50 yıl önce Türkiye
1960 darbesinin 50'nci yılında darbenin hemen sonrasındaki tabloyu Milliyet yazarı Can Dündar, Amerikan Life dergisinin fotoğraflarıyla köşesine taşıdı.
1991 ' de TRT iç ; in &ldquo ; Demirkırat&rdquo ; belgeselini hazırlarken hem Tü ; rkiye ' de hem yurtdışında pek ç ; ok arşivi taramıştık . Ama bugü ; n bu sayfada gö ; rdü ; ğü ; nü ; z fotoğraflara ulaşamamıştık . Amerikan Life dergisinin arşivi yeni aç ; ıldı ve iç ; inden gerç ; ekten hazine değerinde fotoğraflar ç ; ıktı . Life ' ın foto muhabiri James Burke , askeri mü ; dahaleden hemen sonra Ankara ' ya gelmiş ve 1-2 Haziran gü ; nlerinde bu fotoğrafları ç ; ekmişti .
Hareketin başına getirilen Org . Cemal Gü ; rsel ' in makam odasına girmiş , onu Kurucu Meclis iç ; in davet edilen profesö ; rlerle toplantıdayken , makamında yemek yerken , arka taraftaki dinlenme odasında yatağının başucundayken ve penceresinden kapı ö ; nü ; nde bekleyen yurttaşları selamlarken gö ; rü ; ntü ; lemişti .
Gü ; rsel ' i beklerken , Başbakanlık koridorlarında tarihe kaydolacak gö ; rü ; ntü ; ler kaydetmiş ; ihtilalin Albay Alpaslan Tü ; rkeş başta olmak ü ; zere , genç ; subaylardan oluşan ö ; nder kadrosunu , elde silah makam nö ; beti tutan silahlı askerlerin korumasında fotoğraflamıştı . Sonra İsmet İnö ; nü ; ' yü ; ziyaret etmiş , Paşa ' yı da Mebusevleri ' ndeki evinin ö ; nü ; nde bekleyen vatandaşlara el ö ; ptü ; rü ; rken ç ; ekmişti .
Bayram yeri gibi
Ama asıl ilginç ; gö ; rü ; ntü ; ler dışardaydı .
27 Mayıs ' ın ü ; zerinden 3 gü ; n geç ; tiği halde &ldquo ; ihtilal coşkusu&rdquo ; hâ ; lâ ; sokaklardaydı . Ortalık bayram yeri gibiydi .
Burke , tankların , kamyonların ü ; zerinde elde bayraklar , ç ; iç ; ekler ve Atatü ; rk fotoğraflarıyla sevinç ; gö ; sterisi yapanları gö ; rü ; ntü ; ledi . Nerede bir ü ; niformalı subay gö ; rseler omza alıp tezahü ; rata başlıyorlardı . Sevinç ; pozu verenlerin ellerinde 30 Mayıs 1960 tarihinde ç ; ıkan Akis dergisi vardı .
Kapakta &ldquo ; Sabık Başbakan&rdquo ; Menderes , ü ; zerine bir ç ; arpı atılmış halde gö ; rü ; nü ; yordu . Coşku o kadar bü ; yü ; ktü ; ki , radyolardan &ldquo ; Artık tezahü ; rat durmalı&rdquo ; diye anons yapılıyordu .
Fotoğrafı ç ; ekilmeyenler
Fotoğraflarda bu coşku aç ; ıkç ; a gö ; rü ; nü ; yor . Gö ; rü ; nmeyen , yenilenlerin yü ; zü ; . . . Ç ; ü ; nkü ; onlar , ya askeri nezarette ya da evlerinde , endişeyle başlarına geleceği bekliyorlar . O yü ; zden bu fotoğrafların , toplumun bü ; tü ; nü ; nü ; n ruh halini temsil ettiğini sö ; ylemek haksızlık olur . Ö ; te yandan , başta Orgeneral Cemal Gü ; rsel olmak ü ; zere , darbenin ö ; nder kadrosunun yü ; zlerinde de endişe okunuyor . Ç ; oğu ( daha sonra anılarında anlatacakları gibi ) hazırlıksız devraldıkları devleti nasıl yö ; neteceklerini dü ; şü ; nü ; yorlar .
Madalyonun iki yü ; zü ;
27 Mayıs 1960 gü ; nü ; nü ; n ö ; ykü ; sü ; nü ; hem devirenlerden , hem devrilenlerden dinlemiştim . Sevinenler , gü ; nlerce sokaklara yayılan , yıllarca yü ; reklerde yaşayan bir devrim coşkusundan sö ; z ediyorlardı . Ü ; zü ; lenler ise , 27 Mayıs ' ı &ldquo ; Tü ; rkiye ' de demokrasinin ilk darbeyi yediği sabah&rdquo ; diye anımsıyorlardı . İkisinin de kendine gö ; re haklı oldukları taraflar vardı . Ama . . . Sokaklara taşan coşkuyu anlamak iç ; in ö ; nce Menderes yö ; netiminin 1950 ' lerin sonuna doğru nasıl despotlaştığını hatırlamak gerekiyordu . O gü ; nkü ; coşkunun neden daha sonra sö ; ndü ; ğü ; nü ; anlamak iç ; in de 27 Mayıs yö ; netiminin nasıl kontrolü ; elden kaç ; ırıp Menderes ve 2 bakanının idamına onay vererek tarihsel bir faciaya imza attıklarını bilmek gerekiyordu . Bugü ; n , 27 Mayıs ' tan 50 yıl sonra , madalyonun bu iki yanını da gö ; rmeyen her yorum , eksik gibi geliyor bana . .
Hareketin başına getirilen Org . Cemal Gü ; rsel ' in makam odasına girmiş , onu Kurucu Meclis iç ; in davet edilen profesö ; rlerle toplantıdayken , makamında yemek yerken , arka taraftaki dinlenme odasında yatağının başucundayken ve penceresinden kapı ö ; nü ; nde bekleyen yurttaşları selamlarken gö ; rü ; ntü ; lemişti .
Gü ; rsel ' i beklerken , Başbakanlık koridorlarında tarihe kaydolacak gö ; rü ; ntü ; ler kaydetmiş ; ihtilalin Albay Alpaslan Tü ; rkeş başta olmak ü ; zere , genç ; subaylardan oluşan ö ; nder kadrosunu , elde silah makam nö ; beti tutan silahlı askerlerin korumasında fotoğraflamıştı . Sonra İsmet İnö ; nü ; ' yü ; ziyaret etmiş , Paşa ' yı da Mebusevleri ' ndeki evinin ö ; nü ; nde bekleyen vatandaşlara el ö ; ptü ; rü ; rken ç ; ekmişti .
Bayram yeri gibi
Ama asıl ilginç ; gö ; rü ; ntü ; ler dışardaydı .
27 Mayıs ' ın ü ; zerinden 3 gü ; n geç ; tiği halde &ldquo ; ihtilal coşkusu&rdquo ; hâ ; lâ ; sokaklardaydı . Ortalık bayram yeri gibiydi .
Burke , tankların , kamyonların ü ; zerinde elde bayraklar , ç ; iç ; ekler ve Atatü ; rk fotoğraflarıyla sevinç ; gö ; sterisi yapanları gö ; rü ; ntü ; ledi . Nerede bir ü ; niformalı subay gö ; rseler omza alıp tezahü ; rata başlıyorlardı . Sevinç ; pozu verenlerin ellerinde 30 Mayıs 1960 tarihinde ç ; ıkan Akis dergisi vardı .
Kapakta &ldquo ; Sabık Başbakan&rdquo ; Menderes , ü ; zerine bir ç ; arpı atılmış halde gö ; rü ; nü ; yordu . Coşku o kadar bü ; yü ; ktü ; ki , radyolardan &ldquo ; Artık tezahü ; rat durmalı&rdquo ; diye anons yapılıyordu .
Fotoğrafı ç ; ekilmeyenler
Fotoğraflarda bu coşku aç ; ıkç ; a gö ; rü ; nü ; yor . Gö ; rü ; nmeyen , yenilenlerin yü ; zü ; . . . Ç ; ü ; nkü ; onlar , ya askeri nezarette ya da evlerinde , endişeyle başlarına geleceği bekliyorlar . O yü ; zden bu fotoğrafların , toplumun bü ; tü ; nü ; nü ; n ruh halini temsil ettiğini sö ; ylemek haksızlık olur . Ö ; te yandan , başta Orgeneral Cemal Gü ; rsel olmak ü ; zere , darbenin ö ; nder kadrosunun yü ; zlerinde de endişe okunuyor . Ç ; oğu ( daha sonra anılarında anlatacakları gibi ) hazırlıksız devraldıkları devleti nasıl yö ; neteceklerini dü ; şü ; nü ; yorlar .
Madalyonun iki yü ; zü ;
27 Mayıs 1960 gü ; nü ; nü ; n ö ; ykü ; sü ; nü ; hem devirenlerden , hem devrilenlerden dinlemiştim . Sevinenler , gü ; nlerce sokaklara yayılan , yıllarca yü ; reklerde yaşayan bir devrim coşkusundan sö ; z ediyorlardı . Ü ; zü ; lenler ise , 27 Mayıs ' ı &ldquo ; Tü ; rkiye ' de demokrasinin ilk darbeyi yediği sabah&rdquo ; diye anımsıyorlardı . İkisinin de kendine gö ; re haklı oldukları taraflar vardı . Ama . . . Sokaklara taşan coşkuyu anlamak iç ; in ö ; nce Menderes yö ; netiminin 1950 ' lerin sonuna doğru nasıl despotlaştığını hatırlamak gerekiyordu . O gü ; nkü ; coşkunun neden daha sonra sö ; ndü ; ğü ; nü ; anlamak iç ; in de 27 Mayıs yö ; netiminin nasıl kontrolü ; elden kaç ; ırıp Menderes ve 2 bakanının idamına onay vererek tarihsel bir faciaya imza attıklarını bilmek gerekiyordu . Bugü ; n , 27 Mayıs ' tan 50 yıl sonra , madalyonun bu iki yanını da gö ; rmeyen her yorum , eksik gibi geliyor bana . .