asker olmayan kişilerin askerî mahkemelerde değil sivil mahkemelerde yargılanmasını' düzenliyor. Yapılan değişiklik askeri yargının sivil alana yönelik yargısal etkisini tamamen ortadan kaldırıyor.
16. Madde: Anayasa'nın 146. maddesi değiştirilerek Anayasa Mahkemesi 17 üyeye çıkartıldı. Anayasa Mahkemesi'ne Meclis de üye seçecek.
17. Madde: Anayasa'nın 147. maddesinde değişiklik yapılarak Anayasa Mahkemesi üyelerini görev süresi 12 yıl ile sınırlandı.
KOMUTANLARA YÜCE DİVAN
18. Madde: Anayasa'nın 148. maddesi değiştirilerek TBMM Başkanı ile Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutalarına Yüce Divan yolu açıldı. Mevcut Anayasa'da hiçbir durumda yargılanamayan TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları da Yüce Divan'da yargılanabilecek. Bu madde ile ayrıca Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru hakkı tanındı. Bu düzenleme ile içi hukuk yollarını tüketen bir vatandaş, AİHM'ye gitme imkanı yoksa bireysel başvuru hakkı ile Anayasa Mahkemesi'nde hakkını arayabilecek.
19. Madde: Anayasa'nın 149. maddesi değiştirilerek Anayasa Mahkemesi'nin çalışma usulü değiştirildi. Düzenlemeye göre, Anayasa Mahkemesi'nin iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışması esası getirilmiş, bireysel başvuruların bölümlerce, diğer davalarınsa Genel Kurul'ca ele alınması ve nitelikli çoğunluk için öngörülen nisâbın üçte iki olması öngörülmüştür. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasî partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için nitelikli çoğunluk şartı aranacak.
20. Madde: Anayasa'nın 156. maddesinde değişiklik yapılarak Askeri Yargıtay'ın 'askerlik hizmetlerinin gereklerine' göre karar vermeyecek.
21. Madde: Anayasa'nın 157. maddesi değiştirilerek Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 'askerlik hizmetlerinin gereklerine' göre karar vermeyecek. Bu iki maddede yapılan değişiklik, askeri yargı üzerinde yapılan bir çok spekülasyonun önüne geçmeyi hedefliyor.
Darbecilere yargı yolu
22. Madde: Anayasa'nın 159. maddesi değiştirilerek HSYK'nın üye sayısı 22'ye çıkartılırken, HSYK'ya ilk derece hakim ve savcıları arasında üye seçilmesi sistemi getirildi. HSYK yeni düzenlemeyle 22 asıl 12 yedek üyeden oluşacak.
23. Madde: Anayasa'nın 166. maddesinde değişiklik yapılarak Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal kurum haline getirildi.
24. Madde: Anayasa'nın geçici 15. maddesi kaldırılarak 12 Eylül darbesini yapanlara yargı yolu açıldı. Bu değişiklikle 12 Eylül darbecilerinin kendilerini korumak için getirdikleri dokunulmazlık zırhı kalkıyor. Cumhuriyet tarihinde ilk defa darbecilerin hesap vermesinin yolu açılıyor. Artık darbecilerden, halka karşı işledikleri suçların hesabı sorulabilecek. Mağdur edilen milyonlarca vatandaşın hakkını arayabilmesinin yolu açılacak.
25. Madde: Anayasa'ya iki geçici madde eklenerek Anayasa Mahkemesi ve HSYK'nın yeni yapısına göre üyelerin nasıl seçileceği düzenlendi.
26. Madde: Anayasa paketinin referandumda nasıl oylanacağını öngörüyor.
1. Madde: Anayasa'nın 10. maddesinde yapılan değişiklik, 'Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile mâlul ve gaziler için alınacak tedbirlerin anayasal güvenceye alınmasını' düzenliyor. Bu kesimler için pozitif ayırımcılık yapılacak ve anayasanın eşitlik ilkesine aykırılığı iddia edilemeyecek.
FİŞLENME TARİH OLACAK
2. Madde: Anayasa'nın 20. maddesinde yapılan değişiklik 'Vatandaşa kişisel verilerin korunmasını isteme ve devletin elindeki şahsa özel bilgilerin nasıl kullanıldığını denetleme hakkının verilmesini' düzenliyor. Fişleme tarihe karışacak. Bundan böyle kendimizle ilgili bilgileri öğrenme, itiraz etme ve düzeltme hakkına sahip olacağız. Etnik kökenimiz, din, mezhep ve inanca ilişkin tercihlerimiz, sağlığımız, siyasal görüşlerimiz gibi özel bilgilerimiz artık yasalarla katı bir şekilde korunabilecek. Telefon numaralarımız ve kimlik bilgilerimiz başkalarının eline geçmeyecek.
3. Madde: Anayasa'nın 23. maddesi değiştirilerek 'Vatandaşın yurt dışına çıkmasının hâkim kararı olmadan engellenmesi' kaldırılıyor.
4. Madde: Anayasa'nın 41. maddesinde yapılan değişiklikle, her çocuğun himaye ve bakımdan yararlanma hakkı olduğu anayasal düzeyde vurgulanıyor ve çocukların her türlü istismara ve şiddete karşı korunması devletin ödevleri olarak yazılıyor.
5. Madde: Anayasa'nın 51. maddesinde yapılan değişiklik 'Aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olunmasını yasaklayan düzenleme kaldırılıp çalışanların kendi iş kollarında birden fazla sendikaya üye olabilmeleri imkânını' getiriyor.
6. Madde: Anayasa'nın 53. maddesinde yapılan değişiklik 'Memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkını' getiriyor.
OMBUDSMANLIK KURUMU GELİYOR
7. Madde: Anayasa'nın 53. maddesinde yapılan değişikle siyasî amaçlı ya da dayanışma grev ve lokavtı gibi direnişleri yasaklayan hüküm kaldırılmaktadır. Böylece bu hakların kullanımı bakımından çağdaş standartlara uygun ileri bir adım atılmaktadır.
8. Madde: Anayasa'nın 74. maddesinde yapılan değişiklik 'Kamu Denetçiliği, yani 'Ombudsmanlık' kurumunu' getirmektedir. Kamu denetçisi bir anlamda halkın avukatı olarak hareket eder. İdare ile ilgili şikayeti olan herkes Kamu Denetiçisi'ne bir dilekçe ile başvuru hakkına sahiptir. Anayasa değişikliği kabul edilirse küçüklü büyüklü idareyle olan tüm sorunlarımızı aktarabileceğimiz yeni bir hak arama yoluna sahip olacağız.
9. Madde: Anayasa'nın 84. maddesinde değişiklik yapılarak partilerin kapatılması halinde milletvekilliğinin düşmesi kaldırıldı. Vatandaşın kendisini temsil etmek üzere seçip meclise gönderdiği milletvekilleri partileri kapatılsa dahi milletvekilliği sıfatını kaybetmeyecek. Böylece Anayasa Mahkemesi milletin verdiği kararı etkileyemeyecek, milletin verdiği temsil yetkisini engelleyemeyecek. Siyasetin üzerindeki yargı vesayeti hafifleyecek.
10. Madde: Anayasa'nın 94. maddesi değiştirilerek TBMM Başkanlık Divanı'na görev süresi 2 yıl olarak belirlendi. Bu düzenleme daha önce yapılan anayasa değişikliği ile genel seçimlerin 5 yıldan 4 yıla indirildiği için uyum amacıyla yapıldı.
ARTIK YAŞ MAĞDURU OLMAYACAK
11. Madde: Anayasa'nın 125. maddesi değiştirilerek Yüksek Askeri Şûrâ kararlarına karşı yargı yolu açıldı. Kamuoyunda en çok tartışılan konulardan birisi YAŞ tarafından emekliye ayırma dışında verilen ilişik kesme kararlarıdır. Yapılan değişiklikle toplum vicdanını kanatan bu kararlara karşı yargı yolu açılmakta ve hukuk dışı uygulamaların son bulması öngörülmektedir. Yine ülkemizde sık sık gerginliklere sebep olan yargısal yerindelik kararlarına engel olacak anayasal bir düzenleme getirilmektedir.
12. Madde: 6. madde ile memurlara toplu sözleşme yapma hakkı tanındığı için Anayasa'nın 128. maddesi ile bir paralellik olması amacıyla yapılan bir düzenlemedir.
13. Madde: Anayasa'nın 129. maddesinde değişiklik yapılarak memurların disiplin suçlarına yargı yolu açıldı. Mevcut durumda verilen uyarma ve kınama cezaları için çalışanlar mahkemeye gidemez ve haklarını arayamazlar. Yapılan değişiklikle bu cezayı alan kişilere yargıya başvurma imkânı getirilmektedir.
DENETİM BAKANLIKTAN HSYK'YA GEÇİYOR
14. Madde: Anayasa'nın 144. maddesinde yapılan değişiklik, 'Hâkim ve savcıların yargı görevleriyle ilgili denetlenmesi yetkisinin Adalet Bakanlığı'ndan alınıp Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'na verilmesini' düzenlemektedir.
15. Madde: Anayasa'nın 145. maddesinde yapılan değişiklik 'Asker kişilerce askerlik hizmet ve göreviyle ilgili olmayan konularda işlenen suçlara sivil mahkemelerin bakmasını, ayrıca savaş hâli dışında asker olmayan kişilerin askerî mahkemelerde değil sivil mahkemelerde yargılanmasını' düzenliyor. Yapılan değişiklik askeri yargının sivil alana yönelik yargısal etkisini tamamen ortadan kaldırıyor.
16. Madde: Anayasa'nın 146. maddesi değiştirilerek Anayasa Mahkemesi 17 üyeye çıkartıldı. Anayasa Mahkemesi'ne Meclis de üye seçecek.
17. Madde: Anayasa'nın 147. maddesinde değişiklik yapılarak Anayasa Mahkemesi üyelerini görev süresi 12 yıl ile sınırlandı.
KOMUTANLARA YÜCE DİVAN
18. Madde: Anayasa'nın 148. maddesi değiştirilerek TBMM Başkanı ile Genelkurmay Başkanı ve kuvvet komutalarına Yüce Divan yolu açıldı. Mevcut Anayasa'da hiçbir durumda yargılanamayan TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları da Yüce Divan'da yargılanabilecek. Bu madde ile ayrıca Anayasa Mahkemesi'ne bireysel başvuru hakkı tanındı. Bu düzenleme ile içi hukuk yollarını tüketen bir vatandaş, AİHM'ye gitme imkanı yoksa bireysel başvuru hakkı ile Anayasa Mahkemesi'nde hakkını arayabilecek.
19. Madde: Anayasa'nın 149. maddesi değiştirilerek Anayasa Mahkemesi'nin çalışma usulü değiştirildi. Düzenlemeye göre, Anayasa Mahkemesi'nin iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışması esası getirilmiş, bireysel başvuruların bölümlerce, diğer davalarınsa Genel Kurul'ca ele alınması ve nitelikli çoğunluk için öngörülen nisâbın üçte iki olması öngörülmüştür. Anayasa değişikliğinde iptale, siyasî partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için nitelikli çoğunluk şartı aranacak.
20. Madde: Anayasa'nın 156. maddesinde değişiklik yapılarak Askeri Yargıtay'ın 'askerlik hizmetlerinin gereklerine' göre karar vermeyecek.
21. Madde: Anayasa'nın 157. maddesi değiştirilerek Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 'askerlik hizmetlerinin gereklerine' göre karar vermeyecek. Bu iki maddede yapılan değişiklik, askeri yargı üzerinde yapılan bir çok spekülasyonun önüne geçmeyi hedefliyor.
Darbecilere yargı yolu
22. Madde: Anayasa'nın 159. maddesi değiştirilerek HSYK'nın üye sayısı 22'ye çıkartılırken, HSYK'ya ilk derece hakim ve savcıları arasında üye seçilmesi sistemi getirildi. HSYK yeni düzenlemeyle 22 asıl 12 yedek üyeden oluşacak.
23. Madde: Anayasa'nın 166. maddesinde değişiklik yapılarak Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal kurum haline getirildi.
24. Madde: Anayasa'nın geçici 15. maddesi kaldırılarak 12 Eylül darbesini yapanlara yargı yolu açıldı. Bu değişiklikle 12 Eylül darbecilerinin kendilerini korumak için getirdikleri dokunulmazlık zırhı kalkıyor. Cumhuriyet tarihinde ilk defa darbecilerin hesap vermesinin yolu açılıyor. Artık darbecilerden, halka karşı işledikleri suçların hesabı sorulabilecek. Mağdur edilen milyonlarca vatandaşın hakkını arayabilmesinin yolu açılacak.
25. Madde: Anayasa'ya iki geçici madde eklenerek Anayasa Mahkemesi ve HSYK'nın yeni yapısına göre üyelerin nasıl seçileceği düzenlendi.
26. Madde: Anayasa paketinin referandumda nasıl oylanacağını öngörüyor.