(Özel) Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay Açiklamasi 'Sehitler Abidesi Milletin Eseridir'

Çanakkale’nin Eceabat ilçesi sinirlari içerisinde kalan 108 yil önce Çanakkale Savaslari’nin yasandigi Tarihi Gelibolu Yarimadasi’nda Sehitler Abidesi eski Hisarlik Tepe üzerinde Çanakkale Savaslari’nda sehit olan askerler anisina insa edildi.

Milli Savunma Bakanligi 1943 yilinda Çanakkale Savaslari’nda sehit düsen askerlerin hatirasi ve Çanakkale Zaferi’nin ebedilestirmek amaciyla "Çanakkale Zaferi ve Meçhul Asker Abidesi Projesi" yarismasi baslatti. Yarismaya 37 eser katildi.

Yarismada Feridun Kip imzasi altinda Dogan Erginbas ve Ismail Utkular’in projesi birinci seçildi. Mimarlar maddi imkansizliklar nedeniyle Sehitler Abidesi’nin insaatina 10 yil sonra basladi.

Haziran 1952’de Sehitler Abidesi’nin yapilamamasindan dolayi bir kisim kisi ve kurumlar harekete geçti. Abidenin insaatini yapmak için komite kuruldu. Abidenin yapimi için ilk kampanya bu sirada yapildi. Fenerbahçe, Galatasaray, Besiktas ve Vefa kulüpleri arasinda abide kupasi turnuvasi yapildi. Yapilan maçlar sonunda kupayi Fenerbahçe kazandi.

17 Nisan 1954’te yapilan resmi törenle Sehitler Abidesi’nin temeli atildi. 17 Nisan tarihi Kore Savasi sirasinda yasanan bir kahramanlik gününün yil dönümü oldugu için tercih edildi. Abide insaati 500 günde yapilacak ve ihale bedeli 1 milyon 648 bin 234 lira olarak belirlendi. Ihaleyi mühendis Sirri Onural ile kereste tüccari Hayrettin Aksoy kazandi. Abide insaatinin ilerleyen safhalarinda bazi eksiklikler ve hatalar oldugu tespit edildi. Müteahhit kendisine tahsis edilen 42 ton demiri ve 122 metreküp keresteyi piyasada karaborsa fiyatina sattigi gerekçesiyle dava açildi. Eceabat Milli Korunma Mahkemesi müteahhitlerden Sirri Onural’a 18 ay 6 gün, Hayrettin Aksoy’a 16 ay hapis cezasi verdi. Ayrica müteahhitler abidenin iki ayaginda insaat teknigine aykiri olarak kumtasi kullandiklari için iki ayagina çürük raporu verildi ve yeniden yapildi.

Bir gazete tarafindan 40 gün sürecek kampanya baslatildi. Halktan para toplamaya basladi.

Bu kampanyaya halkin her kesimi katildi.

Sanatçilar, okullar, taksiciler, köylüler, her alanda sporcular, memurlar, emekliler, polisler, askeri birlikler imkanlari ölçüsünde yardim yapti. Sanatçilardan Ilham Gencer en çok yardimi toplayan sanatçi oldu. Ses sanatçisi Saime Sinan Hanim ise tek basina en çok yardimi yapan kadin oldu. Fenerbahçe, Besiktas, Galatasaray ve Istanbulspor’un katilimi ile Abide Kupasi düzenlendi.

Fenerbahçe ve Galatasaray Abide Kupasi’nda finalist oldu. Maçtan 137 bin 80 lira hasilat elde edildi. Maç 1-1 sona ermesine ragmen kuraldisi sporcu oynatildigi gerekçesiyle kupa verilemedi. Halkin ve devletin katkisiyla Çanakkale Sehitler Abidesi 21 Agustos 1960 yilinda tamamlandi. Kampanyadan toplam 4 milyon 403 bin 52 lira 84 kurus toplandi. Abidenin yapimi için 3 milyon 921 bin 308 lira 2 kurus, açilis töreni ve çevre düzenlemesi için 482 bin 344 lira 82 kurus harcandi. Hesaplar Maliye Bakanligi müfettisleri tarafindan kontrol edildi ve uygun bulundu. Morto Koyu’na bakan ve Çanakkale Bogazi’nin girisine hakim bir yerde insa edilen abide 41 metre 70 santim yüksekliginde. Abidenin çevresinde savasta kullanilan çesitli toplar, torpiller ve diger savas malzemeleri sergileniyor. Sehitler Abidesi, yapimi tamamlandiktan sonra 21 Agustos 1960’da ziyarete açildi.

Çanakkale Sehitler Abidesi, bu topraklar için vatanin her kösesinden gelerek canlarini seve seve veren atalarinin ruhlarinin göge yükseldigi, gelecekte de ayni yolda hayatlarini seve seve verecek olan torunlarinin kalplerinin birlikte attigi bulusma noktasi olarak göze çarparken, bu yüce duygunun sarsilmaz bir ifadesini ortaya koyuyor.

Çanakkale Savaslari’nin yasandigi Tarihi Gelibolu Yarimadasi’nda 21 Agustos 1960 tarihinde ziyarete açilan Sehitler Abidesi Cumhuriyet’in 100’üncü yilina hazirlaniyor. Çanakkale Savaslari Gelibolu Tarihi Alan Baskanligi tarafindan Sehitler Abidesi alt ve üstyapi düzenlemesi çalismalari baslatildi. ÇOMÜ Insani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Çanakkale Savaslari’nda 108 yil önce yedi düvele karsi omuz omuza çarpisip, düsmana geçit vermeyerek, "Çanakkale Geçilmez" destanini yazan ve sehit düsen askerlerin anisina Çanakkale Bogazi’nin girisine dikilen Sehitler Abidesi’nin yapilis sürecini anlatti.

Sehitler Abidesi’nin halkin yardimlariyla yapilmasina karar verilmisti

ÇOMÜ Insani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Çanakkale’de bir abide yapilmasi fikrinin hemen savasin bitiminden sonra gündeme geldigini söyledi.

Ancak dünyanin içinde bulundugu ekonomik sartlar ve Osmanli Imparatorlugunun karsilastigi sorunlar nedeniyle abidenin yapilmasinin mümkün olmadigini ifade eden Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, "Cumhuriyet döneminde de bir abide yapilmasi fikri ortaya atilmissa da ekonomik zorluklar nedeniyle ancak bu durumun 1943 yilina kadar bekledigini görüyoruz. Ilk defa somut olarak 1943 yilinda Milli Savunma Bakanligi bir abide yapilmasi için yarisma açti ve bu yarismaya toplam 37 eser katildi.

Bir eser evrak eksikligi nedeniyle elenirken geriye 36 tane eser kalmistir. Bu eserler içerisinde Feridun Kip imzasi altinda Ismail Utkular ve abidenin diger mimari bu yarismayi kazandi. Ancak tabi bu yarismanin kazanilmasi abidenin yapilmasi anlamini tasimiyordu. Çünkü Ikinci Dünya Savasi yillari idi, savas bittikten sonra da ekonomik zorluklar yine abidenin yapilmasina imkan vermedi. Ancak abidenin yapilmasi konusu 1952 yilinda tekrar gündeme gelecek ve somut adimlar atilmaya baslanacaktir. Bir Çanakkale Sehitler Abidesi Yardim Komitesi adiyla bir komite kuruldu. Bu komite büyük komite olarak isimlendirildi. Ancak çok genis bir çerçevede olmasi nedeniyle bu komitenin islevi tabi çok basarili olmadi. Daha sonra yeni bir komite olusturulacak ve 17 Nisan 1954 tarihinde Çanakkale Sehitler Abidesi’nin temeli atilacaktir. Bu komite tabi tamamen abidenin halkin yardimlariyla yapilmasina karar vermisti. O yüzden de bir yardim kampanyasi düzenlenmisti" dedi.



Müteahhit 18 aylik bir hapis cezasina çarptirildi

Sehitler Abidesi’nin yapilisi sirasinda müteahhit firmanin abidenin insaati konusunda çesitli usulsüzlükler yaptigini kaydeden Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, sözlerine söyle devam etti:

"Kendisine devlet tarafindan ücretsiz olarak tahsis edilen demir ve keresteyi o dönemde özellikte tabi enflasyonun çok yüksek olmasi nedeniyle karaborsada satti ve bu durum tabi abidenin insaatini durdurdu. Ayrica yine müteahhidin abidenin iki tane ayagini kum tasi doldurarak yapmasi nedeniyle çürük raporu verilmistir. Bu baglamda mahkemelik oldu ve müteahhit 18 aylik bir hapis cezasina çarptirildi. Yaklasik iki yil abide insaati durdu. Daha sonra 1958 yilinda yeni bir ihale yapilacak ve 1958 yilinda tabi enflasyonun çok yüksek olmasi nedeniyle abide insaatinin da maliyeti yükselecektir."

"Sehitler Abidesi milletin eseridir"

Sehitler Abidesi’nin yapimi için 40 gün devam edecek ikinci bir kampanya yapildigini da aktaran Atabay, sözlerini söyle sürdürdü:

"Bu kampanya çerçevesinde abidenin insaati için gerekli olan para toplanacak ve bu baglamda tekrar abidenin insaatina baslanacak ve abide insaati 1960 yili Agustos ayinda tamamlanacaktir. 1960 yili Agustos ayinda abidenin bir an evvel açilmasi konusunda karar verilecek ve böylece 21 Agustos 1960 tarihinde Çanakkale Savaslarinda Ikinci Anafartalar Zaferi dedigimiz Zafer Haftasinda açilisi gerçeklestirilecektir. Sehitler Abidesi bogazin girisinde bütün gemilerin görebilecegi bir yerde yapilmistir ve tüm Çanakkale sehitlerinin ruhlari için gerçeklestirilmis olan bir eserdir. Bu eserin parasi tamamen halk tarafindan karsilanmistir. Halkin yardimlariyla karsilanmistir. Bu baglamda ev hanimlari, okullarda okuyan ögrenciler, üniversite ögrencileri, hali dokuyan hanimlar, imamlar, taksiciler, sporcular, kulüpler, herkes yardim yapti. Bu açidan Sehitler Abidesi milletin eseridir. Ve Çanakkale Savaslari nasil millet tarafindan kazanilmissa, onlarin sonsuzluga ugurlanmasinin simgesi olan Çanakkale Sehitler Abidesi de yine halk tarafindan gerçeklesmis olan bir eserdir."

ÇOMÜ Insani ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü Ögretim Üyesi Dr. Mithat Atabay, Bir Milletin Dirilisinin Belgesel Öyküsü, Çanakkale Sehitler Abidesi kitabini hazirladi. Bu kitabi Sehitlikleri Imar Cemiyetinin belgelerine dayandirdigini belirten Atabay, "1954 yilindan itibaren 1960 yilina kadar bütün yazismalari içeriyor. O dönemdeki abide kavrami nasildir. Bu abidelerle ilgili olarak yapilan yardim kampanyalari, orada çalisan kisilerin görüsleri, Cumhurbaskanligi arsivinde yer alan belgeler kullanilarak hazirlanmis bir kitaptir" diye konustu.