Kılıçla hutbe okunan camiler
Osmanlı döneminde, kılıçla fethedilen yerlerde hutbeler de kılıçla okunurmuş. Yüzlerce yıl öncesine dayanan bu gelenek bazı camilerde hâlâ devam ediyor.
Osmanlı döneminde başlatılan kılıçla hutbe okuma geleneği Anadolu'daki bazı camilerde hâlâ devam ediyor. O dönemde, fethedilen yerlerde başlatılan mimari çalışmalar sonucunda çok sayıda eser inşa edildi. Özellikle başkentlerde yapılan en büyük camilerde önemli kararlar alınıyordu. Tahta geçen padişahlar, cülus merasiminin ardından bu camilere gelerek törenle kılıç kuşanıyorlardı. Yeni bir sefere çıkılacağı zaman da cuma namazı bu camilerde kılınıyor ve okunan dualardan sonra orduya hareket emri veriliyordu. Sefer öncesi kılıcıyla minbere çıkan padişah, hutbesini elinde kılıcıyla okuyordu. Padişahların bu davranışı halka yeni bir fethin olacağı mesajını da veriyordu.
Osmanlı'dan kalan bu gelenek, bugün Anadolu'nun çeşitli yerlerindeki camilerde devam ediyor. Bu camilerden biri, Osmanlı Devleti'ne 92 yıl başkentlik yapanserhat şehri Edirne'deki Eski (Ulu) Cami. 1402 yılında başlanan ancak Fetret Dönemi nedeniyle yapımı uzun süren Eski Cami 1414 yılında Çelebi Mehmet döneminde tamamlandı. O tarihten bu yana yaklaşık 600 yıldır camide hutbeler kılıçla okunuyor.
Burada ilk kez namaz kılanlar, kılıçla hutbe okunmasından çok etkileniyor. Bu geleneği merak edenler çevre illerden Edirne'ye gelerek cuma namazı kılıyor.
Osmanlı mirası geleneği görmek için İstanbul'dan gelen Kadir Alkaşı, "Merak ettim, geldim. Çok heyecanlandım. İnsanları etkiliyor. Bundan sonra geldiğimde arkadaşlarımı da getireceğim. Osmanlı padişahları sefere çıkarken burada kılıçla hutbe okuyorlarmış. Bu geleneğin devam etmesini diliyorum." diyor.
Ayhan Taşçı da geleneğin mutlaka devam ettirilmesi gerektiğini düşünüyor. İmam İrfan Şafak, camide ilk kez cuma kılan insanların en fazla dikkatini çeken hususun kılıçla hutbe okunması olduğunu söyleyerek, namaz sonrası cemaatin bilgi almak için kendisine geldiğini ifade ediyor
Komutanı Emin Aydın Bey burada şehit olmuş
Balıkesir'in Bandırma ilçesine bağlı 6 bin nüfuslu Edincik beldesindeki tarihî Emir Sultan Camii'nde, 612 yıl önce başlayan gelenek devam ediyor. Kayalı Mahallesi'ndeki caminin imamı Yılmaz Gemici, Bizans 'ın elinde bulunan Edincik'in, 1379 yılında Emir Sultan Hazretleri'nin emir subayı Emin Aydın Bey tarafından kılıçla fethedildiğini, bu yüzden hutbelerin kılıçla okunduğunu anlatıyor. İmam Gemici, şu bilgileri veriyor: "Emir Sultan Camisi, 1398 yılında inşa edilmiş. Kılıçla hutbeye çıkma geleneği o zamandan beri sürdürülüyor. Kılıçla çıkılması, Edincik'in kılıçla fethedilmesinden kaynaklanıyor. Altı asırdır cuma ve bayram namazlarında kılıçla minbere çıkılarak hutbe okunuyor. Hutbeye kılıçla çıkmak sünnettir. Peygamber Efendimiz (sas) de böyle yapmıştır."
Caminin Emir Sultan Hazretleri'ne hürmeten yapıldığını ve o zamanlar 'cuma camisi' olarak da kullanıldığını kaydeden Gemici, "Bahçesinde Emir Sultan Hazretleri'nin iki emir subayının kabirleri var. Komutanı Emin Aydın Bey, burada şehit olmuş. Aynı anda şehit olan bir arkadaşıyla birlikte caminin avlusuna defnedilmişler. O zamandan beri bu zatın kılıcını temsilen cuma günleri hutbeye kılıçla çıkılmaktadır." diyor. Tarihî caminin günümüze kadar birçok deprem ve sel gibi âfetler atlatmasına rağmen mihrap ve cümle kapısının hiç değiştirilmediğine dikkat çeken Gemici, diğer bölümlerininse zamanla hasar gördüğünü ve bölge halkı tarafından tekrar yapıldığını aktarıyor.
Cami cemaatinden Hayrettin Oktay (90) 1928 yılından beri camiye gelip gittiğini söylüyor. Hayrettin Tombak (74) da 6 asırdır devam eden geleneği merak edenlerin camiye geldiğini belirterek, "Tarihî camide namaz kılmaktan çok mutluyuz. Ayrıca bu geleneği yaşatmak, bizden sonraki nesillere bırakmak istiyoruz." şeklinde konuşuyor.
Hutbenin kılıçla okunması dini bir görev değil
Kastamonu'daki Atabeygazi Camii'nde imamlar 737 yıldır kılıç kuşanıyor. Dinî bir vecibe olmamasına rağmen yüzyıllardır uygulanan gelenek, fethin simgesi olarak sürüyor. Caminin 25 yıllık imamı Cemal Yılmaz, Selçuklu Atabeyi Emir Hüsamettin Çoban Bey'in 1273'te fethettiği, ilk cuma hutbesine çıktığı minberde hutbeyi kılıcıyla okuduğunu söylüyor. Emir Hüsamettin Çoban Bey; kılıcını, fethin simgesi olarak kiliseden camiye dönüştürdüğü Atabeygazi Camii'ne bırakmış. Yılmaz, bu geleneğin 737 yıldır devam ettiğini belirterek, şunları aktarıyor: "Hutbenin kılıçla okunması dinî bir görev değil, sadece bir gelenek. Biz de bu geleneği yaşatıyoruz. Daha önceden hutbe okurken elimizde kılıç duruyordu. Şu anda bu yapılmıyor. Hutbeye çıkarken ve inerken kılıcı elimize alıp yanımızda bulunduruyoruz. Bu bölge halkının aşina olduğu bir durum. İlk kez camimize gelip bizi kılıçla görenler ise şaşırıyor. Namaz sonrası yanımıza gelen vatandaşlara durumu izah ediyoruz. Bu gelenek Türkiye'de az sayıda camide var."
Süleyman Paşa'nın kılıcı çalınmış
Çanakkale'nin Gelibolu ilçesinin en eski camisi Gazi Süleyman Paşa'da da imamlar, 700 yıldır elinde kılıçla hutbeye çıkıyor. Cami imamı Mehmet Mutlu, 700 yıllık geleneği yerine getirmek için kılıç kullandığını söylüyor. Cemaat böyle güzel bir geleneğin Gelibolu'da yaşatılıyor olmasından memnun. Gelibolu'da Osmanlı İmparatorluğu'ndan günümüze kadar sağlam olarak kalabilen ender eserlerden biri olan ve halk arasında 'Büyük Cami' olarak bilinen Gazi Süleyman Paşa Camii, Süleyman Paşa Vakfiye Defteri'nde 'Camii Hüdavendigar' ismiyle geçiyor.
Tarih kayıtlarına göre caminin Murat Hüdavendigâr tarafından 1385 yılında yapıldığını söyleyen imam Mehmet Mutlu, mimarının Çandarlı Kara Halil Hayrettin Paşa olduğunu söylüyor. Caminin batı tarafındaki kapısının üzerinde bulunan kitabede şu ifadeler yer alıyor: "Hz. Gazi Süleyman şehit hak-i zat / Fethedip bu beldeyi, kıldı Bolayır'da mevt" Bu yazıdan anlaşıldığı üzere Gelibolu'yu Gazi Süleyman Paşa'nın fethetmesi üzerine bu camiye onun adı verilmiş. Osmanlı'dan gelen gelenek üzerine kılıçla feth edilen yerlerdeki ibadethanelerde kılıçla hutbe okunduğunu ifade eden Mutlu şunları anlatıyor: "Burası da Osmanlı'nın Avrupa yakasında ilk fethettiği yer olduğundan buradaki hutbeye cuma günleri ve bayram namazlarında kılıçla çıkılır. Bu Osmanlı geleneğini yaşatmak için 700 yıl önce olduğu gibi bugün de kılıçla hutbe okunuyor. Asıl orijinal olan Gazi Süleyman Paşa'nın kılıcı yıllar önce çalınmış. Bu nedenle bizler şu an sembolik bir kılıçla hutbeye çıkıyoruz."