Peygamberler Diyarı Eğil’deki Kültürel Varlıklar Kitaplaştırıldı
Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. İrfan Yıldız, Diyarbakır'ın Eğil ilçesinde bulunan tarihi mezar, türbe ve camileri tespit ederek kitaplaştırdı.
Eğil, birçok medeniyete beşiklik eden bir yerleşim merkezi. Peygamberler diyarı olarak anılan Eğil'de Huri-Mittaniler, Asurlular, Urartular, Arsaklar, Sasaniler, Romalılar, Bizanslılar, Emeviler, Abbasiler, Mervaniler, Nisanoğulları, Büyük Selçuklular, Hısn-ı Keyf Artukluları, Eyyubiler, Anadolu Selçukluları, Mardin Artukluları, Akkoyunlular, Safeviler ve Osmanlılar hâkimiyet kurdu. Bundan ötürü Eğil birçok tarihi esere ev sahipliği yapıyor. Yıldız, medeniyetlere ait eserleri bir araya getirdiği kitabı hakkında şöyle konuştu: “Bu medeniyetler, Eğil’de hüküm sürdükleri yıllarda ilçenin sınırları içerisinde birçok eser inşa etmişlerdir. Günümüzde ilçe merkezinde ve bağlı köylerde bu uygarlıklara ait çeşitli tarihi kalıntılar mevcuttur. Bu tarihi eserler içerisinde özellikle Eğil Kalesi’nin önemi büyüktür. Asurlular döneminde inşa edilen kale, kitabeli kral figürü ve kaya kral mezarlarıyla dikkat çekicidir. İlçede bulunan peygamber türbeleri de İslami dönem kültür varlıkları açısından önem arz eden diğer mimari eserlerdir. İlçe, bünyesinde barındırdığı peygamber türbeleri ve kral mezarlarından dolayı 'Peygamberler ve Krallar Diyarı' olarak adlandırılmaktadır.
Özellikle ilçede bulunan Hz. Elyase ve Hz. Zilküf türbeleri inanç turizmi açısından önem arz etmektedir. Baraj Gölü altında kalan Hz. Zilküf’e ait 1094 tarihli eski türbe Anadolu’da tarihi tespit edilen en eski türbedir. Yine 1162 tarihinde yapılan Neb-i Harun Türbesi’nde Anadolu’daki Türbeler içerisinde en erken tarihli türbeler arasında yer almaktadır. Peygamber türbelerinin yanında Eğil’de birçok sahabe mezarı ve din büyüklerinin türbeleri de yer almaktadır. Bunlar Neb-i Hallak, Neb-i Zünun ve Nebi Harun türbeleridir. Eğil’in Kalecik Köyü’nde bir kısmı Baraj Sularının altında kalmış olmasına rağmen bir kısmı da günümüze ulaşan sahabeler kabri mevcuttur. Bunların dışında Eğil Kalesi üzerinde bulunan ve Asur Krallarından III. Salmanasar’a ait kral kabartması da dikkat çekicidir. Eğil (Taciyan) Ulu Camisi ise Artuklu döneminde inşa edilen mihrap önü kubbeli camilerin ender örneklerinden biridir.”Yöredeki mimari eserler hakkında şimdiye kadar kapsamlı bir araştırma yapılmadığını ifade eden Yıldız, insanoğlunun yaptığı tahribatlar ve doğal afetlerden dolayı yapıların bir kısmının yıkıldığını, bir kısmının da yıkılmaya yüz tuttuğunu dile getirdi. Yıldız, “Hem bu tahribatı en asgari seviyeye indirmek hem de bu eserleri daha sonraki kuşaklara aktarmak amacıyla böyle bir çalışma yapma gereği duyulmuştur.” dedi.
Materyal toplama çalışmasının tamamlanmasının ardından 2009 yılının Haziran ayından itibaren ilçede arazi çalışmalarına başlandığını anlatan İrfan Yıldız, “Bu çalışmalar 2009 Ağustos, Eylül ve Ekim ayları ile 2010 Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz ve Eylül aylarında da devam etmiştir. İki yıllık sürede yapılan yüzey araştırması sonucunda, Eğil ilçesindeki 26 köy taranmış ve bu köylerde tespit edilen tarihi eserler incelenmiştir. Bir ekip tarafında yapılan bu araştırmada, eserlerin rölöve planları alınmış ve fotoğrafları çekilmiştir. Ölçümü alınan yapıların rölöve planları daha sonra Autocad ortamında çizilmiştir. Kitabın yazım çalışmaları 2011 yılında tamamlanmıştır.” şeklinde konuştu.
Yapılan, çalışma kapsamında Eğil’in ilçe merkezinde ve 6 köyündeki 3 kale, 4 cami, 10 türbe, 3 kral mezarı, 8 kaya mezarı, 2 han, 2 kilise, 3 hamam ve 1 tekkeden ibaret olan kırk dört eserin incelendiğini belirten Yıldız, bu eserlerin fotoğraflarının ve çizimleriyle birlikte ayrıntılı bir şekilde tanıtıldığını dile getirdi. İrfan Yıldız, kitabı hakkında şu bilgilere yer verdi: “Tarafımdan yayına hazırlanan Eğil’in Kültürel Mirası adlı kitap toplam 157 sayfadan ibaret olup 44 kültürel varlığı tanıtmaktadır. Bu eserler dönemlerinin sosyoekonomik, kültürel ve mimari yapısı hakkında bilgi vermesi bakımından önem arz etmektedir. Bu eserler, aynı zamanda, bölgede hüküm süren imparatorluklar ve beylikler hakkında bilgi veren birer tarihi belge niteliğindedir. Kitap Eğil’deki kültür varlıklarının kamuoyuna tanıtılması bakımından önemlidir. Hazırlanan eser Eğil Turizmine büyük katkısı olacaktır.” Yıldız, çalışmaya destek veren Dicle Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ayşegül Jale Saraç’a ve kitabı basma kararı veren Diyarbakır Valisi Mustafa Toprak’a teşekkür etti .
Özellikle ilçede bulunan Hz. Elyase ve Hz. Zilküf türbeleri inanç turizmi açısından önem arz etmektedir. Baraj Gölü altında kalan Hz. Zilküf’e ait 1094 tarihli eski türbe Anadolu’da tarihi tespit edilen en eski türbedir. Yine 1162 tarihinde yapılan Neb-i Harun Türbesi’nde Anadolu’daki Türbeler içerisinde en erken tarihli türbeler arasında yer almaktadır. Peygamber türbelerinin yanında Eğil’de birçok sahabe mezarı ve din büyüklerinin türbeleri de yer almaktadır. Bunlar Neb-i Hallak, Neb-i Zünun ve Nebi Harun türbeleridir. Eğil’in Kalecik Köyü’nde bir kısmı Baraj Sularının altında kalmış olmasına rağmen bir kısmı da günümüze ulaşan sahabeler kabri mevcuttur. Bunların dışında Eğil Kalesi üzerinde bulunan ve Asur Krallarından III. Salmanasar’a ait kral kabartması da dikkat çekicidir. Eğil (Taciyan) Ulu Camisi ise Artuklu döneminde inşa edilen mihrap önü kubbeli camilerin ender örneklerinden biridir.”Yöredeki mimari eserler hakkında şimdiye kadar kapsamlı bir araştırma yapılmadığını ifade eden Yıldız, insanoğlunun yaptığı tahribatlar ve doğal afetlerden dolayı yapıların bir kısmının yıkıldığını, bir kısmının da yıkılmaya yüz tuttuğunu dile getirdi. Yıldız, “Hem bu tahribatı en asgari seviyeye indirmek hem de bu eserleri daha sonraki kuşaklara aktarmak amacıyla böyle bir çalışma yapma gereği duyulmuştur.” dedi.
Materyal toplama çalışmasının tamamlanmasının ardından 2009 yılının Haziran ayından itibaren ilçede arazi çalışmalarına başlandığını anlatan İrfan Yıldız, “Bu çalışmalar 2009 Ağustos, Eylül ve Ekim ayları ile 2010 Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz ve Eylül aylarında da devam etmiştir. İki yıllık sürede yapılan yüzey araştırması sonucunda, Eğil ilçesindeki 26 köy taranmış ve bu köylerde tespit edilen tarihi eserler incelenmiştir. Bir ekip tarafında yapılan bu araştırmada, eserlerin rölöve planları alınmış ve fotoğrafları çekilmiştir. Ölçümü alınan yapıların rölöve planları daha sonra Autocad ortamında çizilmiştir. Kitabın yazım çalışmaları 2011 yılında tamamlanmıştır.” şeklinde konuştu.
Yapılan, çalışma kapsamında Eğil’in ilçe merkezinde ve 6 köyündeki 3 kale, 4 cami, 10 türbe, 3 kral mezarı, 8 kaya mezarı, 2 han, 2 kilise, 3 hamam ve 1 tekkeden ibaret olan kırk dört eserin incelendiğini belirten Yıldız, bu eserlerin fotoğraflarının ve çizimleriyle birlikte ayrıntılı bir şekilde tanıtıldığını dile getirdi. İrfan Yıldız, kitabı hakkında şu bilgilere yer verdi: “Tarafımdan yayına hazırlanan Eğil’in Kültürel Mirası adlı kitap toplam 157 sayfadan ibaret olup 44 kültürel varlığı tanıtmaktadır. Bu eserler dönemlerinin sosyoekonomik, kültürel ve mimari yapısı hakkında bilgi vermesi bakımından önem arz etmektedir. Bu eserler, aynı zamanda, bölgede hüküm süren imparatorluklar ve beylikler hakkında bilgi veren birer tarihi belge niteliğindedir. Kitap Eğil’deki kültür varlıklarının kamuoyuna tanıtılması bakımından önemlidir. Hazırlanan eser Eğil Turizmine büyük katkısı olacaktır.” Yıldız, çalışmaya destek veren Dicle Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ayşegül Jale Saraç’a ve kitabı basma kararı veren Diyarbakır Valisi Mustafa Toprak’a teşekkür etti .