Diyarbakir'da 650 Yilindan Kalma Cami Zamana Direniyor

Diyarbakir, Islam ordulari tarafindan kusatildiktan günler sonra 27 Mayis 639 yilinda fethi gerçeklesti. Kent merkezinin fethinden günler sonra Islam ordulari ile Iran ordulari arasinda günümüzde Kocaköy ilçesinde bagli Bozbaglar köyünde bir savas daha yasandi. Bu savaslardan sonra ve camide bulunan kitabeden de yola çikilarak bugüne dek olumsuz sartlara ragmen ayakta kalan ilçenin tarihi Ulu Camisi 650 yilindan kalma bir cami olarak degerlendirildi. Cami, dönem dönem seyhler tarafindan onarim ve eklentileri yapilirken, son hali 2019 yilinda restorasyonu yapildi. Cami, günümüzde de bakima ihtiyaç duyarken hala varligini sürdürüyor.

Caminin tarihi hakkinda konuya vakif olan ilçe vatandaslarindan Naci Akdemir, caminin Anadolu’nun en eski camilerinden kuvvetle muhtemel oldugu degerlendirmesinde bulundu. Bunu kati olarak ileri sürebilecegini belirten Akdemir, “Diyarbakir sehir merkezinin Müslümanlar tarafindan fethi 27 Mayis 639 yilinda gerçeklesti. Bundan birkaç hafta sonra ilçemize bagli Bozbaglar köyünde Islam ordulari ile Iran ordulari arasinda bir savas daha oldu. Müslümanlar muzaffer oldu. Ve buralar benim kanaatime göre Haziran 639 yilinda fetih edildi. Ve cami benim kanaatime göre en geç 650 yilindan kalma bir camidir. Çünkü bu camide 1355 yilindan kalma kitabe vardi. Bu kitabe bir onarim ve eklenti kitabesiydi. Sunu anlayabiliriz 1350’li yillarda 14’üncü asrin ortalarinda onarim görecek kadar eskiydi” dedi.



“Eski bir Hristiyan veya paganizm mabedi olup daha sonra camiye tahvil edildigi yolunda herhangi bir bilgi yok”

“Caminin esas mekani su an bulundugumuz besik tonozlu klasik sark tipi camidir” diyen Akdemir, sözlerini söyle sürdürdü:

“Bulundugumuz yerin sol ilerisinde son cemaat yeri vardi. Fakat caminin müstemilati günlük olarak veya zamana bagli olarak meydana gelen ihtiyaçlara binaen ilave edilmis kisimlardir. Kiliselerin girisi doguda olur. Fakat bu caminin girisi bütün camilerde oldugu gibi kuzeydedir. Dogudan burada bir giris olduguna dair herhangi bir belirti elimizde yok. Buranin kilise olduguna dair herhangi bir mozaik, istavroz sekli bunu destekleyen herhangi bir belirti elimizde mevcut degil. Yapinin bütün sekli semali, eklentileri, girisi, çikisi buranin bir cami olarak insa edildigini bize gösteriyor. Buranin eski bir Hristiyan veya paganizm mabedi olup daha sonra camiye tahvil edildigi yolunda herhangi bir bilgiye sahip degilim.”

“1300 yillik bir cami”

Türkiye’nin birçok yerinde bu nitelikte camiler oldugunu aktaran Akdemir, “Kiliseyken camiye tahvil edilmis yerler vardir. Paganizm bir yer iken camiye tahvil edilmis yerler vardir. Fakat Kocaköy Camiinde bunu gösterecek herhangi bir belirti elimizde yok. Benim kanaatime göre 1300 yillik bir cami. Su bulundugumuz yerin ilerisinde bir çilehane vardir. Buna halvethane derler, itikaf yeri derler. Eski mutasavviflar gelip oraya girerlerdi bir hirka ve bir lokma ile halk dilinde artik deyim haline gelmistir. Hem Kürtçe de hem de Türkçe de ‘bir hirka bir lokma’ sözü buradan gelir. En az 40 gün burada çile çekerlerdi. Kanitlara gelince, fetihten sonra mutlaka bu gibi yerlere bir mabet yapilir, ,insanlar oraya gider Cuma namazlarini eda ederlerdi” ifadelerinde bulundu.

Birde 1355 tarihini gösteren bir kitabenin son onarimdan önce var oldugunu kaydeden Akdemir, sözlerini söyle tamamladi:

“Bu kitabe su anda mevcut degil. Nerede oldugunu bilmiyorum ama elimde fotografi var. Caminin 1954’ten sonra esasli bir onarim gördügünü biliyoruz. O sirada Kocaköy’de seyhlik icazetini yeni alan Seyh Ismetullah Efendi camiyi esasli bir tamirden geçirmistir ve en son 1975 Lice depreminden sonra gene ayni zat tarafindan caminin abdesthaneleri, abdest havuzlari, gusül havuzlari, gasil hane elden geçirildi. Fakat son onarim bundan 2-3 sene öce Vakiflar tarafindan gelistirilen bir proje ile yapildi ve son halini o zaman aldi.”